Morgunblaðið - 26.01.1975, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JANUAR 1975
29
sagði
upphafsmaður
ráðstefnunnar
í sumar
Bandaríkjamanna í hafréttar-
málum á síðari hluta sjöunda ára-
tugarins og fyrstu árum hins átt-
unda, þegar unnió var að undir-
búningi Caracasráðstefnunnar.
Og vegna þess sem Bandaríkja-
menn voru fúsir að leggja i
sölurnar fyrir bindandi sam-
komulag um sundin, hafði stefna
þeirra á sér sterkt yfirbragð stór-
huga alþjóðahyggju. Til dæmis
lagði stjórn Nixons fram hjá Sam-
einuðu þjóðunum árið 1970 tillög-
ur að hafréttarsamkomulagi, þar
sem Bandarikin buðust til að gefa
upp á bátinn margar fyrri kröfur
sínar til auðæfa á bandariska
landgrunninu. 1 þessum
samkomulagsdrögum var lagt til,
að markalina lögsögu þjóða yfir
landgrunnsauðæfum yrði dregin
við 200 metra dýptarlínu. Hinn
hallandi ytri hluti landgrunnsins
frá þessari línu út að 13—14.000
metra hafdýpi skyldi verða hluti
af hinum sameiginlega arfi. (Þó
þess sé sjaldnast getið er Banda-
ríkjunum að enn öðru leyti i hag
að balda brún landgrunnsins
innan alþjóðahafssvæðisins; land-
grunnshlíðarnar eru hinn ákjós-
anlegasti staður fyrir neðan-
sjávarkassana „svörtu kassana"
svonefndu, sem hlusta eftir kaf-
bátum andstæðinga og miða þá út.
Margar þjóðir eru þvi andvigar að
slikum tækjum sé komið fyrir
innan landhelgi þeirra).
Samkvæmt tillögum Nixon-
stjórnarinnar átti ytri hluti land-
grunnsins þó ekki að hafa full-
komlega sömu stöðu og alþjóða-
hafsvæðið, heldur var ráð fyrir
þvi gert, að viðkomandi strand-
ríki hefði umsjón með vinnslu
auðlinda þar, meó fyrirkomulagi
leyfisveitinga til einkafyrirtækja.
Strandríkið skyldi halda hluta
arðsins en greiða annan hluta,
ríflegan til alþjóðastjórnar hafs-
botnsauðlinda, í ætt við hugmynd-
ir Pardos. Þessi sama alþjóða-
stjórn skyldi úthluta leyfum til
vinnslu auðlinda á djúpsævi, sem
yrðu alger alþjóðaeign.
Um skamma hrið virtist mann-
kynið hafa innan seilingar tæki-
færi til að koma á efnahagssam-
vinnu á hafinu, sem öllum væri til
hagsbóta. Á fyrstu árum áttunda
áratugarins höfóu jarðfræðingar
olíufyrirtækja komizt aó þeirri
niðurstöðu, að á ytri land-
grunnsvæðunum væri að finna
sum þykkustu og hugsanlega sum
auðugustu botnlög, sem olíu
hefðu að geyma. Kunnur olíujarð-
vegsfræðingur, sem vinnur sjálf-
stætt, Lewis G. Weekes að nafni,
áætlar að allt að 728 milljarðar
oliutunna kunni að liggja á botns-
svæðum utan 200 metra dýpis.
Líklega verða Bandarikjamenn
með hinum fyrstu til að framleiða
oliu af ytri hluta landgrunns síns
og þó ekki væri nema smábiti af
þeirri ágóðaköku gæti haft i
för með sér meiriháttar breyting-
ar á efnahag vanþróuðu ríkjanna.
— En fyrr en varði höfðu menn
misst úr höndum sér tækifærið til
samvinnu — þar komu til gagn-
kvæm tortryggni, sókn í aukið yf-
irráðasvæði og áhyggjur þjóða, er
búa við takmarkaðar auðlindir.
77 RtKJA
HÓPURINN
TORTRYGGNI
Hugsanlega hefði bandarísku
tillögunum verið fagnað sem sigri
fyrir þriðja heiminn og þegar
verið á þær fallizt, ef þær hefðu
átt uppruna sinn einhvers staðar
annars staðar. Andstaðan gegn
þeim kom aðallega frá 77-ríkja
hópnum, það er að segja van-
þróuðu þjóðunum, sem standa
meira og minna saman sem ein
heild og voru í upphafi 77 talsins
en eru nú um 100 eða tveir þriðju
hluta atkvæðaafls hjá Sameinuðu
þjóðunum.
