Morgunblaðið - 24.06.1975, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. JONl 1975
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
hf. Arvakur, Reykjavfk.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson
Aðalstræti 6. sfmi 10 100.
Aðalstræti 6, sfmi 22 4 80
Áskriftargjald 700,00 kr. á mánuði innanlands
í lausasölu 40,00 kr. eintakið
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Aundanförnum árum
hafa verið furðu litlar
umræður um stöðu verka-
lýðshreyfingarinnar f þjóð-
félaginu, frjálsa kjara-
samninga, sem svo eru
nefndir, og þau áhrif, er
aðilar vinnumarkaðarins
hafa á framvindu efna-
hagsmála á hverjum tíma.
Ástæðan fyrir því, að um-
ræður um þetta mikils-
verða viðfangsefni hafa
legið í láginni, er fyrst og
fremst sú, að verkalýðs-
hreyfingin hefur alla jafn-
an risið upp og dæmt hvern
þann aðila fjandmann
launþega og þjón auðvalds-
afla, sem dirfzt hefur að
vekja máls á breytingum á
þessu sviði.
Þetta eru í sjálfu sér
mannleg viðbrögð og ekki
óeðlileg, þar sem forystu-
mennirnir hljóta að standa
vörð um eigin valdastöðu í
þjóðfélaginu. Það vakti því
ekki litla athygli, þegar
einn af fyrrverandi rit-
stjórum brezka vikuritsins
New Statesman, sem er
vinstrisinnað vikurit, birti
fyrir skömmu, í þvi riti,
harkalega árás á forystu
verkalýðshreyfingarinnar
í Bretlandi. Þessi grein er
ekki sízt markverð fyrir
þær sakir, að höfundur
hennar hefur um árabil
verið skeleggur talsmaður
sósíalismans í Bretlandi.
Það er því erfitt að slá
vopnin úr höndum hans
með upphrópunum og æs-
íngum um að hann sé
þjónn auðvaldsafla.
Þó að kröfugerðarpólitík
verkalýðshreyfingarinnar
hafi valdiö meiri erfiðleik-
um í Bretlandi en hér, eig-
um við eigi að síður við
ýmis vandamál sömu gerð-
ar að stríða. Hér í Morgun-
blaðinu hefur t.a.m. oft-
sinnis verið á það bent, að
launaverðbólgustefna
verkalýðshreyfingarinnar
stefndi ávallt hagsmunum
þeirra lakast settu í tví-
sýnu. Rækilega var á þetta
bent eftir að Alþýðusam-
bandið tilkynnti kaup-
hækkunarkröfur sínar i
maímánuði sl. Þá var því
haldið fram, að svo gífur-
legar kauphækkanir, er
þar var farið fram á,
myndu valda nýrri koll-
steypu í efnahagsmálum,
sem kæmi með mestum
þunga niður á þeim, er
hefðu lægst laun.
Með öllu hefur verið úti-
lokað að fá rökræður um
þessi sjónarmið. Forystu-
menn verkalýðshreyfing-
arinnar og ýmsir talsmenn
þeirra hafa skotið sér und-
an þeim með slagorðum
eins og „íhaldshræsni“ eða
öðrum slíkum. Nú kemur
hins vegar fram á sjónar-
sviðið brezkur sósíalisti og
segir umbúðalaust, að
launaverðbólgan valdi
mestum hugsanlegum
þjáningum hjá þeim fátæk-
ustu, öldruðu, kornungu,
sjúku, bjargarlausu, and-
lega og líkamlega bækluðu,
öllum þeim útskúfuðu og
utangátta og þeim, sem á
einhvern hátt hafa orðið
fyrir barðinu á samfélag-
inu. Hann segir, að launa-
verðbólgan refsi þeim
ábyrgðarfullu en verðlauni
þá eigingjörnu.
Paul Johnson bendir
ennfremur á, að verkfalls-
vopnið sé neikvætt og
raunar úrelt, eftir að at-
kvæðisréttur varð svo al-
mennur sem raun er á.
Hann segir, að verkalýðs-
samtökin séu engin eining-
arsamtök, heldur sam-
steypa sérhagsmunahópa.
Á verðbólgutimum, þegar
rauntekjur standi í stað
eða fari jafnvel minnkandi,
krefjist verkalýðsfélögin
hækkaðra launa, aðeins til
að keppa hvert við annað.
Hér á landi þekkjum við
þessar aðstæður einkar
vel. Kröfugerð er þannig
ósjaldan rökstudd með því
að einvörðungu sé verið að
jafna metin við þann hóp
sem fékk kauphækkanir
næst á undan.
Við höfum haldið mjög
fast um þá meginreglu, að
aðilar vinnumarkaðarins
semdu upp á eigin spýtur
um kaup og kjör. Ríkis-
stjórnir hafa aðeins í fáum
tilvikum gripið inn i kjara-
deilur. Um þessa grund-
vallarreglu hefur ekki ver-
ið ágreiningur hér á landi,
enda ekki verið bent á aðr-
ar leiðir, þó að öllum sé
ljóst, að launþegar og
vinnuveitendur ákveða oft
og einatt með þessum
hætti kauphækkanir, sem
ekki byggjast á aukinni
verðmætasköpun og veró-
ur því að greiða út með
innstæðulausum pappírs-
seðlum.
