Morgunblaðið - 31.08.1975, Side 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. ÁGCST 1975

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavik
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10 100.
Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 800.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið
Aðalfundur Stéttar-
sambands bænda var
settur á Laugarvatni sl.
föstudag og er að þessu
sinni haldinn á nokkrum
tímamótum í sögu samj:ak-
anna, þar sem 30 ár eru
liðin um þessar mundir frá
stofnun þeirra. Félagsleg
samstaða og félagsþroski
íslenzkrar bændastéttar
hefur jafnan verið til fyrir-
myndar, enda hafa bændur
tryggt upp ótrúlega sterk
samtök, sem átt hafa veru-
legan þátt í uppbyggingu
og eflingu íslenzks land-
búnaðar.
Landbúnaðurinn er ein
af undirstöðuatvinnugrein-
um landsmanna og var höf-
uðatvinnuvegur Islend-
inga fyrr á öldum, áður en
fiskveiðar og fiskvinnsla
fór að marki að ryðja sér til
rúms. Það segir sig sjálft,
að í einangrun fyrri alda
hefur það skipt höfuðmáli
fyrir þjóðina að framleiða
matvæli sín sjálf og svo er
enn. ísland er harðbýlt
land og að mörgu leyti erf-
itt búskapar eins og sumar-
ið nú hefur enn sýnt fram
á. En hvað sem öllu talna-
flóði líður um ódýrar land-
búnaðarafurðir, sem hægt
væri að flytja inn erlendis
frá, er það einn þáttur í
stöðugri sjálfstæðisbaráttu
okkar að vera öðrum þjóð-
um óháðir um matvæli.
Þeir tímar hafa komið og
geta komið á ný, að erfitt
verði um aðföng frá öðrum
þjóðum og þá hefur það
ráðið úrslitum og mun ráða
úrslitum um afkomu okkar
í landinu, að við framleið-
um sjálfir öll helztu mat-
væli, sem við þurfum á að
halda. Þess vegna er það
mikil skammsýni, þegar
því er haldið fram, að stór-
lega eigi að draga saman
seglin í landbúnaðarfram-
leiðslu.
Við erfiðar aðstæður
hafa íslenzkir bændur ver-
ið mjög framfarasinnaðir.
Oft er talað um tæknibylt-
ingu í sjávarútvegi og vél-
væðingu í öðrum atvinnu-
greinum, en sannleikurinn
er sá, að á síðasta aldar-
fjórðungi hefur orðið
meiriháttar bylting í fram-
leiðsluháttum landbún-
aðarins, ekki síður en í öðr-
um atvinnugreinum. Þrátt
fyrir umtalsverða fækkun í
bændastétt og um leið
fjölgun þjóðarinnar hefur
landbúnaðinum tekizt að
halda í horfinu og auka
mjög framleiðslu landbún-
aðarafurða. Þetta hefur
tekizt vegna þess, að bænd-
ur og samtök þeirra hafa
verið opnir fyrir nýjung-
um í framleiðsluháttum og
bættum vinnubrögðum og
þeir hafa stóraukið ræktun
landsins. Fjölbreyttni í
framleiðslu landbúnaðar-
afurða hefur einnig aukizt
mjög á síðustu árum, eins
og neytendum í þéttbýli er
vel kunnugt.
Itrekaðar tilraunir eru
gerðar til þess að efna til
óvinafagnaðar meðal fólks
í þéttbýli og þeirra, sem við
landbúnaðarstörf starfa.
Þetta hefur aldrei tekizt og
mun ekki takast vegna
þeirrar einföldu stað-
reyndar, að þeir sem í þétt-
býli búa eru langflestir ým-
ist önnur eða þriðja kyn-
slóð þeirra, sem flutt hafa
úr sveitum eða hafa svo
sterk tengsl við fólk í sveit-
um landsins, að skilningur
á þýðingu landbúnaðarins
og eðli starfa bóndans er
mun meiri en menn halda.
Ef starf bóndans væri svo
ábatasamt, sem stundum
er hRldið fram, má fullvíst
telja, að meiri eftirsókn
væri í búskap en raun ber
vitni um. Þvert á móti er
full ástæða til að ætla, að á
næstu árum og áratugum
verði vandinn í því fólginn
að fá fólk til þess að starfa
við landbúnað, vegna þess
að störfin við búskap eru
svo bindandi. Bóndinn og
fjölskylda hans hafa ekki
sömu möguleika á að njóta
frístunda, ferðast til út-
landa o.s.frv., vegna þess
að sveitafólkið er mjög
bundið við skepnuhald og
búskaparstörf. Þess vegna
þarf enginn að öfundast f
garð bændastéttarinnar.
