Morgunblaðið - 28.12.1975, Blaðsíða 10

10 MÖRGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. DESEMBER 1975
Ernst Neiswestnyj: „Lfffærafræði“, eirstunga, 1966.
Tuttugu ára
einangrun
Það er oft auðveldara að tala
máli listamanns, sem verður að
þola pólitískar ofsóknir, heldur
en óþekkts verkamanns eða
ónefnds andófsmans.
Menningarlegur orðstír veitir
vernd í vissum og mjög raun-
hæfum skilningi. Enginn lista-
maður, sem verðskuldar
virðingu, myndi gera tilkall til
slíkra forréttinda. En hann
nýtur oft góðs af þeim. Oft er
það þó öllu fremur list lista-
manns en ekki frelsi ein-
staklings, sem er í hættu. Og
það er einmitt það, sem nú á sér
stað í Moskvu varðandi list
Ernst Neiswestnyjs.
Neiswestnyj er sennilega
merkasti myndlistarmaður í
Sovétríkjunum í dag. Hann
verður fimmtugur á þessu ári.
Námsárum sfnum lauk hann
sem opinber myndhöggvari
hinnar sósfalistísku raunsæis-
stefnu (sósial-realismans).
Smám saman braut hann þó af
sér þá hlekki. Viðfangsefni
fyrstu sjálfstæðu verka hans
var hin líkamlega þjáning. Þau
voru rismikil að formi, en
ásýndin var átakanleg (sem var
ófyrirgefanlegur galli að opin-
beru matij. Þessi verk skír-
skotuðu óbeint til viðhorfa í
stríðinu, fyrirbæra, sem
milljónir manna minntust að
vísu, en tilheyrðu þó ekki hinni
opinberu fortíð: Hér var um að
ræða sundurlimun fremur en
dauða, sár og ótta. Sjálfur hafði
Neiswestnyj barizt gegn Þjóð-
verjum sem fallhlífarher-
maður. Þessi verk leiddu til
þess, að hann var útskúfaður úr
Bandalagi listamanna.
Hin óháða, sjálfstæða afstaða
hans varð víðfræg um Sovét-
ríkin. En verk hans voru sjald-
an sýnd og lítt á þau minnzt
opinberlega. Hann ávann sér
orðstír fyrir að vera þjóðræk-
inn frjálshyggjumaður, sem
hinir opinberu listamenn öf-
unduðu vegna hæfileika og
gáfna. En á meðan tók list hans
nýja stefnu. Hann fékkst æ
minna við fortíðina, og áhugi
hans beindist að framtiðinni og
stöðu mannsins í framþróun-
inni. Nánustu vinir hans voru
vísindamenn og heimspeking-
ar.
Árið 1962 var Neiswestnyj
forgöngumaður í deilunum við
Krúsjoff og krafðist frelsis fyr-
ir skapandi þróun myndlistar-
innar. Honum var hótað hand-
töku og útlegð til Síberíu. En
síðar, er Krúsjoff var farinn frá
völdum, urðu þeir Neiswestnyj
góðir vinir. En engu varð breytt
varðandi ófrelsi myndlist-
arinnar.
Á sjöunda áratugnum voru
Neiswestnyj falin ýmis verk-
efni af hálfu fjölmargra
visindastofnana, en mennta-
málaráðuneytið skarst alltaf í
leikinn og gat komið í veg fyrir,
að höggmyndirnar yrðu gerðar
samkvæmt áætlunum hans. Að
lokum fór svo, að hin stöðuga
ofsókn og úthúðun, sem hann
Varð fyrir sem myndhöggvari,
sem og ótti hans um það að verk
sín á vinnustofunni yrðu eyði-
lögð, ef hann félli frá (hann
hafði þá fengið hjartaáfall einu
sinni), neyddu hann til að taka
mikilvæga ákvörðun. Upp frá
því beindi hann allri sinni
feikilegu orku að grafískri
myndlist — koparstungum,
teikningum o.s.frv.
Á síðustu tíu árum hefur
hann skapað þúsundir slíkra
verka. Hugsýnir hins skyggna
listamanns — sem nú er með
öllu laus við hin hefðbundnu
höft — birtast í þessum mynd-
um á áhrifamikinn hátt, en við-
fangsefnin eru fyrst og fremst
þjáningar nútimans og vonir.
Myndaflokkur tvö hundruð
eirstungna, sem ber heitið ,,Ör-
Iög mannsins“, er samkvæmt
öllum listrænum mælikvörðum
eitt mesta grafík-listaverk
vorra tíma, sambærilegt við
„Miserere" eftir Rouault eða
eirstungur Picassos um við-
fangsefnið „Guernica".
Fyrsta meiri háttar sýning á
grafík-myndum Neiswestnyjs
var haldin í París 1970 f Musée
de l’Art Moderne. í april 1975
var hún sett upp í New Yorker
Cultural Center. Þá er sýning
Ernst Neiswestnyj
Akall vegna
sovézka list-
málarans
Neiswestnyj
ráðgerð í Amsterdamer Stede-
lijk-Museum í byrjun árs 1976.
