Morgunblaðið - 30.07.1975, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. JULI 1975

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavlk.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sfmi 10 100.
Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 700,00 kr. á mánuði innanlands.
f lausasölu 40,00 kr. eintakið
Sú öra þróun í
tæknibúnaði sjávarút-
vegs, fiskiðnaðar og land-
búnaðar, sem orðið hefur á
undanförnum áratugum,
hefur leitt til sívaxandi
framleiðni í þessum at-
vinnugreinum með minnk-
andi vinnuafli. Engin
ástæða er til að gera ráð
fyrir öðru en því, að þessi
tækniþróun í sjávarútvegi
og landbúnaði haldi áfram
á næstu árum. Það er því
löngu ljóst að það viðbótar-
vinnuafl, sem leitar á ís-
lenzkan vinnumarkað í fyr-
irsjáanlegri framtíð verður
að stærstum hluta að hasla
sér völl utan þessara grónu
atvinnugreina, ekki sízt i
ýmsum þjónustugreinum,
iðnaði eða svokallaðri stór-
iðju.
Af framangreindum sök-
um og með hliðsjón af þeim
möguleikum, sem búa í
nýtingu fallvatna og jarð-
varma landsins, er rétt að
gefa gaum að nokkrum nið-
urstöðum, sem felast í
nýrri iðnþróunaráætlun,
sem sérstök nefnd hefur
unnið á vegum íslenzku
ríkisstjórnarinnar. Þar er
m.a. gert ráð fyrir því að
hinn almenni iðnaður í
landinu þurfi á næsta ára-
tug að taka við 1000 nýjum
starfsmönnum í útflutn-
ingsgreinum og svokall-
aður nýiðnaður, þ.e. orku-
frekur iðnaður og önnur
stóriðja, við 2000 nýjum
starfsmönnum.
Nefndin kemst að þeirri
niðurstöðu að nýiðnaður-
inn auki þjóðarframleiðslu
á mann, auki á fjölbreytni í
framleiðslu og atvinnu-
skipan og breikki svið at-
vinnumöguleika; hann
muni og stuðla að því að
hægt verði að halda uppi
hátekjuþjóðfélagi á Is-
landi.
Ljóst er að nýting inn-
lendrar orku- og hráefnis-
linda verður að koma til í æ
vaxandi mæli, ef takast á
að skapa hér það velmeg-
unarþjóðfélag og þá af-
komumöguleika stækkandi
þjóðar, sem sambærilegt
verði við lífskjör í öðrum
vestrænum ríkjum. Sú
stefna, sem nú er mörkuð á
sviði rannsókna og fram-
kvæmda í orkumálum er
nauðsynlegur undanfari
æskilegrar iðnþróunar í
landinu. Vöxtur iðnaðar og
iðju í landinu hlýtur í senn
að byggjast á fullvinnslu
þess hráefnis, sem sótt
verður til sjávarútvegs og
landbúnðar, og nýrra hrá-
efna, innlendra og inn-
fluttra, sem orkumögu-
leikar i landinu gera kleift
að vinna hér á arðbæran
hátt.
Iðnþróunarnefnd telur
að tiltækt innlent fjár-
magn sé bezt komið í orku-
verunum sjálfum, sem og
þeim fyrirtækjum í nýiðn-
aði, þar sem auðlindirnar,
öll helztu aðföng og tækni-
þekking, séu innlend, enda
fari þá saman hátt vinnslu-
virði á mannafla og fjár-
festingu. I fyrirtækjum,
svo sem álverksmiðjum,
þar sem áhætta sé mikil og
reksturinn verulega háður
utanaðkomandi þáttum,
kunni fjármunir þjóð-
arinnar að vera betur
komnir á öðrum sviðum,
svo sem í orkuframleiðsl-
unni. I slíkum tilvikum sé
ráðstöfun takmarkaðs
hluta þekktra, innlendra
auðlinda til nýtingar á af-
mörkuðum tíma eölileg
stefna, er veiti ýmsa mögu-
leika til frekari þróunar og
auðveldi atvinnulífinu og
efnahagslífinu að laga sig
að breyttum samkeppnis-
og viðskiptaskilyrðum.
