Morgunblaðið - 23.01.1976, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. JANUAR 1976
„Glerdýrin
eftir Tennessee Williams

LEIKF’ÉLAG Akureyrar frum-
sýndi Glerdýrin eftir
Tennessee Williams sl. föstu-
dag, 16. janúar. Hann var 32
ára, þegar hann skrifaði þetta
ieikrit og hafði þá að vísu náð
nokkrum frama á rithöfundar-
ferli sínum, en það var þó fyrst
með Glerdýrunum, sem hann
öðlaðist heimsfrægð, en þetta
verk iiefur hvarvetna hlotið
frábærar móttökur
Um Glerdýrin hefur það
vu:3 sagt, að þau séu „smágcr
ieikur og undarlega atburða-
snauður á ytra borði, en
þrunginn djúpri tilfinningu,
látlaus og fagur eins og blóm í
haga, enda blandinn sárum
seiði minninganna." — Á
viðkvæmasta skeiði fluttist
Tennessee Williams með föður
sínum til stórborgarinnar St.
Louis við Missisippi. Þar átti
hann ömurlega daga, fann sárt
til fátæktar og umkomuleysis
og vann í skógerð með föður
sínum. Hann undi þessari
tilveru illa, ól með sér skalda-
drauma og vann að þeim hug-
verkum sínum um kvöld og
nætur. Loks þoldi hann álagið
ekki lengur, veiktist, og var
lagður á spítala. Að læknisráði
sneri hann ekki aftur til vinnu
sinnar í skógerðinni, heldur
fluttist til afa síns og ömmu,
þar sem hans biðu betri dagar
og honum gafst tækifæri til að
þroska með sér snilligáfu sína.
Eins og geta má nærri
greyptust þessi ár i vitund
Tennessee Williams og mótuðu
persónuleika hans. Um það
hafa honum m.a. farist svo orð:
„Ég er ánægður yfir að hafa
öðlast þessa bitru reynslu því
að ég held að enginn rithöfund-
ur hafi mikinn tilgang að baki
sér nema hann finni sárt ósann-
girni þjóðfélagsins, sem hann
lifir í.“
Glerdýrin bregða upp mynd
af lágstéttarfólki i ömurlegu
hverfi í stórborg, sem hefur
búið við betri kjör. Heimilis-
faðirinn, ístöðulaus drykk-
felldur og sjarmerandi, hljópst
á brott frá konu sinni og tveim
börnum, þegar sízt skyldi.
Sonurinn, Tom Wingfield, er
sögumaður og leikurinn líður
áfram eins og keðja af
minningum.
Hann virðist á svipuðum
aldri og skáldið sem skóp hann,
og reynslan er af sama toga,
skáldadraumurinn hinn sami
og þrúgandi hversdagsleikinn.
En þar skilur á með þeim tveim
að Tom Wingfield beið
gæfulaus farmennska, stöðugur
flótti frá einni hafnarborg til
annarrar undan fortiðinni sem
ávallt fylgir honum.
Móðirin Amanda, ber að visu
ekki aðra ósk i brjósti en þá að
búa börnum sínum betra líf en
hún hefur sjálf átt. En viðleitni
hennar og umhyggja verður
sjúkleg og óbærileg. Dóttirin,
Lára er ofurlítið fötluð og
Halldór Blöndal skrifar
um leiklist á Akureyri
Amanda (Sigurveig Jónsdótt-
ir) og Lára (Saga Jónsdóttir)
haldin vanmáttarkennd, svo að
hún kemst ekki af við annað
fólk. Þess vegna skapar hún
sér sína eigin veröld með gler-
dýrunum sínum, sem eru jafn
smá og viðkvæm eins og hún
sjálf. Getuleysi hennar til að
bjarga sér veldur því að móðir-
in ber þá einu og veiku von í
brjósti að gifta hana og fyrir
þrábeiðni hennar býður Tom
einum vini sínum heim til
kvöldverðar. Honum tekst að
vísu að sigrast á feimni
stúlkunnar og vekja lífsþrá i
brjósti hennar, en verður síðan
að hverfa á braut. Unnustan
bíður hans.
Glerdýrin eru ekki eiginlegur
harmleikur. Þær persónur sem
Tennessee Williams teflir þar
fram, eru allar meira og minna
brotnar, ráða ekki við kringum-
stæðurnar og eru því dæmdar
til að bíða ósigur. Allar reyna
þær að bæta sér upp vonbrigðin
með þvi að leita á náðir
imyndunar og drauma.
