Morgunblaðið - 11.04.1975, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. APRIL 1975

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 700,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið
Samskipti Islendinga
og Sovétmanna hafa á
undanförnum áratugum
fyrst og fremst verið á
sviði viðskipta. Við höfum
selt Sovétmönnum ákveðn-
ar tegundir sjávarafuröa
og keypt af þeim i staðinn
olíu, timbur, bifreiðar o.fl.
Viðskipti þessi hafa verið
misjafnlega hagstæð fyrir
okkur og vörur þær, sem
vió höfum keypt frá Sovét-
ríkjunum misjafnar aö
gæðum, en þrátt fyrir það
hefur það verió talið skipta
nokkru máli aó hafa mark-
að austur þar fyrir tiltekn-
ar sjávarafurðir og skal
ekki úr þvi dregið. Önnur
samskipti þessara tveggja
þjóða hafa hins vegar verið
mjög takmörkuð og menn-
ingarleg samskipti fyrst og
fremst verið i þvi formi, aó
félagsskapur, sem komm-
únistar hér settu á stofn á
sinum tíma heíur staðið
fyrir heimsóknum
sovézkra listamanna hing-
aó til lands. Þá hefur
Sovétstjórnin knúið mjög á
um leyíi til handa sovézk-
um vísindamönnum aó
stunda rannsóknir hér á
landi og er ekki örgrannt
um, að tilgangur þeirra
rannsókna hafi ekki verið
skoóaður nægilega vel áð-
ur en leyfi voru veitt.
Það á við um Sovétríkin,
sem allar aðrar þjóðir, að
viö íslendingar viljum eiga
vinsamleg samskipti við
þau, en i því efni hljótum
við að horfast í augu við
nokkrar staðreyndir. Vió
höfum gerzt aóilar að
Atlantshafsbandalaginu og
gert samning við Bandarik-
in um varnir landsins,
fyrst og fremst vegna þess
að við höfum talió ástæðu
til að ætla, að Sovétmenn
mundu hafa áhuga á aó
seilast til áhrifa hér á
landi. Áhyggjur okkar
vegna þessa hafa ekki
minnkaó á undanförnum
árum þverrandi spennu i
Mið-Evrópu, heldur þvert
á móti aukizt vegna vax-
andi hernaðarumsvifa
Sovétríkjanna á hafinu í
kringum ísland. Tíðar ferð-
ir kafbáta frá Sovétrikjun-
um viö ísland og ferðir
flugvéla og nýtízku her-
skipa hafa vakið athygli.
Þá er og augljóst, að Sovét-
ríkin stunda víótæka
njósnastarfsemi hér við
land. Það sannar fundur
Kleifarvatnstækjanna og
hlustunarduflin sovézku,
sem rekið hefur á land
undanfarnar vikur. Sam-
skipti okkar við Sovétríkin
hljóta aó markast af þess-
um viðhorfum.
Einar Ágústsson utan-
ríkisráðherra hefur aó
undanförnu dvalizt i Sovét-
ríkjunum i opinberri heim-
sókn. Ferð utanríkisráð-
herra er i alla staði eðlileg
og sjálfsögð og þáttur i
nútímasamskiptum ríkja.
Því er hins vegar ekki aó
neita, að ferðin hefur vakið
meiri athygli en títt er um
slikar kurteisisheimsóknir.
Þær móttökur, sem utan-
ríkisráóherra islands naut
í Moskvu voru mun veg-
legri en almennt gerist i
heimsóknum af þessu tagi
og ber ekki aó lasta þá gest-
risni Sovétmanna. Hins
vegar bendir sú staðreynd,
að Kosygin forsætisráð-
herra tók á móti utanríkis-
ráðherra Íslands öllum að
óvörum og án þess að gert
væri ráð fyrir því, til þess,
að Sovétríkin hafi af ein-
hverjum ástæóum lagt
mun meiri áherzlu á þessa
heimsókn en fyrirfram
mátti ætla. Og þá vaknar
sú spurning, hvað fyrir
þeim vakir.
Á undanförnum vikum
og mánuöum hefur það
orðið augljóst, að Sovétrík-
in beina nú auknum þrýst-
ingi að Norðurlöndum.
Fram hafa komið kröfur
um einhvers konar aðild
Sovétrikjanna að Norður-
landaráði og beint og
óbeint hafa Sovétmenn
lagt þrýsting á Norðurlönd
og þá sérstaklega Norö-
menn í þvi skyni að gera
Norðurlöndin að svo-
nefndu hlutlausu svæði. Á
sama tima og þetta gerist
verða sendiherraskipti hér
á íslandi. Fyrrverandi
sendiherra Sovétríkjanna
á Islandi var nátengdur
einum mesta valdamanni
Sovétríkjanna og var hann
sendur til Noregs, en
Noregur hefur boriö meg-
inþunga þess þrýstings,
sem Sovétrikin hafa að
undanförnu lagt á Noróur-
lönd. 1 hans stað er gerður
aö sendiherra á Islandi
maður, sem vitað er, að
hefur starfað að njósnum í
þágu sovézku leyniþjónust-
unnar, og sem hefur langa
reynslu af svonefndri
„finnlandíseringu", þar
sem hann var um margra
ára skeið næstæðsti maður
sovézka sendiráðsins í
Finnlandi.