,,Má líta á slíkt tímabil upp-
byggingar orkufreks iðn-
aðar,“ segir í skýrslu
nefndarinnar, „sem nýtt og
afmarkað stig í atvinnuþró-
un hér á landi, er leitt geti
til meiri efnahagslegs
stöðugleika innanlands,
stuðlað að hóflegu jafn-
vægi í nýtingu auðlinda
landsins (þ. á m. sjávarauð-
linda) og lagt grundvöllinn
að jafnari og öruggari
efnahagsþróun í framtíð-
inni á fjölþættum grund-
velli.“
Þá fjallar nefndin m.a.
um þá á margan hátt erfiðu
aðstöðu, sem iðnaðurinn
eigi við að búa í landinu, og
nauðsyn vaxandi opinbers
byrs í segl hans. I því sam-
bandi er bent á þá leið að
leggja á almennt iðnþró-
unargjald, 1%, í stað 0,5%
iðnlánasjóðsgjalds, sem
fært geti iðnaðarmálefnum
verulegt aukið fjármpgn.
Mergurinn málsins í
skýrslu iðnþróunarnefnd-
ar er sá, að hinir hefð-
bundnu atvinnuvegir þjóð-
arinnar, sjávarútvegur og
landbúnaður, muni ekki,
nema í takmörkuðum
mæli, geta veitt viðtöku því
viðbótarvinnuafli, sem í
fyrirsjáanlegri framtíð
leitar á íslenzkan vinnu-
markað. Tæknivæðing
þessara atvinnugreina hafi
leitt til stóraukinnar fram-
leiðni án vinnuaflsaukn-
ingar. Það hljóti því að
koma í hlut iðnaðar og iðju,
auk ýmissa þjónustu-
greina, að skapa þessu
vinnuafli atvinnu- og af-
komumöguleika. Möguleik-
arnir séu fyrir hendi í
ónýttum orku- og auð-
lindum láðs og lagar, en
hins vegar þurfi að standa
þann veg að málum, að al-
mennur iðnaður og ný-
iðnaður verði undir það
búinn að sinna þessu þýð-
ingarmikla framtíðarhlut-
verki sínu. Afkomuöryggi
þjóðar og þegna sé undir
því komin að þekkja sinn
vitjunartíma f þessum
efnum og horfa með fyrir-
hyggju fram á þann veg,
sem leiðin liggi um á næstu
áratugum.
FRAMTÍÐARAFKOMA
ÞJÓÐAR OG ÞEGNA
Á SUMARDEG!
Erlendur Jónsson
Lögbækur
ÁHUGI á lögum fer vaxandi.
Stuðlar margt að því. Sjón-
varpsþættir laganema á undan-
förnum árum, Réttur er settur,
hafa verið í senn skemmti- og
fræðsluþættir. Geri aðrar leik-
smiðjur betur! Samtalsþættir í
sjónvarpi hafa komið af stað
umræðum um dómsmál og rétt-
arfar í landinu. Þættir þessir
hafa verið fjöriegir en að mfn-
um dómi of einhliða og fremur
til æsingar fallnir en að þeir
veittu hlutlægar upplýsingar
um gang þeirra mála sem at-
hygli hefur verið beint að. Samt
hafa þeir leitt í ljós það, sem
flestir vissu fyrir, að réttarfar á
tslandi er bæði seinvirkt og lík-
ast til nokkuð á eftir timanum;
ennfremur að yfirstjórn fs-
lenzkra dómsmála er, vægast
sagt, róleg í tfðinni. Lögbanns-
mál hafa verið á döfinni og
vakið töluverða eftirtekt. Dóm-
arar hafa tekið til máls og svar-
að skeytum sem þeir hafa talið
beint til sín. Síðast en ekki síst
ber svo að nefna útkomu nokk-
urra alþýðlegra lögbóka sem
séð hafa dagsins ljós upp á síð-
kastið. Bókmenntafélagið hefur
auglýst nýja útgáfu Laga og
réttar eftir Ölaf Jóhannesson.
Og bókaútgáfan örn og Örlygur
hefur sent frá sér hvorki meira
né minna en þrjár lögfræði-
bækur með fárra ára millibili.
Þær heita, nefndar í tímaröð
eftir útkomu: Lögfræðihand-
bókin eftir dr, Gunnar G.
Schram, Lögbókin þfn eftir
Björn Þ. Guðmundsson og að
lokum Formálabókin þfn eftir
sama höfund og er hún nýkom-
in út.
Af formála síðast nefndu
bókarinnar (er ekki annars
kynlegt að tala um formála að
,,formálabók“?) má ráða að
hún sé ekki aðeins ætluð al-
menningi heldur einnig lög-
lærðum mönnum. Er hún allra
þessara bóka nauðsynlegust; í
raun og veru sjálfsagt fyrir
hvern þann sem gerir samning
— þó ekki sé nema að selja eða
kaupa notaðan bíl — að hafa
slfka bók við höndina. Eg spái
að með tilkomu þessara bóka
fari f vöxt að menn geri þvflfka
samninga sjálfir, hver fyrir sig,
í stað þess að vera upp á náð
annarra komnir í þeim efnum
eins og verið hefur. Lög eru að
vísu sérfræði og háskólagrein.
