Morgunblaðið - 01.08.1975, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. ÁGÚST 1975
16
Meiri tortryggni
ríkjandi í garð
stjómmálamanna
í Bandaríkjunum
I síðuslu viku var í heimsókn
í Reykjavík bandaríski stjórn-
vísindamaðurinn Jonathan
iMoore, en hann er yfirmaður
stjórnmáladeildar John F.
Kennedy-stofnunarinnar við
Harvardháskóla. Moore var á
tslandi í tvo daga og flutti m.a.
fvrirlestur í Menningarstofnun
Bandaríkjanna um þróun og
framvindu í bandarískum
stjórnmálum. Eins og margir
háskólamenn f Bandarfkjunum
hefur Moore gegnt ýmsum
opinberum störfum m.a. var
hann aðstoðarmaður Elliot
Richardson þegar hann gegndi
ráðherraembættum í forsetatíð
Nixons. Moore hefur einnig
starfað í bandaríska utanrfkis-
ráðuneytinu og á vegum Upp-
lýsingaþjónustu Bandaríkj-
anna.
Mbl. átti samtal við Moore
meðan hann dvaldi hérlendis
og fer það hér á eftir í aðal-
atriðum.
Sanistaða um
utanríkisniál
„Forsetakosningar verða í
Bandaríkjunum á næsta ári.
Teljið þér að utanríkismál
verði ofarlega á baugi í kosn-
ingabarátunni nú þegar
Vietnam-stríðinu er lokið? Og í
framhaidi af því: Er liklegt að
Bandaríkin taki á ný upp ein-
angrunarstefnu i alþjóðamál-
um?“
„Ég tel að talsverð samstaða
sé milli flokkanna um megin-
stefnu i utanríkismálum og
býst ekki við að demókratar
reyni í alvöru að gera stefnuna
þar að kosningamáli. Stefna
Fords og Kissinger í utanríkis-
málum nýtur víðtæks stuðnings'
bæði innan þings og utan.
Bandaríkjamenn eru sér þess
vel meðvítandi að þeir eru ekki
einir í heiminum og geta ekki
lifað i einangrun frá öðrum
þjóðum. Þeir gera sér að ég
held, grein fyrir forystuhlut-
verki Bandarikjanna í alþjóða-
málum og þá ekki aðeins í
öryggismálum heldur einnig í
efnahags- og orkumálum til
dæmis. Ég held að almenn-
ingur í Bandarikjunum vilji
að landið verði áfram
virkur þátttakandi í alþjóð-
legu samstarfi og ég sé eng-
ar líkur benda til þess að
einangrunarsleína nái út-
breiðslu. Sú hætta var fyrir
hendi að loknu Vietnam-
striðinu að fólki fyndist nóg
komið af afskiptum Bandaríkj-
anna erlendis og vildi að þau
drægju sig alveg í hlé, en það
hefur komið greinilega í ljós að
almenningur og stjórnmála-
menn vilja t.d. ekki að neitt sé
dregið úr stuðningi Bandaríkj-
anna við Vestur-Evrópu. Leið-
togar demókrata í þinginu hafa
verið mjög varkárir og jafn-
framt kænir því þeir hafa
varað sig á því að snögg um-
skipti i utanríkisstefnu lands-
ins falla almenningi litt i geð.
Þannig flutti Mike Mansfield,
leiðtogi demókrata í öldunga-
deildinni, ekki tillögu sina um
brottflutning bandarísks liðs
frá Vestur-Evrópu sl. vetur, en
sú tillaga hefur verið fastur lið-
ur á mörgum undanförnum
þingum. Demókratar gerðu líka
sáralitlar breytingar á tillögum
Fords forseta um fjárframlög
til hersins á þessu ári og má af
því sjá að demókratar vilja ekki
efna til háværra deilna um
utanríkismál sem stendur."
Solzhenitsyn
og Kissinger
„Nóbelsskáldið Solzhenitsyn
hefur að undanförnu harðlega
gagnrýnt stefnu Bandaríkjanna
gagnvart Sovétrikjunum, en
Kissinger utanríkisráðherra
hefur svarað því til að detente-
stefnan sé sú eina raunhæfa í
Jónathan Moore yfirmaður
stjórnmáladeildar John F.
Kennedystofnunar við Har-
vardháskóia.
samskiptum við Sovétríkin.
Hvað er um þetta að segja?“
„Það er erfitt að segja
nokkuð ákveðið um þetta. Ég
held að Kissinger hafi átt við að
ekki væri raunhæft að búast
við innanlandsbreytingum í
Sovétríkjunum þótt Banda-
rikin fylgdu annarri stefnu
í samskiptum sínum
við þau og að det-
ente-stefnan væri líkiegust
til að þar stefndi í frelsisátt.