,,Við nefnum þetta
„frjálsa kjarasamninga“,“
segir Paul Johnson, „en í
rauninni er það ekkert
þess konar. Hér er um að
ræða hópa manna sem beita
afli sínu til að neyða aðra
hópa eða þjóðfélagið í heild
til að lúta vilja sínum.“
Þetta er vissulega íhugun-
arverð ábending, en hinu
má ekki gleyma, að vand-
fundin er önnur aðferð til
þess að ákveða kaup og
kjör, sem samrýmist því
lýðræðislega stjórnkerfi,
er við búum við.
Mestu máli skiptir í
þessu sambandi, að aðilar
vinnumarkaðarins, bæði
launþegar og vinnuveit-
endur, geri sér grein fyrir
því, að óraunhæf kröfu-
gerðarpólitík er að verða
þjóðarheildinni hættuleg
og hún stefnir afkomu
þeirra lakast settu í mesta
tvísýnu. Það er því engum
vafa undirorpið að brýnt er
að hefja hleypidómalausar
umræður um þessi efni.
Lög um stéttarfélög og
vinnudeilur hafa nú staðið
óbreytt í nær fjóra áratugi.
Á þessum tima hafa orðið
gífurlegar breytingar í ís-
lenzku þjóðfélagi, sem
kalla á margháttaðar
breytingar á þessari lög-
gjöf, ekki til þess að kné-
setja einn hóp öðrum til
framdráttar, heldur til
þess að koma í veg fyrir
óskynsamleg vinnubrögð,
sem koma niður á hags-
munum þjóðarheildarinn-
ar og ógna þeim helzt sem
veikastir eru fyrir.
ER VERKALÝÐSFOR-
YSTAN Á VILLIGÖTUM?
C Heimilislækningar 4 )
Skipulag heimilis-
lækninga á Akureyri
eftir Þórodd
Jónasson lækni
Saga heimilislækninga á íslandi
hefur verið rakin i greinaflokki
þessum og heilsugæzla verið skil-
greind. Skýrt hefir verið frá laga
fyrirmælum og ætlunarverki
þeirra. Ennfremur hefur verið
talað um hinn margnefnda skort á
læknum til heimilislækninga,
ástæður fyrir honum og tillögur
til úrbóta i því efni.
Svo sem nefnt hefur verið er
þessi læknaskortur gamalt fyrir-
brigði, en hann hefur nú á siðustu
árum birzt í nýrri mynd, sem sé
þeirri að nú er sízt minni skortur
á heimilislæknum í þéttbýli en í
dreifbýli.
Auk þeirra almennu ástæðna,
sem áður hafa verið raktar, stafar
þetta að verulegu leyti af skipu-
Iagsleysi og vöntun á frumkvæði,
og vöntun á að einhverjum aðila
sé skylt að hafa forgöngu um úr-
bætur.
Sjúkrahús hafa verið byggð af
opinberum aðilum, íbúar læknis-
héraða reyna í flestum tilfellum
með aðstoð landlæknis að leita sér
að læknum og styðja við bakið á
þeim í starfi á ýmsan hátt, en
heimilislæknisstörf í stærri bæj-
um, nýliðun í þau og skipulag
þeirra virðast hafa átt að ganga á
gamalli hefð, framtaki einstakra
lækna og sókn þeirra I þessi störf.
Síðustu ár hafa sýnt að því lög-
máli er ekki að treysta.
HÓPSTARF HEIMILISLÆKNA
Breytingar á skipulagi heimilis-
lækninga síðustu ár hafa yfirleitt
beinzt að auknu samstarfi eða
hópstarfi lækna í ýmsum mynd-
um, en við sameiginlega og bætta
aðstöðu.
Eins og fram hefur komið er
slíkt samstarf hafið á allmörgum
stöðum hér á landi. Lengst mun
það hafa staðið samfellt á Húsa-
vík eða frá því I árslok 1966. Það
nær yfirleitt ekki til mjög fjöl-
mennra svæða eða stærri bæja
nema helzt Vestmannaeyja, sem á
hinn bóginn hafa algera sérstöðu
landfræðilega.
Þéttbýlið hefur sem sagt dreg-
izt afturúr í þessum málum.
Skipulag þessara mála hlýtur að
verða breytilegt eftir mannfjölda
og öðrum aðstæðum.
Það er ekki til nein töfralausn,
sem eigi við á öllum stöðum, held-
ur vissar reglur, sem verður að
iaga eftir staðháttum.
Ég skal nefna sem dæmi, að til
Akureyrar sækja 13.900 manns
heimilislæknaþjónustu sam-
kvæmt mannfjöldaskrá Hagstof-
unnar 1. desember s.l.
Þetta er nokkurn veginn ná-
kvæmleg sami mannfjöldi og býr í
Árnes-, Rangárvalla- og Vestur-
Skaftafellssýslu samanlagt, en á
því svæði sitja læknar á 8 stöðum.