En þau varða eigi að síður alla
þegna þjóðfélagsins. Maður
verður að vera eiginn lögfræð-
ingur jafnt og kerra, plógur,
hestur ef hann á að komast
klakklaust gegnum lífsbarátt-
una.
Islenskt réttarfar nýtur ekki
þess trausts og virðingar sem
vera þyrfti enda gloppótt. Mál
eru svo lengi að silast gegnum
dómakerfið að fólk hugsar sig
tvisvar um áður en það velur
annan kostinn af tveim illum:
að þola órétt eða leita réttar
síns á lagalegum grundvelli.
Fæstir vita hvað málsókn og
málsvörn kostar í raun og veru
en gera sér það eitt f hugarlund
að málaferli séu svo rándýr að
mikið verði að vera í húfi til að
þau borgi sig. Margur er lfka
hræddur við lögkróka og óttast
að hrein samvizka dugi ekki ein
til að mál vinnist.
Hugmyndir Islendinga um
lög og dóma eru mismunandi
eins og fram hefur komið f
skrifum manna á þessu sumri.
Einn telur t.d. að dómarar eigi
að hafa hliðsjón af almennings-
áliti þegar þeir kveða upp
dóma. Annar segir að þeim beri
aðeins að dæma eftir gildandi
lögum.
Gagnvart afbrotum unglinga
stendur þjóðfélagið gersamlega
ráðþrota. Sama máli gegnir um
síbortamenn svokallaða eða
„kunningja lögreglunnar."
Enginn treystir Iengur munn-
legum samningum sem fyrrum
tfðkuðust í öllum minni hátt
ar tilvikum; ailt verður að vera
skriflegt. En fæstir gera sér
skýra grein fyrir hvernig skrif
legur samningur — um fast-
eignakaup t.d. — á að vera svo
löglegum formsatriðum sé full-
nægt. Eftir á eru slíkir samn-
ingar oft túlkaðir á mismun-
andi vegu þó samdir séu af lög-
lærðum mönnum en afleiðingin
verður málaþras sem engan
enda tekur. Þá gerist ekki óal-
gengt að ágreiningur rfsi út af
sameignum en sá tfmi nálgast
nú óðum að flestir fslendingar
eigi heima í fjölbýlishúsum. Og
þar er margt ljón og lamb sem
illa gengur að finna sína para-
dís. Málefni félaga verða flókn-
ari með hverju árinu sem líður.
Er nærtækast að minna á kjara-
samninga sem eru nú orðnir
svo viðamiklir og margbrotnir
að samningsaðilar ráða ekki
lerigur við að koma þeim saman
sjálfir heldur verður að kveða
til hóp sérfræðinga sem ganga
að vísu undir „sátta“ nöfnum:
sáttasemjarar og sáttanefndir.
I fslenskum bókmenntum úir
og grúir af dæmum um laga-
flækjur og málaþras. Frægasta
dæmið er Njála. Fleiri Islend-
ingasögur mætti nefna. I forn-
sögunum læra menn lög til að
fara í kringum þau. Slfkt er enn
til. tslandsklukkan er frásaga
af spilltu réttarfari undir ein-
ræðisstjórn og á vafalaust að
höfða til nútfmans enda gerast
margar þess konar sögur í raun-
veruleikanum nú á dögum.
A sfðari árum hafa fslenskir
fræðimenn gjarnan notað
dómsmál fyrri alda (af því um
þau ein eru til fullkomnar
skriflegar heimildir) til að
sjóða upp úr þeim alls konar
æsispennandi skemmtisögur og
hafa hlotið lof fyrir. Sér f lagi
hafa þeir gert sér far um að
grafa upp afbrotamál að ó-
gleymdum barneignamálum
sem verið hafa í orðsins fyllsta
skilningi vinsæl lesning.
Hins vegar hafa sömu höf-
undar lftt hætt sér inn á svið
dómsmála dagsins f dag og er
þó af ærnu að taka. Og vissu-
lega stæðu slfk mál okkur nær
en margra alda gömul barn-
eignamál. En þar kemur til
skjalanna furðuleg hefð sem
segir að maður sé friðhelgur
meðan hann lifir en óhelgur
eftir að hann og hans nánustu
eru dauðir, þá má segja um
hann hvað sem er.
Ég fagna útkomu áður-
nefndra lögbóka og vona að
þær verði notaðar af fleirum en
þeim sem grúska f lögum til
þess eins að fara f kringum þau.