Morgunblaðið - 30.05.1975, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. MAl 1975 \ 'J
Matthías Johannessen ritstjóri skrifar frá Brussel:
Leidtogafundur
á örlagastundu
Briissel, 28. maí.
FUNDUR þjóðarleiðtoga Atlantshafsbandalagsrlkjanna hér I Briissel er haldinn á örlagastundu vegna
ólgunnar I alþjóðamálum, sem virðist fremur aukast en minnka, þrátt fyrir samstarf risaveldanna, a.m.k.
á yfirborðinu. Hvað sem öðru Ifður stendur heimurinn f skjóli kjarnorkuvopna, svo hræðileg sem
tilhugsunin um kjarnorkustyrjöld er, og friðurinn styðst við spjótsodda, eins og minnzt var á þegar
NATO var stofnað. En slfkur friður er ótryggur, ekki sfzt, þegar sú staðreynd blasir við öllum sem sjá
vilja, að annar helzti aðili núverandi þróunar, kommúnistar, reyna að auka áhrif sfn og breyta
valdajafnvæginu á kostnað hins, einkum Bandarfkjanna sem forystuþjóðar vestrænna lýðræðisrfkja.
Það var því ekki út f bláinn, að Kissinger, utanrfkisráðherra Bandarfkjanna, varaði Sovétrfkin og
önnur kommúnistaríki nýlega við því að færa sér í nyt erfiðleika Bandarfkjanna vegna ósigursins f
Indókína og fór f táknræna ferð til Vestur-Berlínar. Hann lýsti þvf þar yfir að Bandaríkjamenn mundu
standa við skuldbindingar sfnar gagnvart borginni og lagði áherzlu á, að Bandarfkin „mundu aldrei leita
friðar með því að hverfa frá höfuðstefnu sinni og fórna vinum“. Þessi orð voru athyglisverður undanfari
NATO-fundarins, ekki sízt þegar haft er í huga, að ráðherrann varð að sögn fyrir vonbrigðum með samtöl
sfn við forystumenn f Evrópu, þegar hann var þar á ferð fyrir skemmstu og reyndi að skýra stöðu
Bandaríkjanna eftir ófarirnar í Asfu.
Bandaríkjamenn með forseta sinn í fararbroddi
hafa lagt mikla áherzlu á, að þessi toppfundíir yrði
haldinn til að styrkja samstöðu bandalagsríkja NATO
og virðist það rétt mat, þegar höfð er í huga sú óvissa
sem ríkir í lýðræðislöndunum um þessar mundir. En
því má ekki heldur gleyma, sem Luns, framkvæmda-
stjóri NATO, lagði áherzlu á, á blaðamannafundi
sínum hér í aðalstöðvum Atlantshafsbandalagsins síð-
degis i dag, að NATO-ríkjunum er nauðsynlegt að bera
saman bækur sínar nú vegna öryggisráðstefnu Evröpu
í Genf. Gert er ráð fyrir, að þjóðarleiðtogafundur
Evrópu verði haldinn í Helsingfors á þessu ári, enda
þótt ekki hafi miðað eins vel á öryggisráðstefnunni
enn sem komið er og vonazt var til, en það er, að sögn
Luns, vegna skorts á sveigjanlegri stefnu Sovétríkj-
anna. En öryggisráðstefnan á sem sagt mikinn þátt í
þvf að þessi fundur er nú haldinn hér í Brtissel.
Frakklandsforseti hefur ekki talið þörf á þessum
fundi leiðtoga NATO, enda hafa Frakkar haldið því
fram, að úrslitin í Vietnam hafi engin áhrif á þróunina
í Evrópu. Þó hefur forsetinn ákveðið að koma til
Briissel og sitja veizlu Baudouins Belgíukonungs, sem
haldin er til heiðurs eina raunverulega þjóðarleið-
toganum, sem NATO-fundinn situr, Ford Bandarikja-
forseta, enda þótt Giscard D’Estaing taki ekki bein-
línis þátt i NATO-fundinum sjálfum.
Margir telja, að það sé góðs viti fyrir samstarfið
innan Atlantshafsbandalagsins, að Frakklandsforseti
skuli hafa stigið þetta skref og koma hans hingað sé
merki um stefnubreytingu hans gagnvart NATO-
samstarfi. Allt tal um, að hann komi hingað til að
móðga ekki Belgíukonung með því að þiggja ekki boð
hans, er mistúlkun á staðreyndum: Frakklandsforseti
lét diplómata sína finna leið til að hann gæti með
sæmilegu móti komið til Briissel, án þess að verða
fyrir of miklu aðkasti heima í Frakklandi fyrir að
yfirgefa stefnu fyrirrennara sinna og hafa nánara
samstarf við NATO en þeir vildu. Þessi leið var farin
eftir margra vikna samningaumleitanir í París,
Washington, Briissel og Bonn. Bandaríkjamenn sögðu
ákveðið að Frakkar ættu að sýna samstöðu sina með
öðrum NATO-ríkjum í verki eftir ósigurinn í Indókina
og hafa .þeir nú, a.m.k. í aðra röndina, fallizt á að
nauðsynlegt sé að leiðtogar NATO-landa hittist hér í
Briissel.