Þegar þessi heildarmynd
er skoðuð, hlýtur sú spurn-
ing óhjákvæmilega að
vakna, hvort þær óvenju-
lega veglegu móttökur,
sem utanríkisráðherra Is-
lands hlaut í Moskvu og sú
mikla áherzla, sem lögð var
á heimsókn hans þar, boði
að Sovétríkin muni nú
leggja stóraukna áherzlu á
að efla áhrif sín á íslandi
með stjórnmálalegum sam-
skiptum, heimsóknum
listamanna og vísinda-
manna og hvort sú vin-
semd að lækka olíuverðið
til íslendinga um hvorki
meira né minna en 2lA% sé
þáttur í nýrri herferð
Sovétmanna til þess að efla
áhrif sín á íslandi. Þetta
skulum við íslendingar
hafa i huga á næstu
mánuðum og misserum í
samskiptum okkar við
Sovétríkin og gleyma ekki
lýsingu Brynjólfs Bjarna-
sonar hins gamalkunna
kommúnistaforingja á ís-
landi, sem i síðasta hefti
Réttar lýsir „stjórnlist
sósíalískrar byltingar“ á
þann veg að í öllu starfi
taki sósíalískur byltingar-
flokkur „mið af lokamark-
miðinu“. Látum okkur ekki
detta annað í hug en að
lokamarkmið Sovétríkj-
anna sé að innlima Island i
áhrifasvæði sitt og minn-
umst þess, að ef viö ekki
erum á varðbergi kann sú
ógæfa að verða örlög okkar
þjóóar.
ísland og Sovétríkin
Árni Grétar Finnsson, bœjarfulltrúi:
Nýlega var lagt fram á alþingi
í'rumvarp um landshlutasamtok
sveitarfélaga. Frumvarpið er flutt
af fimm þingmönnum Sjálfstæðis-
flokksins, Framsóknarfiokksins,
Alþýðuflokksins og Samtökum
frjálslyndra. Meginefni frum-
varpsins er í fáurn orðum þetta:
1. Öllurn sveitarfélögum utan
Reykjavíkur skal með lögþvingun
skylt að vera aðilar að landshluta-
samtökum sveitarfélaga. Skipting
í landshluta er byggð á gildandi
kjördæmaskipun, nema Norður-
land, sem telst ein heild.
2. Arlegur aðalfundur lands-
hlutasamtakanna skal fara með
æðsta vald í málefnum þeirra.
Fulltrúa á aðalfundinn skulu
sveitarfélögin kjósa eftir þessum
reglum:
Sveitarfélag með
300 íbúa eða færri
301—700 íbúa
701—1500
1501—2500
2501—5000
5001—1000
10001 og fleiri
kýs einn
kýs tvo
kýs þrjá
kýs f jóra
kýs fimm
kýs sex
kýs sjö
stjóra og annað starfslið eftir
þöríum, til að vinna fyrir hið nýja
stjórnvald.
Hlutverk og samstarf
sveitarfélaga
Skipting landsins i hreppa eða
sveitarféiög er ævaíorn. Að sjálf-
sögðu haía viðfangsefni þeirra
breytzt mikið i timans rás og farið
vaxandi nánast með ári hverju i
seinni tíð. Helztu rökin íyrir
skiptingu landsins i sveitarfélög í
dag eru hin staðarlegu sjónarmið,
að heimamenn þekki sjálfir bezt
sína byggð og hagi og því sé rétt
tilraun bar nánast engan árangur.
Mun betri raun gaf frjálst sam-
starf, sem ýmis sveitarfélög hafa
tekið upp sín á milli um einstök
sameiginleg mál. Vil ég þar aftur
nefna fræðslumálin sem dæmi, en
víða hafa nokkur sveitarfélög
sameinazt um skólabyggingar á
seinni árum með góðum árangri.
Margt fleira má nefna til marks
um ávinning af frjálsu samstarfi
sveitarfélaga að sameiginlegum
hagsmunum, svo sem samvinnu
Suðurnesjamanna um hitaveitu
og lagningu Hitaveitu Reykjavík-
ur í nágrannabyggðir höfuðborg-
mikil og kostnaðarsöm. í þvi laga-
frumvarpi, sem ég geri hér að
umtalsefni, er enn lagt til, að yfir-
bygging þjóðfélagsins verði
aukin, og hin frjálsu samtök sveit-
arfélaganna notuð til myndunar
nýs stjórnvalds, landshlutasam-
taka, með tilheyrandi kostnaði.
