Morgunblaðið - 10.04.1976, Page 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. APRlL 1976
Dr. Gunnar Thoroddsen á ársþingi iðnrekenda:
ÞROUN
FRAMLEIÐSLU
Efnahagsmálin eru sá megin-
vandi, sem við er að glima.
Þjóðarframleiðsla og þjóðar-
tekjur á árinu 1975 hafa orðið
talsvert minni en ráð var fyrir
gert í upphafi ársins. Þjóðar-
framleiðslan er áætluð 2—3%
minm að magni til á árinu 1975 en
árið 1974, og vegna rýrnunar við-
skiptakjara, þ.e. hlutfalls milli
verðlags á innflutningi og útflutn-
ingi, er áætlað, að þjóðartekjur
hafi dregist enn meira saman eða
um 7—8%.
Hvað aðalframleiðsluatvinnu-
vegina snertir, er áætlað, að fram-
leiðsla sjávarútvegs og fisk-
iðnaðar hafi aukist um 3—4% frá
fyrra ári, að um nokkurn sam-
drátt landbúnaðarframleiðslu
hafi verið að ræða, sem einkum er
talinn stafa af minni mjólkur-
framleiðslu. Samkvæmt nýjustu
upplýsingum er áætlað, að fram-
leiðsla iðnaðaríns í heild, þ.e.
vörugreina og þjónustugreina,
hafi aukist um 4%. Ef litið er á
vörugreinarnar sórstaklega, virð-
ist framleiðsla þeirra hafa í heild
staðið nokkurn veginn i stað. Ef
framleiðsla áls er undanskilin, en
þar dróst framleiðsla saman um
tæplega 14% á s.l. ári, kemur hins
vegar í ljós, að heildarframleiðsla
annarra vörugreina hefur aukist
um rúm 2% á síðasta ári.
Breytingar i framleiðslu hinna
ýmsu iðngreina hafa orðið
nokkuð mismunandi. Þannig
hefur verið um nokkra fram-
leiðsluaukningu að ræða i vefjar-
og fataiðnaði, í húsgagna- og
innréttingasmíði, i skipasmíði og
efnaiðnaði, að kísilgúrframleiðslu
undanskilinni. Um nokkurn sam-
drátt hefur verið að ræða m.a. i
matvæla- og drykkjarvöruiðnaði,
framleiðslu veiðarfæra, skinna-
framleiðslu og pappírsvörufram-
leiðslu.
Heildarútflutningur iðnaðar-
vara árið 1975 nam um 8.500
milljónum króna miðað við rúm-
lega 7.000 milljónir króna árið
1974.
Hlutdeild útfluttra iðnaðarvara
í heildarútflutningi nam tæplega
19% miðað við 21% árið 1974.
Þessi lækkun í hlutdeild heildar-
útflutnings stafaði fyrst og fremst
af minnkun i útflutningsverð-
mæti áls. Hlutdeild annarra
iðnaðarvara jókst hins vegar
nokkuð eða úr 6.8% árið 1974 í
7.3% árið 1975. Innan þess vöru-
flokks varð verðmætisaukningin
mest í útflutningi ullarvara, sem
jókst um tæp 20%, reiknað á sam-
bærilegu verðlagi hvors árs.
Að frumkvæði Utflutningsmið-
stöðvar iðnaðarins hefur verið til
athugunar, hvernig stórauka
megi útflutning ullar- og skinna-
vara með samræmdum aðgerðum
ýmissa aðila. Má i því sambandi
minna á stefnubreytingu i verð-
lagningu ullar, sem væntanlega
mun auka verulega framboð á
magni ullar og gæðum.
Hin aukna erlenda eftirspurn
hefur haft það i för með sér, að
afkastageta þessarar framleiðslu-
greinar hefur verið fullnýtt og
verður svo fyrirsjáanlega á næstu
mánuðum.
IÐNÞRÓUN OG
EFTA-AÐILD
Eftir viðræður milli rfkis-
stjórnarinnar og stjórnar Félags
íslenskra iðnrekenda í lok ársins
1974 var ákveðið að fela Þjóðhags-
stofnun og Iðnþróunarstofnun Is-
lands að framkvæma úttekt á því,
hver áhrif þátttaka okkar í
markaðssamstarfi Evrópu hafi
haft á þróun iðnaðarins, og var
svo til ætlast, að því yrði lokið
haustið 1975. Þætti Iðnþróunar-
stofnunar Islands er þegar lokið.