Bandaríkjamenn, sem töldu það mistök, ef Frakkar
yrðu eina ríki Atlantshafsbandalagsins sem sendi ekki
helzta stjórnmálaleiðtoga sinn til Briissel, hafa nú
fengið ósk sina uppfyllta. Að vísu ekki alveg eins og
þeir hefðu helzt kosið, en þó er niðurstaðan viðunandi
fyrir þá og bandalagið.
Berlín prófsteinninn?
Enginn vafi leikur á því, að Bandaríkjamenn hafa
þungar áhyggjur af þróun mála frá því kommúnistar
hófu skyndisókn sína í Indókína og lögðu ríkin þar
undir sig. Ummæli Kissingers bera því óræk vitni;
ennfremur ummæli varnarmálaráðherra Banda-
ríkjanna, Schlesingers, m.a. þess efnis, að svo gæti
farið að gripið yrði til kjarnorkuvopna á vígvöllum i
Kóreu ef Norður-Kóreumenn gerðu innrás í Suður-
Kóreu, sem eru áreiðanlega ekki sett fram að óat-
huguðu máli. (Kim II Sun forseti Norður-Kóreu þjáist
af mikilmennskubrjálæði eins og kunnugt er — og
mundi áreiðanlega til alls vis, ef hann þyrði. Persónu-
dýrkunin á honum heima fyrir er svo mögnuð, að á
Genfarráðstefnunni um hafréttarmál mátti sjá hve
fulltrúar hans voru háttsettir af því einu, hve stóra
mynd af honum þeir höfðu í hnappagatinu.)
Svo að aftur sé vikið að ferð Kissingers til Berlínar,
þá vakti hún mikla athygli I Þýzkalandi, enda lýsti
hann yfir því, að Berlin væri tákn frelsisins. Og v-þýzk
blöð lögðu áherzlu á, að hann hefði ,,í nafni Fords
forseta og bandarísku þjóóarinnar” lýst yfir, að frelsi
Berlínar yrði ábyrgzt. Slik yfirlýsing var nauðsynleg
eins og á stóð og hin táknræna för utanrikisráðherrans
til borgarinnar ekki síður. Hún var a.m.k. leið til að
sannfæra V-Þjóðverja um stefnufestu bandarísku
stjórnarinnar á tímum róts og ringulreiðar i alþjóða-
málum.
Ef svo fer sem horfir getur Berlín orðið prófsteinn á
það hvort Rússar hafa í raun og veru áhuga á því að
draga úr spenrtunni á markalínu austurs og vesturs i
Mið-Evrópu. Fréttaritari Pravda á blaðamannafundi
Luns i dag benti á, að nýlega hefðu Varsjárbandalags-
ríkin enn einu sinni stungið upp á því, að hernaðar-
bandalög þ.e. NATO og Varsjárbandalagið, yrðu leyst
upp til að draga úr spennu. Hvort þetta yrði rætt á
NATO-fundinum hér? Luns var fljótur að svara og
sagði, að um þetta hefði áður verið rætt i NATO, en
menn væru þeirrar skoðunar, að ekkert mundi í raun
og veru breytast, þótt Varsjárbandalagið yrði lagt
niður, því að samstarf Rússa við einstök ríki þess væri
svo náið. Slikt samstarf væri ekki milli NATO-
ríkjanna, nema með aðstoð bandalags þeirra. Luns
bætti svo vió með þunga, sem stakk f stúf við margvís-
lega glettni hans og spaug á blaðamannafundinum:
Við höfum eins mikinn áhuga á detente (að draga úr
spennunni) og Rússar, kannski meiri. Þetta var ekki
sagt út i bláinn og skildu allir, hvað framkvæmdastjór-
inn var að fara.
Vestur-Þjóðverjar hafa fagnað því mjög, að fulltrúa-
deild Bandaríkjaþings hafnaði með 311 atkvæðum
gegn 95 atkvæðum tillögu þess efnis, að herafli Banda-
ríkjanna í Þýzkalandi yrði minnkaður úr 416 þús.
hermönnum niður í 75 þús. Sú yfirlýsing Mansfields
öldungadeildarþingmanns, að hann hafi breytt um
skoðun og sé nú andvígur þvi, að dregið sé úr herstyrk
Bandaríkjamanna í V-Þýzkalandi þykir a.m.k. merki
þess, að einhver hafi vaknað við vondan draum í
Indókína. Þannig geta ófarirnar í Asíu eflt samstöðu
iýðræðisríkjanna i Evrópu og dregið úr hættunni þar,
sem er augljóslega meiri en þeir vilja vera láta, sem
mest (og gagnrýnislaust) tala um detente ostpólitík
(stefnu Brandts um viðurkenningu á A-Þýzkalandi og
bætt sambúð við kommúnistaríkin) og friðsamlega
sambúð, sem að vísu er nauðsynleg á þessum ógn-
vekjandi ofbeldistímum, þó að margvíslega merkingu
sé hægt að leggja f hanaT Langt er frá, að Rússum hafi
tekizt að eyða þeim grun, að endanlegt markmið
þeirra með „friðsamlegri sambúð" sé það, sem fólst i
ógleymanlegum vfgorðum eins helzta boðbera frið-
samlegrar sambúðar, Krúsjeffs, þegar hann sagði
(óhugsað eins og sumt annað?) við lýðræðisþjóðirnar:
„Við munum grafa ykkur.“
Bandaríkjamenn vita ekki siður en aðrir að þessi
orð verða að veruleika, ef lýðræðisríkin sofna á
verðinum — eða leggjast í pólitíska kör, sem er
vitanlega ein leiðin — eða hverfa inn i einhverja
alsælu, þar sem orð eins og detente og friðsamleg
sambúð gegna svipuðu hlutverki og marijuana, hass
og heroin í samfélagi eiturlyfjaneytenda.