Almenningur i Bandaríkjunum
dáir Solzhenitsyn sem skáld og
rithöfund, en ég býst ekki við
að almennt sé hann talinn hafa
sérþekkingu á utanríkismálum,
þótt samúð með skoðunum hans
sé útbreidd. Svar Kissingers við
ræðu Solzhenitsyns lýsir að
nokkru leyti þeim „prag-
matisma“ sem núverandi
stefna byggir á. Eg held að
flestir i Bandaríkjunum séu
hlióholiir detente-stefnunni,
svo framarlega sem henni er
fylgt með fullri varúð.“
Áhrif
Watergate-málsins
„Ef við snúum okkur að öðr-
um málum, hver teljið þér að
muni verða áhrif Watergate-
hneykslisins i kosningabarátt-
unni á næsta ári?“
„Ég býst við að almenningur
verði tortryggnari í garð stjórn-
málamannanna og stjórnvalda
almennt. Meiri hreinskilni er
nú krafizt i stjórnmálabaráttu
og jafnframt ríkjandi nokkur
efi um það hvort yfirvöld vinni
störf sin af þeirri kostgæfni
sem ætlast verður tii.Það
verður mjög erfitt að skilgreina
kosningaúrslitin þegar þar að
kemur og draga i dilka áhrif
alls þess sem kjósendur hafa
talið máli skipta. En sennilegt
er að Watergate-málið og
núverandi efnahagsástand sem
þó er tekið að batna verði
til þess að minnka fylgi
republikana eitthvað frá
því sem það annars hefði
orðið. Annars mun tor-
tryggni kjósenda gagnvart
stjórnmálamönnunum og
kosningakerfinu vafalaust
einnig lýsa sér í því að margir
greiða ekki atkvæði. Sam-
kvæmt nýjustu skoðanakönn-
unum telja nú 42% kjósenda
sig demókrata, 18%
republikana en 40% telja sig
óháða. Þegar þau atriði sem ég
hef nefnt 'eru öll tekin til
greina býst ég við að Ford verði
að leggja sig allan fram ef hann
á að ná kosningu 1976“.
Innanflokkserjur
republikana
„En hvað um erfiðleika
Fords innan eigin flokks?“
„Sem stendur er lítið talað
um að Ronald Reagan, fyrrum
ríkisstjóri í Kaliforníu fari í
framboð á vegum nýs flokks,
sem þriðji höfuókeppinautur-
inn um forsetaembættið. En
Reagan er enn að gera upp hug
sinn um hvort hann eigi að
keppa við Ford um útnefningu
republikanaflokksins. Þeir sem
gests fylgjast með þessum
málum telja þó að Ford hafi
tekizt á nokkrum undanförnum
mánuðum að ná vel til ihalds-
samari aflanna i flokki sínum
og unnið bug á óánægjuröddun-
um í þeim armi flokksins. Fari
Reagan engu að síður í framboð
gegn Ford eru Iíkurnar fyrir
því að flokkurinn hafni Ford
sáralitlar að minu mati.“
Kosið um
efnahagsmál 1976
„Burtséð frá þvi sem þegar
hefur verið minnzt á, hvaða mál
eru þá liklegust til að verða
hitamál i kosningunum sem
verða eftir rúmt ár?“
„Það verða að öllum líkind-
um fyrst og fremst efnahags-
mál sem um verður kosið. Að
vísu er mjög erfitt að segja til
um hvernig þau þróast næstu
mánuðina, en sérfræðingar
telja flestir að við séum komnir
fram hjá því versta í þeim efn-
um og verði þróunin jákvæð
fram að kosningum má búast
við að Ford hagnist á því. Hins
vegar hefur ástandið verið ai-
varlegt á þessu sviði og stjórn
Fords sízt til framdráttar."
íhaldssemi
og frjálslyndi
„Hafa orðið einhverjar meiri
háttar breytingar á hinni hefð-
bundnu skiptingu bandariskra
kjósenda í „íhaldssama“ og
„frjálslynda" að mati ykkar vís-
indamannanna sem hafið það
að atvinnu að rannsaka stjórn-
málastarfsemina í landinu?"
„Þessi hugtök hafa alltaf
verið mjög á reiki og maélingar
á þeim háðar ýmsum tak-
mörkunum eins og oft er um
hugtök félagsvisindanna. 59%
Bandaríkjamanna segjast vera
„íhaldssamir" en það eru auð-
vitað ekki marktækar upplýs-
ingar nema að vissu marki, því
þetta fólk hefur misjöfn við-
horf til ýmissa mála. Niður-
staðan verður önnur ef spurt er
um afstöðu fólks til mikils-
verðustu mála og það siðan
greint í skoðanaflokka eftir á.
