Morgunblaðið - 15.03.1975, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15, MARZ 1975
17
HÉR Á eftir mun ég gera stutt-
lega grein fyrir mælingum og
mati á vindhraða.
Hér á landi eru um 15 veður-
stöðvar, sem hafa vindhraða-
mæla. Þar er vindhraði mældur
í því sem næst 10 m hæð frá
yfirborði, og í hæfilegri fjar-
lægð frá mannvirkjum og
öðrum hindrunum, sem haft
gætu áhrif á vindinn. Ákveðin
regla um mælihæð er nauðsyn-
leg, þar eð vindhraði vex veru-
lega með vaxandi fjarlægð frá
yfirborði, og á það einkum við
næst jörðu. Flestum er væntan-
lega einnig ljós þörfin á að
mæla á bersvæði, þar sem
hvorki myndast óeðlilegt skjól
af mannvirkjum, né heldur
óeðlilegir vindstrengir.
Vindurinn blæs aldrei með
alveg jöfnum hraða, heldur
flöktir hann kringum ákveðið
meðalgildi. 1 flestum tilvikum
skiptir meðalvindurinn einn
máli, en ekki misvindið. 1 sam-
ræmi við það er sá vindhraði,
sem almennt er mældur ætíð
meðalvindhraði i 10 mfnútur.
Sumir síritandi vindmælar
sýna slíkt 10 mínútna meðaltal
Veður
eftir MARKUS
Á. EINARSSON
beint, en aðrir sirita augna-
bliksgildi vindsins og sýna því
minnstu breytingar i vind-
hraðanum. Koma þeir mælar
sér vel á flugvöllum, þar sem
máli skiptir að fylgjast með
vindhviðum,-og einnig eru þeir
nú notaðir i vaxandi mæli til
sérstakra mælinga á misvindi
og mestu vindhviðum.
Algengustu mælieiningar
fyrir vindhraða eru hnútar eða
metrar/sekúndu, og gildir milli
þeirra eftirfarandi samband:
1 hnútur = 0.515 m/sek.
Á þeim veðurstöðvum, sem
ekki hafa vindmæla er veður-
hæð metin í vindstigum, en það
er sá mælikvarði, sem m.a. er
notaður í almennum veður-
fregnum frá Veðurstofunni.
Vindstigin eru oft kennd við
enska aðmirálinn Beaufort,
sem upphaflega kom þeim á, og
miðaði einkum við áhrif vinds á
segl skipa. Þau eru 12 að tölu,
og fer það eftir þeim áhrifum,
sem vindurinn hefur á landi
eða á sjó, hvaða vindstig er
valið hverju sinni. I töflu
þeirri, sem fylgir greininni eru
gefin upp islenzk heiti vindstig-
anna, sá vindhraði, sem svarar
til hvers vindstigs, svo og lýs-
ingar á áhrifum vindsins á
landi og sjó. Rétt er að geta
þess, að lýsingarnar henta ekki
í öllum atriðum vel við
íslenzkar aðstæður.
Jón heitinn Eyþórsson segir
frá því í grein í tímaritinu
VEÐRIÐ 1965, að upphaflega
muni Jón Ólafsson ritstjóri
hafa verið fenginn til að ákveða
nöfn á vindstigin. Hafi þau
síðan að mestu haldizt óbreytt.
I „Reglum um veðurskeyti og
veðurathuganir", sem Veður-
stofan gaf út árið 1967, voru þó
gerðar nokkrar breytingar á
heitum vindstiga á bilinu 4—7.
Nú heita vindstig stinningsgola
eða blástur, en voru áður nefnd
kaldi. Orðið kaldi er hins vegar
nú notað um 5 vindstig, sem
áður hétu stinningsgola. Þarna
hefur nöfnum hreinlega verið
vixlað. Heiti 6 vindstiga er
óbreytt, þ.e. stinningskaldi, en
tekið er upp að auki nafnið
strekkingur. I stað heitisins
snarpur vindur fyrir 7 vindstig
er svo komið allhvass vindur
eða allhvasst.
Því miður er það svo, að eitt
vindstiganna, stinningsgola (4
vindstig) er hálfgert olnboga-
barn. Hefur nafnið því miður
ekki fest rætur, þótt um al-
genga veðurhæð sé að ræða, og
er það t.d. aldrei notað í veður-
spám Veðurstofunnar. 1 þeim
er talað um golu og kalda, en
ekkert þar á milli.
Eitt atriði veldur stundum
nokkrum ruglingi, en það er
fjöldi vindstiganna. Lengi vel
var vindkvarðinn framlengdur
allt upp í 17 vindstig, þrátt
fyrir þá staðreynd, að ekki er
nokkur leið, án mælitækja, að
greina, hvaða vindstig beri að
velja, þegar á annað borð er
komið fárviðri. Alþjóðaveður-
fræðistofnunin tók það því til
bragðs að hætta að nota fleíri
vindstig en 12, og telst því allur
vindur fárviðri eða 12 vindstig,
sem nær 64 hnútum. Á þeim
veðurstöðvum, sem hafa vind-
mæla er þó eftir sem áður
mæidur raunverulegur vind-
hraði, og er hann þá auðvitað
gefinn upp í vindhraðaein-
ingum, en ekki vindstigum.