Athugun Þjóðhagsstofnunar er
hinsvegar ekki lokið, en vonir
standa til þess, að heildarniður-
stöður liggi fyrir i lok þessa
mánaðar. Ég hef farið þess á leit
við Þjóðhagsstofnun, að hún léti í
té bráðabirgðayfirlit um athugun
hennar, til þess að unnt væri að
gera grein fyrir þeim hér. Fara
hér á eftir helstu atriði þessa yfir-
lits.
FRAMLEIÐSLA OG
AFKOMAIÐNAÐAR
1969—1975
Eftir nokkurn samdrátt í
iðnaðarframleiðslu eftir miðjan
siðasta áratug, hófst með árinu
1969 mikið vaxtarskeið i iðnað-
inum, sem stóð allt til ársins 1974.
Annars vegar var hér um að ræða
mikla aukningu almennrar fram-
leiðslu fyrir innlendan markað til
að mæta ört vaxandi eftirspurn og
hins vegar mikinn vöxt útflutn-
áfram að minnka á næstu árum,
en hversu mikið það verður fer
eftir þvi, hvernig þeim tollum,
sem enn eru á ýmsum hráefnum
verður breytt. 1 sælgætisgerð
hefur tollverndin minnkað um
30—40% á sama tímabili.
Við mat á tollvernd er nauðsyn-
legt að taka einnig tillit til gengis-
breytinga, þar sem áhrif þeirra
eru um margt lík áhrifum toll-
breytinga. A árunum 1969 til 1972
voru litlar breytingar á gengi
ísiensku krónunnar og var gengis-
vernd því nær óbreytt á þvi tima-
bili. 1 árslok 1972 og ársbyrjun
1973 lækkaði gengi krónunnar en
hækkað síðan aftur á seinni hluta
ársins. A árinu 1974 lækkaði
gengi krónunnar á ný og þó eink-
um á siðari hluta ársins og í árs-
byrjun 1975 og á því ári hafði
orðið gjörbreyting frá því sem var
Mikið vaxtarskeið
í iðnaði 1969—1974
2—3% aukning iðnaðar-
framleiðslu sl. ár þrátt
fyrir 2—3% samdrátt
í þjóðarframleiðslu
ingsframleiðslu, einkum vegna
tilkomu álframleiðslunnar auk
þess sem önnur útflutningsfram-
leiðsla jókst verulega á þessum
tima. Sé litið til s.I. sex ára,
1970— 1975, hefur meðalaukning
allrar iðnaðarframleiðslu verið
mun meiri en aukning þjóðar-
framleiðslunnar í heild. Heildar-
framleiðsla í iðnaði er þannig
talin hafa aukist um 10V4% að
meðaltali á ári 1970—1975 saman-
borið við 4H% meðalvöxt þjóðar-
framleiðslunnar. Aukningin
umfram þjóðarframleiðslu hefur
á þessum tíma verið misjöfn og
langmest þau tvö árin, sem ál-
framleiðslan jókst mest, 1970 og
1973. Þróun iðnaðarframleiðslu
fyrir heimamarkað hefur hins
vegar einkum ráðist af innlendri
eftirspurn og sýnt nokkuð stöð-
uga aukningu umfram þjóðar-
framleiðslu. Á þetta einnig við
um tvö s.l. ár, þótt þá hafi dregið
verulega úr aukningu iðnaðar-
framleiðslunnar á s.l. ári var um
2—3% aukningu iðnaðarfram-
leiðslunnar að ræða, þ.e. vöru-
greina, meðan þjóðarframleiðslan
dróst saman um 2—3%.
Þau umskipti, sem fylgdu
almennri efnahagsþróun i land-
inu, komu fram í allri atvinnu-
starfsemi og samdráttur í eftir-
spurn heima fyrir kom einnig
niður á iðnaðinum, þótt sennilega
hafi það verið í minna mæli en í
ýmsum öðrum greinum. Jafn-
framt þessu minnkaði eftirspurn
eftir áli á heimsmarkaði mjög, en
útflutningur annarrar iðnaðar-
framleiðslu varð meiri en nokkru
sinni áður.