Það fer ekki milli mála, að
sýning Leikfélags Akureyrar á
Glerdýrunum hreif leikhús-
gesti. Að sjálfsögðu á leikstjór-
inn, Gisli Halldórsson, hér
stærstan hlut. Honum hefur
tekizt að fella svo saman leik,
Ijós og tjöld, að ég minnist
einskis þvilíks hér nyrðra.
Túlkun leikenda var sterk, en
þó stillt í rétt hóf. Mér er engin
launung á þvi, að ég tel heim-
sókn Gisla Halldórssonar i vet-
ur ómetanlega fyrir menning-
ar- og leiklistarlif Akureyrar.
Mér virðist hann hafa opnað
leikhúsið í tvöföldum skilningi:
Inn á við i frjóu starfi og út á
við með þvi að vekja nýjan
áhuga á leiklist með Norðlend-
ingum. Leikmyndateiknari var
Jónas Þór Pálsson og Ijósa-
meistari Arni Valur Viggósson
en aðstoðarleikstjóri Gestur E.
Jónasson.
Sigurveig Jónsdóttir fer með
hlutverk móðurinnar, Amöndu
Wingfield. Þessi þroskaða lista-
kona vinnur hér einhvern sinn
mesta leiksigur og nær fullum
tökum á hinu erfiða hlutverki,
sem tekur yfir allan tónstiga
túlkunarinnar, ef svo má að
orði komast.
Aðalsteinn Bergdal fer með
hlutverk Toms og höfum við
kynnst því í vetur, hvernig
hann hefur vaxið með hverju
nýju hlutverki óg sýnt á sér
nýjar hliðar sem leikari.
Saga Jónsdóttir leikur Láru
og tekst vel að túlka umkomu-
leysi hinnar fíngerðu stúlku og
verður persónusköpun hennar
minnisstæð.
Þórir Steingrímsson leikur
Jim og ferst það mjög vel
úr hendi. Ég hef ekki séð hann
áður á sviði, en það dylst eng-
um, að hér er leikari á ferð.
I fáum orðum sagt: Sýning
Leikfélags Akureyrar á Gler-
dýrunum er menningarvið-
burður, sem enginn ætti að láta
fram hjá sér fara. Hafi þeir
þökk, sem þar hafa að unnið.
Halldór Blöndal.
Lúðvík Jósepsson:
Fiskiskipaflotinn,
stærð hans og afköst
Svar við grein Starfshóps
Rannsóknaráðs ríkisins frá 20.
jan. í Morgunblaðinu.
Enn skrifar starfshópur
Rannsóknaráðs ríkisins grein
um „afköst fiskiskipaflotans" og
víkur þar allmikið að mér og þeim
skoðunum, sem ég hefi sett fram
um stærð fiskiskipaflotans og af-
kastagetu hans.
Upphaf þessara skrifa var at-
hugasemd, sem ég gerði í smá-
grein, sem ég skrifaði þann 6. des.
s.l. þar sem ég vék að þeirri full-
yrðíngu starfshópsins, að fiski-
skipastóll landsmanna væri orð-
inn meir en helmingi stærri en
hagkvæmt gæti talist og þörf væri
á.
I grein minni vakti ég athygli á
þeirri staðreynd, að starfshópur-
inn gerir ekki tilraun til þess í
skýrslu sinni um „þróun sjávarút-
vegs“, þar sem þessi fullyrðing
um alltof stóran fiskiskipaflota
kemur fram, að rökstyðja þessa
fullyrðingu, með því að gera út-
tekt á skipaflotanum og skil--
greina raunverule ,t ástand hans.
Ég benti á, að þa. aina, sem efnis-
lega kæmi fram í skýrslu starfs-
höpsins, í þessum efnum væri um
I iidar-rúmlestatölu flotans og
i n heildarverðmæti.
uðreyndir um ástand
tíans
athugasemdum mínum benti
á eftirfarandí staðreyndir um
and fiskiskipaflotans:
Aldur flotans
íamkvæmt skipaskrá Skipa-
irlits ríkisins var meðal-aldur
ískipa 12 rúml. og stærri þann
,an. 1975 þessi:
Meðal
ídurskipa: meðal-
rðskipa fjöldi aldur
-lOOrúml. 268 20 ár
—300rúml. 212 12—13 ár
ogyfirrúml. 79 7—8 ár
'óst er af þessari skýrslu, að
ial-aldur fiskiskipaflotans er
enn mjög hár, þrátt fyrir endur-
1. vjun síðustu ára.