Veður og vindhraði
Veðurhæð Vindstig Heiti Hraði (hnútar) Áhrif á landi Áhrif á rúmsjó
0 Logn Minna en 1 Logn, reyk leggur beint upp. Spegilsléttur sjór.
1 Andvari 1—3 Vindstefnu má sjá á reyk, en flögg hreyfast ekki. Smágárur myndast, en hvítna hvergi.
2 Kul 4—6 Vindblær finnst á andliti. Skrjáfar í laufi. Lítil flögg bær- ast. Ávalar smábárur myndast. Glampar á þær, en ekki sjást merki þess, að þær brotni eða hvitni.
3 Gola 7—10 Lauf og smágreinar titra. Breiðir úr léttum flöggum. Bárur, sem sumar hverjar brotna og glitrar á. Á stöku stað hvítnar í báru (skýtur fugls- bringum).
4 Stinningsgola Blástur 11—16 Laust ryk og pappírssneplar taka að fjúka. Litlar trjágreinar bærast. Allvíða hvítnar í báru.
5 Kaldi 17—21 Lítil lauftré taka að sveigjast. Freiðandi bárur á stöðu- vötnum. Allstórar öldur myndast (hugsanlegt að sums staðar kembi úr öldu).
6 Stinnir.’gskaidi Strekkingur 22—27 Stórar greinar svigna. Hvín í símalínum. Erfitt er að nota regnhlífar. Stórar öldur taka að myndast, sennilega kembir nokkuð úr öldu.
7 Allhvass vindur (Allhvasst) 28—33 Stór tré sveigjast til. Þreytandi að ganga móti vindi. Hvit froða fer að rjúka í rákum undan vindi.
8 Hvassviðri 34—40 Trjágreinar brotna. Erfitt að ganga á móti vindinum. (Menn „baksa“ á móti vindi). Löðrið slitur sig úr ölduföldun- um og rýkur í greinilegum rákum undan vindi. Holskeflur taka að myndast.
9 Stormur 41—47 Lítilsháttar skemmdir á mann- virkjum (þakhellur fara að fjúka). Varla hægt að ráða sér á bersvæði. Þéttar löðurrákir í stefnu vindsins. Særokið getur dregið úr skyggninu. Stórar holskefl- ur.
10 Rok 48—55 Fremur sjaldgæft i innsveitum; tré rifna upp með rótum; tals- verðar skemmdir á mannvirkj- um. Mjög stórar holskeflur. Stórar löðurflygsur rjúka i þéttum, hvitum rákum eftir vindstefn- unni. Sjórinn er nær því hvítur yfir að líta. Dregur úr skyggni.
11 Ofsaveður 56—63 Sjaldgæft í innsveitum, miklar skemmdir á mannvirkjum. Geysistórar öldur, (bátar og miðlungs stór skip geta horfið í öldudölunum). Sjórinn alþak- inn löngum, hvitum iöður- rákum. Alls staðar rótast öldu- faldarnir upp í hvíta froðu. Dregur úr skyggni.
12 Fárviðri 64 og meira í Loftið er fyllt særoki og löðri. Sjórinn er alhvitur af rjúkandi löðri. Dregur stórlega úr skyggni.
Blðm
vlKunnar
Venusvagn
eða
bláhjálmur
(aconitum napellus)
Venusvagn eða bláhjálm-
ur (aconitum napellus) er
meðal þeirra garðplantna
sem ræktaðar hafa verið frá
ómunatfð til skrauts, n.vtja
og lækninga. Bæði nöfnin
gefa til kynna gerð blóm-
anna. Venusvagn er hávax-
inn, getur orðið meira en
metri á hæð. Hann er mjög
vindþolinn og má þvf nota
hann til skjóls fyrir lágvaxn-
ari plöntur. Af venusvagni
eru til mörg afbrigði mis-
munandi að vaxtarlagi og
blómlit, t.d. má nefna svo-
kallaðan Austurlandahjálm,
sem ber hvft og gulleit blóm
og Ijóshjálm, sem ber hvft
og blá blóm. Þá má geta um
enn eitt afbrigði sem er
heldur lágvaxnara og allt
mun smágerðara en sá
venusvagn sem algengastur
er og blómstrar um það bil
mánuði fyrr. Af þeirri teg-
und eru visnir stönglar með
fræhúsunum á, vel til þess
fallnir að þurrka þá og nota
til skrauts f vasa. Venus-
vagninn er fljótur að breiða
úr sér en ef hann þéttist um
of fer að draga úr vexti hans
og blómgun og þegar svo er
komið er nauðsynlegt að
skipta hnausunum: má gera
það hvort heldur er að
hausti eða um leið og hann
fer að sýna grænan lit á
vorin. Þess skal getið að
venusvagn þolir mjög illa
hverskonar hnjask og flutn-
ing eftir að plantan hefur
náð 20—25 cm hæð. Þegar
hnausum er skipt þarf að
greiða þá vandlega sundur,
plöntu fyrir plöntu, gróður-
setja sfðan aftur með 15 cm
millibili og má þá ganga út
frá að plöntunum er óhætt
að standa óhreyfðar að
minnsta kosti í 4—5 ár.
Venusvagn þrífst svo að
segja hvar sem er og þolir
nokkurn skugga, en það
segir sig sjálft að svo rtór-
vaxin og þroskamikil planta
er þakklát fyrir auka-
skammt af áburði.
Frá fornu fari hefur
venusvagn verið talinn eitr-
aður og þá hvað helzt rótin,
sem fyrr á öldum var notuð
til þess að eitra fyrir úlfa,
enda kalla englendingar
plöntuna „úlfabana" enn
þann dag í dag. Ekki er til
þess vitað að eitrun af
venusvagni hafi komið að
sök hér á landi þrátt fyrir
það að börn allra tfma hafa
verið mjög sólgin I „Sætm
koppa“ blómsins.