Afkoma iðnaðarins á vaxtar-
skeiðinu s.l. 6—7 ár hefur í heild
reynst allstöðug, samkvæmt
niðurstöðum iðnaðarreikninga
Þjóðhagsstofnunar. Fyrir iðnað-
inn í heild hefur vergur hagnaður
fyrir beina skatta verið á bilinu
6.0—6.9% af brúttótekjum árin
1969—1975, en þetta tiltölulega
stöðuga hlutfall getur þó leynt
mun og sveiflum i afkomu
einstakra greina. Sé litið til
meginflokka iðnaðarins kemur
fram, að afkoma vöruframleiðslu-
greina heimamarkaðsins hefur nú
siðustu fimm árin, en
sundurgreindar tölur ná ekki
lengra aftur en til 1971, verið
betri en afkoma viðgerðargreina
og útflutningsgreina. Sé rekstur
álversins skilinn frá annarri út-
flutningsframleiðslu hefur
hagnaðarhlutfall útflutnings-
greina verið um 5—6% árin
1971— 1973, en s.l. tvö ár hefur
afkoma þessara greina batnað og
er hagnaðarhlutfallið talið hafa
verið um 7'/í% 1974 og um og yfir
10% á s.I. ári. Að álframleiðsl-
unni meðtalinni verður þetta
hlutfall hins vegar mun breyti-
legra og yfirleitt lakara. Loks má
nefna, að afkoma viðgerðargreina
hefur yfirleitt verið slakari á
hlutfallslegan mælikvarða en
afkoma annarra heimamarkaðs-
greina.
Af þessu er ljóst, að það er
einkum tvennt sem vekur athygli
við skoðun á afkomuþróun
iðnaðarins, annars vegar hve
afkoma heimagreina hefur hald-
ist stöðug og það jafnvel þrátt
fyrir miklar kostnaðarhækkanir á
undanförnum árum og talsverðan
samdrátt almennrar eftirspurnar
innanlands á s.I. ári og hins vegar
hin mikli bati í afkomu útflutn-
ingsgreina, sem án efa má að
miklu leyti rekja til gengisbreyt-
inga s.l. tveggja ára, er verið hafa
hagstæðar þessum greinum.
SAMKEPPNI VIÐ
INNFLUTNING
Þótt segja megi, að þegar á
heildina er litið, hafi iðnaðinum
almennt vegnað vel á undanförn-
um árum hvað snertir framleiðslu
og afkomu, þá er ástæða til að líta
sérstaklega á nokkrar mikilvægar
greinar, þar sem búast mátti við
aukinni samkeppni frá innflutn-
ingi í kjölfar EFTA-aðildar og við-
skiptasamnings við Efnahags-
bandalagið, m.a. húsgagna- og
innréttingasmíði, fatagerð, sæl-
gætisgerð. eða þar sem sam-
keppni var veruleg frá fyrri tíð,
svo sem í veiðarfæragerð. Ekki
liggja enn fyrir endanlegar niður-
stöður athugana á þessum
greinum, en í aðalatriðum virðist
þó það sama að segja um þær og
iðnaðinn almennt, að vöxtur
þeirra og viðgangur hafi fyrst og
þótt framleiðsluaukning i þessum
greinum hafi ekki verið eins ör og
í húsgagnasmíði og framleiðslu
sælgætis hefur lítillega dregizt
saman sfðustu tvö árin, og í fata-
gerð var framleiðslan 1975 senni-
lega óbreytt frá fyrra ári.
Ekki liggja enn fyrir tölur um
markaðshlutdeild innlendrar
framleiðslu fyrir hinar ýmsu iðn-l
greinar, en þó má telja sennilegt
að innlend framleiðsla hafi yfir-
leitt haldið sínum hlut að svo
miklu leyti sem framleiðslugeta
leyfði. Þegar hins vegar aukning
eftirspurnar er jafn ör og á
árunum 1970 til 1974, má búast
við að þurfi að mæta hluta hennar
með innflutningi. Nokkrar fram-
leiðslugreinar hafa til skamms
tíma búið við magntakmarkanir
innflutnings, t.d. húsgagnagerð
og búa enn eins og sælgætisgerð,
og þar hefur því enn ekki reynt til
fulls á samkeppnishæfni þessara
greina gagnvart innflutningi.
Afkoma þeirra greina, sem
nefndar voru hér að framan, virð-
ist hafa verið svipuð eða farið
batnandi árin 1970 til 1973, en á
síðustu tveimur árum hefur '
afkoman sennilega versnað tals-
vert, fyrst og fremst vegna mik-
illar hækkunar hráefnisverðs og
launakostnaðar á árinu 1974.