I Moskvu hefur verið úrskurð-
að, að öll verk hans frá síðustu
tíu árum séu einkamál: Þau má
hvorki sýna opinberlega, né má
heldur dreifa þeim eða fjalla
um þau. Þeim er heldur ekki
hægt að dreifa á leynilegan hátt
eins og bókmenntaverkum.
Hvað eftir annað hefur
Neiswestnyj sótt um vegabréfs-
áritun til útlanda til þess að
þiggja þau boð, sem honum
hafa borizt að utan um að sjá
verk annarra listamanna og til
að taka þátt — í fyrsta skipti á
ævi sinni — í umræðum um sín
eigin verk. Fimmtíu sinnum
hefur þessum umsóknum verið
látið ósvarað eða þeim hafnað.
Sú launung, sem á áðurnefndan
hátt Hefur verið Iögð á verk
hans, stefnir að innilokun hug-
myndaflugs hans og sköpunar-
máttar. Hann er þvingaður til
að vera eins og maður, sem fer
einförum og á ekki samleið með
venjulegu fólki — eins og hann
væri ekki með öllum mjalla —
eins og til þess að menn gefisL
smám saman upp á því að ná
sambandi við hann.
I marz síðastliðnum sótti
Neiswestnyj ekki um vega-
bréfsáritun til útlanda heldur
um leyfi til að flytjast úr landi.
Hann kallaði útlenda blaða-
menn á fund og skýrði þeim frá
því að hann gæti ekki þroskað
hæfileika sfna sem listamaður í
stöðugri einangrun. Hann vildi
ekki yfirgefa Sovétríkin. Hann
hefði ekki í hyggju að eiga í
pólitískum deilum við land sitt
frá útlöndum. Hann væri til-
neyddur að reyna að flytjast úr
landi til að geta haldið áfram
ævistarfi sínu. Því og engu
öðru myndi hann helga alla
krafta sína, það sem eftir væri
ævinnar.
7. júlí var honum neitað um
vegabréfsáritun. Yfirvöldin
rökstuddu neitunina með því,
að kona hans, sem hann hefur
ekki búið með í tuttugu ár,
myndi ekki fara utan með
honum: Umsókn hans um leyfi
til að flytjast til útlanda væri
nokkurs konar hjúskaparbrot.
Siðan hefur kona hans boðizt til
að hjálpa honum með því að
veita honum skilnað. En auð-
vitað eru slíkar „skýringar"
átyllur einar. Þegar ein er
orðin ónýt, er önnur fundin
upp.
Þegar Neiswestnyj var á ferð
fyrir utan Moskvu síðastliðið
sumar, varð hann fyrir dular-
fullri árás. Sem betur fer slapp
hann ómeiddur, en ýmislegt
bendir til þess, að atburðurinn
hafi átt að vera honum viðvör-
un og koma honum til þess að
snúa aftur í sfna einangrun.
Auk þess hafa vinnuherbergi
hans — vinnustofa og annað
herbergi, er hann notaði —
verið frá honum tekin.
Ég skrifa þetta nú til að skir-
skota til vesturevrópskra lista-
manna, menntamanna og
menntastofnana: Beitið áhrif-
um ykkar til þess að mikilhæf-
ur evrópskur listamaður fái að
halda áfram ævistarfi sínu.
Annaðhvort með formlegum
mötmælum við sendiráð Sovét-
ríkjanna eða með opinberri
gagnrýni, boðum, sýningum og
svo framvegis og sýna á þann
hátt, að þið metið verk
Neiswestnyjs og hafið trú á
honum. Það sem hann hefur
skapað í einangrun sinni, er
framúrskarandi, eins og
sýningar og birting mynda
hefur sannað. En þessari list-
sköpun, þessum afrekum er
lokið um sinn. Hann mun engu
fá áorkað framar, ef honum
verður varnað samneytis við
aðra listamenn, neitað um
fararleyfi, eins og gert hefur
verið undanfarin tuttugu ár.
Verði honum enn á ný neitað,
telur hann sjálfur, að lista-
mannsferli sínum sé lokið. Og
ef svo fer, mun menningarlífið
í Sovétríkjunum og annars
staðar í Evrópu hafa mikils
misst að fullu og öllu.
John Berger.
(—svá — þýddi úr Die Zeit.)
Höfundurinn, John Berger, er list-
málari, listgagnrýnandi og rithöfundur,
fæddur í London 1926. Árið 1969 gaf hann
út bók í Englandi um Ernst Neiswestnyj,
„List og bylting“. Þá hefur hann meðal
annars skrifað bók um Picasso.
— svá—
flugelðamrkaiur
tll stj/rktarlíknarmálum
Mitiö úmlafflugeldum ug blysum
Sölustoður: BYEGINEAVÖRUR H. F. ÍRMÚU18
Kimnistiúliliurnir ESJA ug HEKIA