Á aðalfundi Stéttarsam-
bands bænda sl. föstudag
flutti Halldór E. Sigurðs-
son landbúnaðarráðherra
athyglisverða ræðu, þar
sem hann fjallaði um ýmis
vandamál í sambandi við
sölu landbúnaðarafurða.
Landbúnaðarráðherra gat
þess m.a., að í athugun
væri að breyta kerfi niður-
greiðslna á þann veg, að
t.d. nautakjöt yrði niður-
greitt að einhverju leyti.
Slíkt mundi auka neyzlu
nautakjöts til mikilla
muna, auka fjölbreytni
þeirra matvæla, sem neyt-
andinn á kost á, á viðráðan-
legu verði. Sannleikurinn
er sá, að fyrirkomulag nið-
urgreiðslna hefur skapað
misræmi milli einstakra
framleiðsluafurða land-
búnaðarins, sem raskað
hefur eðlilegu jafnvægi í
framleiðslunni. Þess vegna
er ánægjulegt að sjá, að
ráðherra landbúnaðarmála
hefur þessi mál til athug-
unar. Halldór E. Sigurðs-
son fjallaði einnig um út-
flutningsuppbætur á land-
búnaðarvörum og taldi
nauðsynlegt að endurskoða
það kerfi, þjóðin yrði að
vega og meta, hvort rétt
væri að láta erlendum
neytendum í té neyzluvör-
ur á svo lágu verði sem nú
er gert. Með þessari ræðu
hefur landbúnaðarráð-
herra lagt grundvöll að
heilbrigðum, málefnaleg-
um og sanngjörnum um-
ræðum um þau vandamál,
sem tengd eru landbún-
aðinum og ber að fagna
því.
Bændur þinga
Rey kj aví kurbréf
Laugardagur 30. ágúst
Einstaklingurinn
á undanhaldi
íslenzkt þjóðféiag er, sem betur
fer, ekki mergðarþjóðfélag,
heldur lítið samfélag, sem ein-
staklingarnir setja mark sitt á.
Það er ekki þjóðfélag margra kall-
aðra, en fárra útvaldra. Fjöldi
þess fólks, sem hvað mestan svip
hefur sett á íslenzkt þjóðfélag, er
af almúga kominn. Og fullveldis-
kynslóðin, sem hefur skilað
merku lífsstarfi sínu og er óðum
að hverfa, á sér rætur f jarðvegi
fátækrar þjóðar, sem barðist fyrir
sjálfstæði Islands af karlmennsku
og óbilandi trú á landið og þjóð-
ina, jafnvel einnig á þeirri varg-
öld sem ríkt hefur frá því ein-
ræðisherrar í austri og vestri tóku
að leiða þjóðir og þjóðflokka inn í
gasklefa, þrælabúðir og geð-
veikrahæli. Þetta fólk, reynslunni
ríkara, veit hve nauðsynlegt er að
vera á verði og varðveita endur-
heimt frelsi landsins, ef vel á að
fara.
Allt stefnir í einræðisátt, jafn-
vel fjölmennasta lýðræðisríki
heimsins, Indland, hefur nú verið
leitt inn í öngstræti Indiru
Gandhis. Lýðræðið, frelsið, er á
undanhaldi. Einstaklingurinn
réttminni og óhreinni en kýrin.
Það er gott, að John Stuart Mills
skuli ekki hafa þurft að upplifa
það(!)
Þannig stefnir þróunin öll í
eina átt. Og það þarf engan böl-
sýnismann til að efast um framtíð
sjálfstæðra einstaklinga í heim-
inum, eins og nú horfir. Samt
hefur það fólk, sem hefur skilað
okkur f hendur sjálfstæðinu, alið
okkur upp í trú á landið og fram-
tíð þess, haldið fast við þá sann-
færingu sína, að lítil þjóð eins og
við Islendingar geti lifað frjáls og
óháð við þær aðstæður, sem ríkja
í heiminum.