Þetta er um 2.000 manns fleira
en i öllu Austurlands-kjördærni,
og þar sitja líka læknar á 8 stöð-
um.
Það liggur í augum uppi að ekki
er hægt að nota nákvæmlega
sömu forskrift þar og hér á Akur-
eyri, þó að grundvallarhugsun sé
sú sama.
LÆKNAMIÐSTÖÐ
A AKUREYRI
Það hefur þótt hæfa, þegar hér
er komið í greinaflokki þessum,
um heimilislækningar, að gerð
sér grein fyrir fyrirkomulagi því,
sem verið hefur á heimilislækn-
ingum á Akureyri nú f Vá ár og
reynslu okkar af þvl, sem dæmi
þess, hvernig skraf okkar um
breytt fyrirkomulag við heimilis-
lækningar, getur birzt í fram-
kvæmd við okkar aðstæður.
Þetta fyrirkomulag eða grund-
völlur þess, er eldra en núgild-
andí lög um heilbrigðisþjónustu
og því ekki í fullu samræmi við
þau.
Þó má segja að hér sé um að
ræða heilsugæzlustöð samkvæmt
þeim lögum, að flestu nema nafn-
inu, en við höfum frá upphafi
nefnt þetta „lækna-miðstöð“.
Hún er mjög í stíl við tillögur,
sem samþykktar voru af Lækna-
félagi Reykjavíkur og Borgar-
stjórn Reykjavíkur 1968, og örn
Bjarnason gat um í grein sinni, án
þess þó að vera sniðin eftir þeim.
Hún er einfaldlega sú leið, sem
samræðunefnd bæjaryfirvalda og
lækna á Akureyri árin 1971 og
1972 virtist heppilegust og færust
út úr ógöngum, sem í var komið.
Þetta fyrirkomulag er að sjálf-
sögðu enganveginn einstætt eða
frumlegt. Það eða önnur svipuð
eru margreynd í nágrannalöndum
okkar og víðar. A hinn bóginn
mun það ekki hafa verið reynt
hér á landi í stærri bæjum (ef ég
má gerast svo djarfur að telja
Akureyri til þeirra). Hvort sem
okkur líkar betur eða verr þá býr
meirihluti landsmanna (i bæjum.
Við það verður að miða daglegt líf
þeirra og þá einnig læknisþjón-
ustu. Og reynsla okkar hér gæti
orðið öðrum, sem við svipuð skil-
yrði búa, til uppörvunar eða við-
vörunar.
LÆKNASKORTUR OG LAUSN
VANDANS____________________
Akureyri hefur ekki farjð var-
hluta af skorti á heimilislæknum.
Árin 1971—73 gátu frá 20 og upp
í 40% bæjarbúa ekki fengið
neinn sérstakan heimilislækni,
eða þá aðeins til bráðabirgða.
Alverst var ástandið haustið
1971. Þá var sett upp á vegum
sjúkrasamlags Akureyrar lækna-
stofa, sem var opin síðari hluta
dags 5 daga í viku. Henni var
ætlað að greiða fyrir þeim, sem
ekki höfðu neinn fastan lækni, og
læknar skiptust á að mæta þar og
sinna sjúklingum. Jafnframt hóf-
ust umræður milli nefndar frá
læknum og nefndar frá bænum
um varanlegri lausn. Upp úrþeim
spratt það fyrirkomulag, sem ég
mun segja frá.
Við reyndum að koma á þeim
breytingum, sem við álitum væn-
legastar, án þess að kasta fyrir
róða góðri og gamalli reynslu. Á
ég þar fyrst og fremst við tengsl
sjúklings við sérstakan heimilis-
Iækni, sem hann geti leitað til. Á
þau verður seint of mikil áherzla
lögð.
Annars var markmiðið tvíþætt:
Bæta vinnuskilyrði og þar með
störf þeirra lækna, sem enn voru
við heimilislækningar, og laða
fleiri að.
HUSNÆÐI
LÆKNAMIÐSTÖÐVAR
Óinnréttuð hæð í verzlunarhúsi
í miðbæ Akureyrar, um 430 fm,
var tekin á leigu, hólfuð sundur
og útbúin fyrir heimilislækna-
þjónustu.
Ríki og bær greiddu þann
kostnað að hálfu, en bærinn hefur
séð um rekstur svipað og ráð er
fyrir gert um heilsubæzlustöðvar
í gildandi lögum.
Þarna fékkst vinnuaðstaða fyr-
ir 6 lækna, í senn og hefir hver 2
herbergi til umráða, en sameigin-
leg er biðstofa, síma- og ritara-
þjónusta svo og herbergi fyrir
hjartalínurit, kvensjúkdóma-
skoðanir, skiptistofa og rann-
sóknastofa.
Þarna er ekki slysastofa, en
slysaþjónusta hefur alltaf verið
stunduð á sjúkrahúsinu. Röntgen-
tæki eru ekki þarna né tæki til
dýrari og sjaldgæfari rannsókna.
Slíka þjónustu fáum við og höfum
alltaf fengið á sjúkrahúsinu, enda
fásinna að setja upp dýra rann-
sóknaaðstöðu á tveim stöðum í
ekki stærri bæ en Akureyri.