Þegar meta skal verndarstig
innlends iðnaðar og samkeppnis-
stöðu hans gagnvart innflutningi
er nauðsynlegt að líta til margra
atriða, sem áhrif geta haft hér á,
auk tollverndarinnar sjálfrar,
sem etflilega ber hæst i umræð-
unni um EFTA-aðild. Hvað toll-
verndina snertir er ekki aðeins
nauðsynlegt að taka tillit til tolla
á fuliunnum inníiuttum hrácfn-
um, sem hafa verið lækkaðir i
tengslum við tollalækkanir sam-
kvæmt EFTA- og EBE-
samningum. Sé tekið dæmi af
húsgagna- og innréttingasmíði j
lætur nærri, að tollvernd hafi'
minnkað um 45—50% frá 1969 til
ársins 1975 og mun hún halda
á árunum 1970 til 1974. Má telja
að gengisverndin sé nú u.þ.b. tvö-
falt meiri en að meðaltali á tima-
bilinu 1970—1974, þótt nokkuö sé
það misjafnt eftir greinum, þ.e.
eftir því hve innflutt aðföng eru
stór hluti framleiðsluverðmætis.
Þótt gengisbreytingar á síðustu
tveimur árum hafi þannig mjög
bætt samkeppnisstöðu innlends
iðnaðar gagnvart innflutningi,
verður að hafa i huga, að miklar
innlendar kostnaðarhækkanir,
einkum árin 1973 og 1974, höfðu
veikt stöðu innlendrar fram-
leiðslu gagnvart erlendum fram-
leiðendum, þótt það kæmi ekki að
marki fram í afkomu allra greina
á þessum árum vegna mikillar
eftirspurnar.
Önnur atriði, sem áhrif hafa á
samkeppnisstöðu islensks iðnaðar
eru m.a. skattamál og vaxtamál,
og verður þeim gerð nokkur skil í
athuguninni. Verður þar sérstak-
lega litið til beinna skatta, reglna
um afskriftir svo og til sérstakra
rekstrarskatta eftir því sem unnt
er. Verður reynt að bera saman
sköttun íslenskra fyrirtækja nú
og á árunum 1967/68 og einnig að
rekja þróun þessara mála í öðrum
löndum. Inn í þessa athugun flétt-
ast einnig umræður um aukna
söluskattsbyrði vegna söluskatts á
ýmsum aðföngum innlendrar
framleiðslu og að hvað miklu leyti
megi koma í veg fyrir slikt, annað
hvort með upptöku virðisauka-
skatts eða með breytingum á nú-
verandi söluskatti.
Þá er loks rétt að geta í þessu
sambandi, að á vegum fjármála-
ráðuneytisins er nú unnið atf til-
lögugerð að framtiðarstefnu um
öflun tekna i rikissjóð með
aðflutningsgjöldum. Verður þar
einnig sérstaklega höfð i huga
lækkun aðflutningsgjalda á hrá-
efnum, hjálparefnum og vélum til
iðnaðarins. Hefur þess nú verið
farið á leit við félag ykkar, að
ábendingum og tillögum í þeim
efnum verði komið á framfæri við
þá aðila, er að þessari endur-
skoðun vinna. Mun frumvarp um
nýja tollskrá verða lagt fyrir
næsta þing og við það miðað, að
hún taki gildi um næstu áramót.
ATHUGANIR
INÞRÓUNAR-
STOFNUNAR
Sú athugun, sem gerð hefur
verið á vegum Iðnþróunarstofn-
unar Islands, snýr einkum að að-
gerðum fyrirtækja og opinberra
aðila til endurbóta tækni- og
stjórnunarþátta i rekstri fyrir-
fremst ráðist af því efnahags-
ástandi, sem ríkt hefur hér á
undanförnum árum.
Húsgagna- og innréttingasmiði
er stærst hinna vernduðu greina,
bæði að því er tekur til mannafla
og veltu. I þessari grein hefur
orðið stöðug framleiðsluaukning
frá árinu 1969 og er talið, að fram
til ársins 1975 hafi framieiðslu-
magnið i þessari grein aukizt um
nálægt 80%, og jafnvel á siðasta
ári var um framleiðsluaukningu í
þessari grein að ræða, þrátt fyrir
samdrátt þjóðarframleiðsli^ og
tekna. StarfsmÖnnum hefur
einnig fjölgað í þessari grein en
þó mun minna en nemur aukn-
ingu framleiðslu og því hefur oðið
talsverð framleiðsluaukning í
greininni. Sama er einnig að segja 1
um greinar eins og fatagerð, sæl-
gætisgerð og veiðarfæraiðnað,