Unga fólkið, sem vaxið er úr
velferðarþjóðfélaginu íslenzka og
hefur lítil sem engin kynni haft
af fátækt og ytri erfiðleikum, er
nú að taka við merkinu og von-
andi, að því farnist vel í barátt-
unni fyrir áframhaldandi frelsi
Iands og þjóðar. Vonandi á
reynsluleysið ekki eftir að leiða
það í blindgötur, né þær gífurlegu
kröfur, sem gerðar eru til lífsþæg-
indaþjóðfélagsins. Það verða
aldrei hinar ytri aðstæður, sem
úrslitum ráða um framtíð þess-
arar fámennu þjóðar, heldur
innra þrek, andleg verðmæti og
ávöxtún gamals arfs. Sú kynslóð,
sem nú.er að taka við Islandi,
skyldi mínnast þessa alls og vera
vel á verði í þeim hrikalega
hrunadansi og heimsátökum, sem
nú eiga sér stað. En umfram allt
ætti hún að ala börn sín upp í
anda þess fólks, sem hún stendur
í hvað mestri þakkarskuld við og
er nú óðum að kveðja líf sitt, eins
og verða vill.
Skáld
og húsfreyja
Ölafur Þórðarson, fram-
kvæmdarstjóri frá Laugabóli, sem
nú er nýlátinn á 79. aldursári, er
sprottinn úr þeim jarðvegi, sem
fyrr er nefndur. Ungur sveita-
drengur norðan úr Djúpi setur
hann óafmáanleg spor I fram-
kvæmda- og atvinnusögu þjóðar
sinnar. Það var raunar með ólik-
indum, að með þessum hlýja og
góða dreng, sem ekki mátti vamm
sitt vita, skyldi hafa búið slíkt
þrek, sem raun ber vitni.
Ólafur Þórðarson hafði forystu
um stofnun Sölumiðstöðvar hrað-
frystihúsanna 1942 og í minn-
ingargrein Sveins Benediktssonar
hér í blaðinu segir hann, að Ólaf-
ur hafi ári síðar fengið hugmynd-
ina að stofnun Sölumiðstöðvar
hraðfrystihúsanna í Ameríku, „og
fékk heimild þess samþykkta á
aðalfundi S.H. í maí mánuði árið
eftir“.
Ólafur fékk draumsýnina og
hugsjónaeldinn með móðurmjólk-
inni, þvl að Halla móðir hans, var
í senn skáld og húsmóðir; ein
þessara íslenzku kvenna, sem
hafa ávallt borið þess vitni, að
jafnræði hefur verið með körlum
og konum á Islandi, a.m.k. þegar
konurnar hafa viljað láta til sín
taka. Sjálfstæði Islands var ekki
karlaverk, heldur einnig og ekki
síður draumur íslenzkra mæðra,
sem varð að veruleika, en þær
innrættu börnum sínum ekki sízt
hugsjónina um frelsi og sjálf-
stæði, settu mark sitt á alla sjálf-
stæðisbaráttuna og mótuðu þá,
sem þar stóðu í fylkingarbrjósti.
Grímur Thomsen, skáld, skrif-
aði merka ritgerð um miðja síð-
ustu öld, þar sem hann ber saman
stöðu konunnar á íslandi í forn-
öld og Grikklandi, þegar gull-
aldarmenningin stóð þar f mest-
um blóma. Niðurstaða hans var
sú, að íslenzkar konur hefðu
ávallt verið sjálfstæðir einstakl-
ingar, en hvorki ambáttir, þrælar
né þý. Um þetta vitna íslendinga
sögurnar að sjálfsögðu, en þar
setja konur oft og einatt meiri
svip á mannlífið en karlar,
stjórna oft og einatt framvindu
sögunnar fremur en þeir.
Hlutverk grísku konunnar var
með allt öðrum hætti, eins og
Grímur Thomsen bendir á.