2. Vandamál einstakra
bygííöarlaga
Það er staðreynd, sem ekki
þýðir að ganga fram hjá, að í
vissum útgerðarbyggðarlögum er
endurnýjun fiskibátaflotans orðið
knýjandi úrlausnarefni. Þar er
meðal-aldur flotans all miklu
hærri en landsmeðaltalið.
Þannig er ástandið t.d. í Vest-
mannaeyjum, á Reykjanesi og
Snæfellsnesi.
3. Gjörbreyttar kröfur um
gerð og stærð fiskiskipa
Þá er óhjákvæmilegt að taka
tillit til gjörbreyttra krafna um
stærð og gerð fiskiskipa, aðbúnað
skipverja, vinnuaðstöðu og
öryggi.
Allt þetta knýr á um að endur-
nýja flotann svo hann geti svarað
kröfum tímans. Verulegur hluti
bátaflotans er orðinn gamall og
úreltur hvað þessi atriði varðar.
4. Það sem eitt sinn dugði,
dugar ekki lengur.
Það er með öllu fráleitt að
álykta eins og starfshópur Rann-
sóknarráðs gerir, að af því að
fyrir nokkrum árum hafi verið
hægt að veiða tiltekið aflamagn á
bátaflotann þá, eigi að vera hægt
að gera það enn.
Fyrir tveimur áratugum var 30
rúml. bátur góður vetrarvertíðar-
bátur á ýmsum stöðum, og fyrir
einum áratug var 60 rúml. bátur
góður, en nú eru allar ytri að-
stæður svo breyttar, kröfur um
öryggi, aðbúnað og möguleika að
fá góða sjómenn, að það sem áður
var hægt, í þessum efnum, er ekki
lengur mögulegt.
Hverju hefir starfshópur Rann-
sóknarráðs svarað þessum ábend-
ingum mínum? — Hann hefir
hreint og beint engu getað svarað.
Hann hefir aðeins endurtekið
fullyrðingar sínar um, að flotinn
sé orðinn alltof stór og geti af-
kastað rúmlega tvöfallt meiru en
þiirf er á.
Afkastageta flotans
1 athugasemdum mínum hefi ég
vikið með nokkrum orðum að út-
reikningum starfshópsins um af-
kastagetu flotans. Ég hefi farið
fáum orðum um þessa útreikn-
inga, fyrst og fremst af því, að
þeir eru svo fráleitir og fjarri öllu
lagi, að varla tekur því, að ræða
um þá í löngu máli.
1 skýrslu starfshópsins um
„þróun sjávarútvegs“ segir:
„Afkastageta bátaflotans er í
námunda við 560 þús. tonn á ári
og afkastageta togaraflotans mið-
að við 60 skip er um 350 þús. tonn
á ári.“
Þá segir í sömu skýrslu, þar
sem ársaflamagn bátaflotans er
nákvæmlega skilgreint 563.4 þús-
und tonn á ári, að það útreiknaða
aflamagn „byggist á ákveðnum
viðmiðunarafla árið 1970, sem er
þannig skilgreindur, að 15% bát-
anna fengu þann afla eða meira.
Tæknilega ætti því bátaflotinn í
heild að geta aflað þess magns að
meðaltali ef fiskmergð í sjónum
er nægileg.“
Þegar starfshópnum er bent á
þessa furðulegu útreikninga þá
bregst hann illur við og talar um
„ósvifni", og segir: .. .,,var starfs-
hópurinn að velta fyrir sér efri-
mörkum tæknilegrar afkastagetu
fiskiskipaflotaris. . .“
Orðalag skýrslunnar er ótvirætt
og skýrt, þar sr ekki verið að velta
neinu fyrir sér, heldur er beinlín-
is sagt, að afkastageta bátaflotans
sé í námunda við 560 þús. tonn og
togaranna 350 þús. tonn, og við
þær tölur er alltaf miðað.