Þessi rikjaheild hefur orðið æ
tortryggnari á flest það sem upp-
runa sinn á i hinum þróuðu iðn-
ríkjum og á þeirri tortryggni hafa
ríki á borð við Kina og Alsír i
sífellu alið. Mælska þessara rikja
eykst þó óðfluga þegar kemur að
„fjölþjóðafyrirtækjum", en það
er hugtak, sem virðist ná yfir
hvaða stórfyrirtæki sem er, sér-
staklega ef það á uppruna sinn í
Bandaríkjunum.
Svo áleitin er þessi afstaða á
vettvangi Sameinuðu þjóðanna að
i þeim herbúðum eru nær allir
farnir að líta á það sem niðrandi
staðhæfingu að eitt eða annað
beri með sér „keim af frjálsu
framtaki". Þar sem tillögur
Bandaríkjamanna um alþjóð-
legan aðgang að auðæfum hafs-
botnsins gerði ráð fyrir hlutdeild
olíufyrirtækja og annarra í
vinnslu þeirra, þóttu þær bera
keim af frjálsu framtaki.
Gegnum afstöðu 77 ríkja hóps-
ins til svo til allra atriða haf-
réttarmálanna gengur til-
finningalegur þáttur, sem við-
semjendum þeirra virðist oft
fjarri skynsemi.
Hvað eftir annað hafa þróuðu
iðnrikin boðið arðskiptingarskil-
mála, sem þau hafa talið sann-
gjarna eða boð um að láta alþjóð-
lega dómstóla skera úr deilu-
málum I stað hervalds og þar með
afsalað sér að nokkru hernaðar-
mætti sínum. En hvað eftir annað
hafa þjóðir þriðja heimsins
hafnað siíkum boðum, samninga-
mönnum til furðu og oft á
móðgandi hátt. Ymsir, sem með
framvindu þessara mála fylgjast,
hafa smám saman talið sig finna
hvað liggur til grundvallar
þessari afstöðu.
LANGVARANDI
LÖNGUN I YFIRRÁÐ
Einn þeirra manna, sem hafa
kynnt sér þessi mál, er Edward
Miles frá Trinidad. Hann starfar
við Washington-háskóla og hefur
viðtæk sambönd meðal leiðtoga
vanþróuðu ríkjanna. Miles segir,
að þrátt fyrir mismunandi hags-
muni sína séu vanþróuðu þjóðirn-
ar sameinaðar í að minnsta kosti
einu tilliti — langvarandi löngun
i fullveldi og yfirráð. Fátækar
þjóðir reikna ekki ávinning sinn
endilega í fjármunum, sérstak-
lega ekki, ef þeim finnst slíkur
ávinningur bera keim ölmusu frá
þeim, sem betur mega sín. Þær
hafa meiri áhuga á beinum og
óskoruðum yfirráðum yfir því,
sem þær telja sér bera með réttu.
Af þessum sökum myndu
Suður-Ameríku ríki eins og Chiie,
Peru og Ekvador fremur slíta
samningaviðræðunum algerlega
en að slá nokkru af kröfum sínum
um 200 milna landhelgi. Jafnvel
þó þessi lönd hafi ekki víðáttu-
mikið landgrunn og myndu þá
væntanlega hafa af því hag aó slá
í einhverju af landhelgiskröfun-
um gegn því að fá hlutdeild í
ágóða af landgrunnsolíu annarra
rikja.
Það vildi nú svo til, að 77-rikja
hópurinn fékk stuðningsmenn
gegn upphaflegum tillögum
Bandarikjamanna, bæði i ráðu-
neytum stjórnarinnar, í banda-
riska þinginu og innan olíufyrir-
tækjanna.
Þegar ráðamenn i innanríkis-
og fjármálaráðuneytum Banda-
ríkjanna komust að raun um, að
landvarna- og utanrikisráðuneyt-
ið voru að reyna að láta af hendi
helming landgrunnsins með allri
olíu og ábata af henni, urðu þeir
sem steini lostnir. Þegar á fyrri
hluta ársins 1971 höfóu sumar
stjórnarskrifstofur varað við
þeirri orkukreppu, sem siðar átti
eftir að skella yfir. Olíusölubann
OPEC-ríkjanna á siðasta ári batt
siðan enda á allt tal um að láta af
hendi innlenda olíu og auk þess
rak það innanríkisráðuneytið og
þingið til endurskoðunar á fyrri
hugmyndum um það hversu
treysta mætti birgðum annarra
námuefna. 1 athugunum, sem við-
skiptamálaráðuneytið lét gera,
var því spáð, að innan fárra ára
yrðu Bandaríkjamenn jafn háðir
innflutningi harðmálma og þeir
væru olíuinnflutningi nú.