Erfiöleikar og áróöur öfgaafla
Bandalagsþjóðir NATO eíga að ýmsu leyti um sárt
að binda og erfiðleikarnir blasa við í öllum áttum.
Enda þótt þær séu ásáttar um þá heildarstefnu, sem
NATO hefur með góðum árangri markað, eiga þær
hver um sig við mikil vandamál að etja: atvinnuleysi í
Efnahagsbandalagslöndunum, mikla dýrtíð víða,
deilur Grikkja og Tyrkja, m.a. um Kýpur, svo að ekki
sé talað um oliu- og orkuskort, vegna innanlandsátaka
og efnahagsvandræða (hættulegra ástand en í síðustu
styrjöld hefur heyrzt), ólguna á Italiu og óvissuna í
Portúgal, þar sem kommúnistar reyna að ná völdum
með aðeins 12% þjóðarinnar á bak við sig og harðsvir-
aða herstjórnarklíku að bandamanni, en á Italíu blasa
pólitisku átökin við gesti og gangandi, þar sem annar
hver húsveggur í svo til hverjum einasta bæ, þar sem
maður kemur, er ataður blóðrauðum vigorðum
kommúnista og annarra marxista — og flestir eru
brennimerktir fasistar, sem ekki eru kommúnistar. Á
veggjum eru jafnvel spjöld með myndum af Fanfani,
formanni flokks Kristilegra demókrata, undir grimu
Mussolinis.
En ferðamaður verður lítið var við erfiðleikana að
öðru leyti, hvorki á Italiu né annars staðar í Efnahags-
bandalagslöndunum, s.s. Frakklandi, V-Þýzkalandi,
Danmörku né hér i Belgiu, og á yfirborðinu virðist allt
með kyrrum kjörum og velmegun mikils meirihluta
fölks alls staðar áberandi, ekki sízt á Italiu, en þar
getur samt brugðið til beggja vona, ekki siður en í
Portúgal. Italska þingið hefur nýverið samþykkt
harðari aðgerðir en áður voru leyfðar vegna ofbeldis-
verka og segir það sina sögu. Hvorki kommúnistar né
fasistar þorðu að berjast gegn þessum nýju lögum
vegna í hönd farandi kosninga (vilja láta menn halda
að þeir stuðli að lögum og reglu í landinu). En aðrir
öfgamenn til vinstri segjast munu berjast með kjafti
og klóm gegn lögunum. Og jafnvel í undurfögrum
feróamannabæjum eins og Stresa og Arona við Lago
Maggiore, Como við Comovatn og Varese við samnefnt
vatn er víða málað á veggi: myrðum fasistana. Gífur-
Iegt magn af áróðursspjöldum er á húsveggjum (að
sjálfsögðu til mikillar óprýði í svo fögru umhverfi, en
nútiminn spyr ekki um slíkt), ekki sízt í Milano og
langmest frá vinstri sinnuðum öfgamönnum, þ.e.
kommúnistum af ýmsu tagi.
Margvislegar hættur steðja þannig að Nato- ríkjun-
um, ekki sizt þeim sem syðst liggja. Óvinir lýðræðisins
þar eru ekki endilega Rússar eða Varsjárbandalags-
ríkin, heldur útsendarar þeirra og skoðanabræður
forystumanna þeirra. Það er því ekki að nauðsynja-
lausu að forystumenn þessara ríkja hittast hér i
Brussel og áreiðanlega verður vel hlustað á það sem
forsætisráðherra ítalíu, Aldo Moro hefur að segja hér
í aðalstöðvunum. Ennfremur má vel hafa í huga
ummæli Luns á blaðamannafundinum hér í dag, að
hann vonaðist til að þau persónulegu kynni sem
tækjust i BrUssel yrðu til þess að styrkja suðurvæng
Atlántshafsbandalagsins. En hvað skyldi forsætisráð-
herra Portúgals, Goncalves hershöfðingi, sem einnig
kemur hingað, hafa um það að segja?
AP-símamyna.
LEIÐTOGAFUNDURINN — Geir Hallgrímsson, forsætisráðherra Islands, við komuna til Brussel ásamt
belgiska ráðherranum Louis Olivier.