Það er svo í samræmi við út-
reikninga um afkastagetu báta-
flotans, rð starfshópurinn reiknar
með meðal-afla á togara 6000 tonn
á ári. Af því myndi að sjálfsögðu
leiða að þeir sem eru í hópi þeirra
hærri, hlytu að veiða 8—9000
tonn á ári.
Auðlindaskatturinn
Ég hafði með örfáum orðum í
athugasemdum mínum vikið að
hugmyndum starfshópsins um
auðlindaskatt á sjávarútveginn í
stjórnunarskyni.
Ég taldi, að helsti talsmaður
auðlindaskattsins væri Kristján
Friðriksson iðnrekandi og lét orð
að því liggja, að ekki færi illa á að
starfshópurinn fylgdi Kristjáni í
þessum efnum. Eitthvað hafa
þessi orð mín farið í taugar þeirra
Starfshópsmanna, að minnsta
kosti sumra þeirra, og nú neitar
hópurinn því að hafa gert auð-
lindaskatt að sinni tillögu, en
segir þó: „Hins vegar taldi hópur-
inn, að þessi aðferð hefði fæsta
galla af þeim stjórnunarað-
ferðum, sem fjallað var um í
skýrslunni."
Og í skýrslunni segir orðrétt:
„I samræmi við það, sem sagt er
í sama kafla, virðist sköttun í einu
formi e<)a öðru eina raunhæfa að-
ferðin, þegar til lengri tíma er
litið til að koma í veg fyrir ofvöxt
skipastólsins."
Dragi svo hver sina ályktun af
því sem sagt er: eina raunhæfa
aðferðin er skiittun og sú aðferðin
sem hefir fæsta galla, er auðlinda-
skattur.
Hvað leggur starfshópurinn þá
til að gert verði?
Ofvöxtur skipastólsins að
áliti starfshópsins.
Það fer ekki á milli mála, að eitt
megin vandamálið, sem starfs-
hópur Rannsóknaráðs telur að
nú Sé við að fást i islenskum
sjávarútvegi, er ofvöxtur skipa-
stólsins, það fyrirbæri sem hópur-
inn skilgreinir þannig, að fiski-
skipastóllinn sé rúmlega helm-
ingi stærri en æskilegt sé.
Hópurinn telur að þetta hafi
gerst með „röngum fjárfestingar-
ákvörðunum."
Af þessum fullyrðingum er
ljóst, að starfshópurinn telur að
sú aukning sem orðið hefir í fiski-
skipaflota landsmanna á árunum
1970—1974, en á þeim tima hafa
aðal-breytingarnar orðið sé of-
vaxtar-vandamál.
Stækkun flotans á þessum tíma
hefir leitt til þess, að afköstin
hafa tvöfaldast.
Af orðum starfshópsins verður
ekki annað ráðið en það, að hann
telji að þessi aukning hefði ekki
átt að eiga sér stað.
Ef við hefðum engan skut-
togara keypt og enga nýja báta
eignast s.l. 5 ár, þá hefði flotinn
verið hæfilega stór og haft nægi-
lega afkastagetu að dómi starfs-
hópsins.
Ég þykist vita, að flestir þeirra
sem i starfshópnum eru, sjái strax
og viðurkenni, að hefði þannig
verið að málum staðið, að fiski-
skipaflotinn hefði verið tak-
markaður við þá stærð sem var
1970, og þann flota sem þá var til
staðar, hefði slíkt leitt til
öfarnaðar i íslenskri útgerð.
Sú endurnýjun flotans, sem
orðið hefur á síðustu 5 árum, var
nauðsynleg — nýju skipin sem
bæst hafa við flotann á þeim
árum, eru uppistaðan og megin-
grundvÖllur fiskveiðiflotans í
dag. Og það er sá hluti flotans,
sem dregur að landi megin-hluta
aflans. Ég hygg, að allir viður-
kenni, sem um hugsa, að illa væri
komið í dag, fyrir mörgum, sem
við útgerð fást, ef þessi nýju skip
væru ekki til staðar, og þá stæðu
málin ekki síður illa fyrir þjóðar-
búið.
Kjarni málsins.
Það er kjarni þessa máls, sem
ekki þarf um að deila, að eins og
nú er komið, verða fiskveiðar
ekki stundaðar nema á góðum
skipum, skipum búnum nýjustu
Framhald á bls. 23
Svar við grein Starfshóps Rannsóknaráðs
ríkisins frá 20. jan. í Morgunblaðinu