Vegna þessa sáu menn nú fyrir
sér hvernig útflytjendur málma
gætu sameinazt um að krefjast
hærra verðs og annarra tilslakana
— sem í ljós kom, þegar þjóóir
þær, sem framleiða bauxite og
kopar, gripu til slíkra ráða.
Á sama tíma var hart lagt að
bandariskum þingmönnum að
grípa til einhverra ráðstafana
gegn rányrkju erlendra fiski-
manna.
TRIDENT
BREYTIR ÖLLU
Andspænis allri þessari and-
stöðu, innan lands og utan, létu
Bandarikjamenn ósköp hljóðlega
niður falla tillögur sínar um að
leggja ytri hluta landgrunnsins
undir hina alþjóðlegu sameign.
Þess í stað hölluðust stefnumót-
endur okkar að 200 mílna efna-
hagslögsögu, en hugmyndin um
hana kom fram af hálfu nokkurra
rikja i Karabiska-hafinu og
Afríku árið 1972.
Samkvæmt þeirri hugmynd er
gert ráð fyrir nokkurri útþynn-
ingu á fullveldi þjóða yfir haf-
svæðinu umfram 12 milna
mörkin, þar sem gilda skuli al-
þjóðasamningar um mál á borð
við siglingafrelsi, mengunarvarn-
arstaðla, fiskveiðiumsjón, frelsi
til hafrannsókna og meðferð
ágreiningsmála.
En — þótt Bandaríkjamenn
féllust þannig á efnahagslögsög-
una héldu þeir fast við þá kröfu
að sundum yrði haldið opnum,
jafnvel þar sem þau féllu innan
12 milna fullrar lögsögu þjóóa.
Samningamenn Bandarikjanna
í Caracas staðhæfa, að í raun og
veru hafi náðst samkomulag um
sundamálið i Caracas sl. sumar
En nú er svo kaldhæónislega
komið, að málið virðist ekki
lengur eins brýnt og áður. Hvers-
konar samkomulag, sem nást
kann á hafréttarráðstefnunni
verður ekki staðfest fyrr en seint
á þessum áratug, i fyrsta lagi, og
þá verða Bandaríkjamenn að
öllum líkindum búnir að koma sér
upp nýju Trident kjarnorkukaf-
bátaeldflaugunum, sem geta hæft
skotmark i allt að 6000 mílna fjar-
lægð. Þar með verður minni þörf
fyrir, að kafbátar fari inn á haf-
syæði, sem sundin loka. Þar fyrir
utan geta Bandaríkjamenn og
Sovétmenn nú þegar komið
neðansjávarhlustunartækjum
fyrir i sundunum til þess að finna
hvern þann kafbát, sem fer þar
um.
Og hvað sem öllu líður hefur
alltaf verið erfitt að gera sér í
hugarlund, að einhver smáþjóð
sem ræður sundi, reyndi að koma
i veg fyrir ferðir stórveldaflota-
deilda, á leið þangað, sem dregið
hefði til tiðinda.
Framhald á bls. 34
Svo sem frá er skýrt í meðfylgjandi grein er líkleg
sú niðurstaða af hafréttarráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna, að ákveðin verði 12 mílna landhelgi
strandríkja og 188 mílna auðlindalögsaga þar fyrir
utan. Þau hafsvæði, sem þannig lenda undir lögsögu
einstakra ríkja, eru sýnd á meðfylgjandi korti, gráu
svæðin. Einnig er sennilegt að strandríki fái ein-
hver yfirráð yfir vinnslu auðlinda á landgrunni
sínu utan 200 mílna. Er því sennilegt talið, að
mestur hluti auðæfa hafsins falli undir yfirráð
einstakra ríkja og þeim mun minna verður þá eftir
á hinu alþjóðlega hafsvæði. Auðlindir þar eiga
samkvæmt samþykkt Sameinuðu þjóðanna að
teljast „sameiginlegur arfur alls mannkyns“.
1 meðfylgjandi grein er talsvert rætt um mangan-
völurnar svonefndu, sem innihalda dýrmæta
málma, einkum nikkei og kóbalt. Er búizt við
kapphlaupi um vinnslu þessara efna. Mest magn af
þessum manganvölum er að finna á Kyrrahafi, á
bleti, sem á kortinu er sýnt með skástrikum.
Takist ekki þjóðum heims að ná samkomulagi á
hafréttarráðstefnunni telja ýmsir sérfræðingar, að
sögn greinarhöfundar, að ein af afleiðiiigunum geti
orðið sú, að þjóðir heims skipti hafsvæðum hrein-
lega á milli sín með því að setja miðlínu milíi
stranda. Svörtu línurnar á kortinu sýna í stórum
dráttum, hvernig hafsvæðum jarðar yrði þá skipt
upp.