F'orgöngumenn þessa nýja stjórn-
valds hafa hvorki haft fyrir þvi að
rökstyðja nauðsyn þess, né gera
grein fyrir þeim kostnaói, sem
það muni hafa i för með sér fyrir
þjóðina. Er engu likara en þeir
treysti á, að almenningur láti sig
það engu skipta, þótt stofnað sé
nýtt og kostnaðarsamt stjórnvald
i landinu.
Um þverbak keyrir þó fyrst,
þegar skoðuð er sú skipan, sem
ætluó er að verði á stjórn hins
A að stofna nýtt, kostnaðarsai
og ólýðræðislegt st jórnvald í la
Nokkur orö um frumvarp um o
landshlutasamtökin sem nýtt s
3. Aðalíundi landshlutasamtak-
anna, sem kosió er til á svo ólýð-
ræðislegan hátt, sem að framan
getur, er síðan ætlað aó fara með
viðtækt vald i málefnum sveitar-
félaganna, sérstaklega á sviði
fjármála. Samkvæmt frumvarp-
inu getur aðalfundur landshluta-
samtakanna skuldbundið viókom-
andi sveitarfélög, án nokkurra
takmarkana og ennfremur lagt á
sveitarfélögin sérstakan skatt,
sem í frumvarpinu er nefndur þvi
yfirlætislausa orði „árgjöld". I
frumvarpinu eru engin takmörk
sett fyrir upphæð hins nýja
skatts, eóa „árgjalds“, ef menn
vilja heldur nota þaó orð.
4. Loks gerir frumvarpið ráð
fyrir þvi, að aðalfundur lands-
hlutasamtakanna kjósi þeim
5—11 manna stjórn, og að stjórn-
in ráði sér siðan framkvæmda-
að þeir fari sjálfir í sem ríkustum
mæli með forsjá sinna heima-
mála. Valddreifing er orð, sem oft
heyrist, og óviða er hægt að gefa
þvi raunhæfari merkingu en með
þvi að fá hinum ýrnsu byggðarlög-
um forræði sinna mála.
Nú er það svo, að enda þótt
skipting landsins i sveitarfélög
hvíli víóa á efnislegum og sögu-
legum grunni, þá er það ljóst, að
breyttir tímar hafa kallað á
endurskoðun þessarar skiptingar.
Stöðugt aukin verkefni, sem lög-
gjafarvaldið hefur falið sveitarfé-
lögunum, hafa reynzt hinum
smæstu þeirra ofviða. Nægír að
nefna fræðslumálin sem dæmi.
Til að mæta þessum vanda hafa
verið reyndar ýmsar leiðir. Sam-
band íslenzkra sveitarfélaga vann
að því að fá sveitarfélög til að
sameinast, í stærri einingar en sú
arinnar, sem nú stendur yfir, en
allt er þetta samstarf byggt á
frjálsum samningum, en ekki lög-
þvíngun.
A seinni árum hafa sveitar-
stjórnarmenn í einstökum lands-
fjórðungum og kjördæmum
komið árlega saman til skrafs og
ráðagerða. Upp úr þessu hafa
siðan myndazt hin svonefndu
landshlutasamtök. Samkundur
þessar hafa vafalaust verið gagn-
legar, en þó er nytsemd þeirra
ákaflega mismunandi fyrir hin
einstöku sveitarfélög. Ýmis hags-
muna og áhugamál ibúa einstakra
sveitarfélaga eru oft ólík, enda
þótt þau séu í sama kjördæmi.
Það eru þvi engin efnisrök til
staðar fyrir því að lögþvínga
sveitarfélög innan sama kjör-
dæmis til bindandi þátttöku í
landshlutasamtökum. Þar sem
annars staðar í lýðfrjálsu landi
verða menn að hafa rétt til að
veija og hafna og meta hvert mál,
svo sem það er vert.
Nýtt og ólýðræðis-
legt stjórnvald
Nánari
athugunar þörf
Oft er gagnrýnt og það með
réttu, hversu yfirbygging hins
fámenna íslenzka þjóðfélags sé
nýja stjórnvalds. Þar á aðeins að
miða kosningaréttinn að litlu
leyti við mannfjölda, en binda
hann fyrst og fremst við hreppa-
mörk. Kosningareglur lagafrum-
varpsins til hins nýja stjórnvalds
gera ráð fyrir, að landsmönnum
verði stórlega mismunað eftir
búsetu. A einum stað skal
atkvæði eins manns gilda jafnt og
atkvæði fimmtán manna á öðrum
stað. Slíkar og þvilíkar hugmynd-
ir um „jafnrétti“ heyra grárri
forneskju til í augum íslendinga.
Að leggja til við alþingi, að slíkt
misrétti sé lögfest í landinu árið
1975, yfir það ná engin orð.