Ég held sjálfur að hugmynda-
fræði skipti minna máli i póli-
tiskri afstöðu fólks nú til dags.
Fólk er „pragmatískara“ en
áður. Ef við lítum á fylgi flokk-
anna tveggja, demókrata og
republikana, þá eru engar
meiri háttar breytingar sjáan-
legar á langtimafylgi þeirra, en
þó virðist heldur stefna í þá átt
að republikanaflokkurinn verði
minni og „íhaldssamari" en
demokrataflokkurinn stærri og
„frjálslyndari“. Þetta má m.a.
lesa úr þeim tölum sem ég gat
um áðan varðandi hvaða flokka
kjósendur teldu sig vera
fylgjandi.“
— GHH.
Rœtt við prófessor Jonathan
Moore um bandarísk stjórnmál
Rekstrarhalli Rafmagns-
veitu 53,9 millj. kr. 1974
Arið 1974 reyndist Rafmagns-
veitu Reykjavíkur mjög erfitt
fjárhagslega og nam rekstrarhalli
fyrirtækisins 53,9 millj. kr„ segir
f nýútkominni ársskýrslu Raf-
magnsveitu Reykjavíkur fyrir
árið 1974. Kemur þar einkum
þrennt til: Verðbólguþróun sú,
sem rfkti á árinu, gengisfelling
fslenzku krónunnar og sú óraun-
hæfa stefna, sem stjórnvöld
Um þessar mundir stendur yfir
i Reykjavík norrænt kennaranám-
skeið. Námskeið þetta er haldið á
vegum Norrænu kennarasamtak-
anna en aðild að því eiga kennar-
ar við grunnskóla á Norðurlönd-
um. Þessi námskeið eru haldin
árlega og er tekið fyrir eitthvert
ákveðið efni. Að þessu sinni er
fjallað um skólann í norrænu
menningarsamfélagi. Þátttakend-
fylgdu við ákvarðanir gjaldskrár
fyrirtækisins.
Tvö erlend ián voru tekin á
árinu, annað hjá First National
City Bank, sem tekið var til að
greiða lögbundið stofnframlag
Rafmagnsveitu Reykjavikur til
Landsvirkjunar að upphæð 600
þús. dalir og 4.200 þús. dala lán
hjá Bank of Montreal og Scandi-
navian Bank í London. Hluti þess
ur I námskeiðinu eru frá öllum
Norðurlöndunum og koma úm
130 erlendis frá, en íslendingarn-
ir eru um 30. Fyrirlesarar eru frá
öllum Norðurlöndunum og af
hálfu Islands flytja þau Guðrún
Halldórsdóttir skólastjóri, Finn-
bogi Guðmundsson landsbóka-
vörður og Gylfi Þ. Gíslason al-
þingismaður erindi á námskeið-
inu. Námskeiðinu lýkur á föstu-
dag, 1. ágúst.
láns fór til að greiða bráðabirgða-
lán til skamms tima og afgangur-
inn mestmegnis til að greiða van-
skilaskuldir við Landsvirkjun
sem hlaðist höfðu upp. Augljóst
er, hve alvarleg áhrif vanskil Raf-
magnsveítunnar hafa á rekstur
Landsvirkjunar, þegar á það er
litið að Rafmagnsveitan greiðir
40,7 % af heildartekjum Lands-
virkjunar af raforkusölu, en hluti
hennar af orkukaupum er 17,1%,
segir í skýrslunni. Frekari skulda-
söfnun verður að teijast mjög var-
hugaverð og er i því sambandi
rétt að benda á að gengistap og
vextir námu 232 m. kr. eða 15,8%
af heildarútgjöldum ársins 1974.
Segir Aðalsteinn Guðjohnsen að
rót fjárhagserfiðleikanna sé að
rekja allt til verðstöðvunarlag-
anna 1970, og tregðu stjórnvalda
eftir það til að heimila eðlilegar
gjaldskrárhækkanir. Fram-
kvæmdir drógust þvi verulega
saman, þar Á meðal ýmsar aðkall-
andi endurbætur.
Norrænir kennarar á
námskeiði í Reykjavík
Crysler
Utanborðsmótorar
Maririe
EIGUM TIL AFGREIÐSLU MARGAR
STÆRÐIR AF CHRYSLER UTANBOROSVÉLUM.
MEST SELDA UTANBORÐSVÉLIN '74 OG '75
Berið saman verð og gæði.
Chrysler er Ameriskur.
Leitið upplýsinga
FÁANLEGIR; . I
k. 3.6 • 4.9 • 6 • 8 • 10 • I
15 • 20 • 25 • 30 • 35 • 45 • 55 • 60
Í 75 • 90 • 105 • 120 • 135 • 150 HA 1
Tryggvagata 10 Sími 21915—21286
P O Box 5030 Reykjavík