Ólafur Þórðarson átti að sögn
svipað skjól hjá Ásgeiri Péturs-
syni, hinum mikla athafnamanni
nyrðra, og Egill Skallagrímsson
hjá Arinbirni hersi og á vegum
hans hélt hann ungur til Noregs
að kynna sér síldarverkun, niður-
suðu og niðurlagníngu á sild, það
voru fyrstu sporin. En mundi þá
ekki einnig hafa verið eitthvað í
fari Höllu móður hans, sem hvatti
til dáða, efldi hann að innra þreki
og sjálfstæðum vilja? Eitthvað
sem minnir á ummæli Bergþóru
Skarphéðinsdóttur, þegar hún
sagði við Atla hinn austfirzka, er
hann falaðist eftir vinnu á Berg-
þórshvoli að Njáli fjarstöddum og
bar brigður á húsbóndavald
hennar; „Ek em kona Njáls,“
segir hon, „ok ræð ek ekki síðr
hjón en hann.“
Guðrún
frá Lundi
Þetta sjálfstæða viðhorf ís-
lenzkra kvenna, og þá ekki síður
innra þrek þeirra margra og skil-
yrðislaus krafa til að þroska með
sér einstaklingshæfileika, kom
vel fram í lífi og störfum ann-
arrar mikilhæfrar húsfreyju, sem
nú er nýlátin, Guðrúnar frá
Lundi. Hún var á sinn hátt merk
skáldkona, og bækur hennar
ómetanlegar heimildir um lífið í
því þrönga umhverfi, þar sem
hún lifði. Það er raunar einnig
með ólíkindum, að húsfreyja í
sveit skuli setja sér það mark að
verða rithöfundur og ná þvf tak-
marki með samtíð sinni að verða
einn víðlesnasti höfundur Iands-
ins, og kannski sá vinsælasti.
Guðrún frá Lundi, var fslenzk
alþýðumenning holdi klædd. Hún
er nærtækasta sönnunin um afl
þess arfs, sem velferðarþjóðfé-
lagið hefur hlotið í vöggugjöf.
Þess er að vænta, að íslenzkar
konur spyrji ekki lengur um þann
rétt, sem þær eiga, og taki sér til
fyrirmyndar, hvar sem þær starfa
í þjóðfélaginu, þær húsfreyj-
urnar, Bergþóru, Höllu skáld-
konu og Guðrúnu frá Lundi, og þá
einkum hinar síðastnefndu, sem
hvöttu menn til dáða, en ekki
illverka.
Guðrún frá Lundi átti erfitt
með að festa yndi við íslenzkar
fornsagnir vegna þeirra morða og
manndrápa, sem þar sitja I fyrir-
rúmi. En hún kunni því betur að
meta sagnalist þessara miklu
verka. Hún skrifaði ekki af hug-
sjón, heldur einfaldlega vegna
þess, að hún gat ekki annað. Rit-
list er Islendingum, sem betur
fer, í blóð borin, og þá ekki sfður
ást á skáldskap. Þessa ást þarf að
rækta, og enginn hefur gert það
betur um allar aldir Islandssög-
unnar en móðirin, sem hefur
kennt börnum sínum og innrætt
ást á skáldskap og fslenzkri
tungu. Allt bendir til þess að ást á
íslenzkum skáldskap lifi góðu lífi
með þjóðinni og ungu skáldin
fara ekki varhluta af því, sem
betur fer. Bilið, sem var að mynd-
ast milli þjóðarinnar og skáld-
anna, hefur minnkað til muna.
Hitt er svo annað mál, að hver
kynslóð á sinn skáldskap, nú eins
og áður. Skáldskapur og listir
nærast á frelsi einstaklingsins og
þrá hans til að tjá sig. Þetta á þvf
erfitt uppdráttar f einræðisrfkj-
um.
I verkum eins merkasta skáld-
sagnahöfundar þessarar aldar,
sænska skáldsins Par Lagerkvist,
Dvergnum, sem lýsir fasismanum
og Maríömnu, sem fjallar um
Heródes, en er þó skrifuð um
hvaða einræðisherra sem er
(margt minnir á Stalín), er
slíkum einræðisríkjum lýst af
skáldlegri innsýn og raunsæi.
Maríamna kom I fyrra út á fs-
lenzku og ættu menn að kynna sér
efni hennar. Skáldsagan fjallar
kannski frekar um okkar daga en
nokkurn tfma Heródes og samtíð
hans. Skyldum við ekki þekkja
þetta fyrirbrigði: einræðisherr-
ann trúlausa, sem hefur þá hug-
sjón helzta að byggja sér musteri,
en trúir ekki á annað en hið illa,
„Já, raunar má með sanni segja,
að illska hans og grimmd hafi
aðeins farið vaxandi því lengur,
sem hann lifði, og einnig sjálfs-
dýrkun hans og sjálfsumhyggja,
trúin á, að hann væri voldugasti
maður, sem uppi væri og ætti
enga sér líka . .. Síðar ríkti hann
áfram með óskoraðri ógnarstjórn
yfir drepkúgaðri þjóð.“
I Maríömnu gegnir konan öðru
hlutverki en oft vifl verða I
fornum sögum fslenzkum. Hún er