Morgunblaðið - 25.09.1976, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUG ARDAGUR 25. SEPTEMBER 1976
Það ríkir líf og fjör á Kjar-
valsstöðum þessa dagana með
ólikum sýningum í báðum aðal-
söium, Halldór Pétursson í
þeim vestari með einstaklega
fjölbreytta sýningu og minning-
arsýningu Gunnars Hannesson-
ar á ævintýralegum ljósmynd-
um hans í eystrisalnum. Sýn-
ingar þessar hafa vakið óskipta
athygli, og útlit er fyrir metað-
sókn að þeim báðum. Á fyrstu
dögum sýninganna hafa þær
vafalitið hlotið jafnmikla að-
sókn, hvor um sig, sem Haust-
sýningin allan sýningartímann
og fljótt á litið eru þetta stað-
reyndir sem hljóta að verða
hugvekja fyrir óbreytta félags-
menn sem framámenn FlM.
Þessar sýningar eru þess eðl-
is að nauðsynlegt er að ræða
um þær hvora fyrir sig, og
byrja ég á sýningu Halldórs, en
henni lýkur nk. sunnudag, en
sýning verka Gunnars stendur
a.m.k. tveim dögum lengur.
Halldór Pétursson telst,
ásamt þeim Ásgeiri heitnum
Júlíussyni (Ásgeir Júl.) og
Atla Má Árnasyni, brautryðj-
andi í auglýsingahönnun hér-
lendis — allir voru þeir skólað-
ir í Listiðnaðarskólanum í
Kaupmannahöfn, en Halldór
jók við menntun sína í Banda-
rfkjunum (Minneapolis) á ár-
unum 1942—45. Allir þessir
þrír ágætu hæfileikamenn voru
gjörólikir að upplagi, og einnig
fyrir flest í skoðunum á faginu
þótt þeir hafi á köflum haft
samstarf og verið vinir góðir.
Sameiginlegt þeim öllum var
þó óskin um betri, vandaðari og
meiri gæði íslenzkrar auglýs-
ingahönnunar og bókagerðar.
Ásgeir og Atli voru um langt
skeið afkastamestir við kápu-
gerð og útlitshönnun bóka, en
teikningin varð Halldóri hug-
stæðust, og segja má að hann
hafi stöðugt verið með teikni-
áhöldin á lofti frá því að hann
kom fyrst fram, auk þess sem
drjúgur hlutur liggur eftir
hann á öðrum sviðum auglýs-
ingafagsins.
Það var ekki tekið út með
sitjandi sældinni að vinna í fagi
auglýsingateiknara á þeim ár-
um — hjálpartæki og áhöld í
lágmarki — og fæst af því, sem
þeir þremenningarnir urðu að
leggja á sig, þekkja ungir spor-
göngumenn þeirra hið minnsta
til. Halldór segir: „að þegar
hann var að byrja í þessu var
maður allt i senn — auglýsinga-
teiknari, bókaskreytingamaður,
teiknari, og fékkst við allt frá
þvi að teikna mónógröm í
koddaver upp I að mála altaris-
töflur“... — Þeir spönnuðu
sem sagt allt svið dráttlistarinn-
ar og reyndu fyrir sér á sviði
frjálsrar myndlistar að auki.
Þegar þessi sýning er skoðuð
er skylt að taka tillit til þessa,
— hinna sifelldu hlaupa frá
einu til annars án nokkurrar
afmarkaðrar meginstefnu.
Þessir frömuðir okkar voru
ekki heldur skólaðir í viður-
kenndum undirstöðuatriðum
frjálsrar myndlistar, —öll skól-
unin miðaðist við auglýsinga-
teiknun og bókaskreytingar. En
öllum var þeim sammerkt að
hafa ríkan áhuga á myndlist, og
þeir hafa verið það opnir og
frjálslyndir í skoðunum, að þeir
hafa aldrei ybbazt við nýlistar-
viðleitni i frjálsri myndlist.
Sumir þeirra viðuðu meira að
segja að sér ágætu safni nú-
tímalistar eftir fremstu lista-
menn þjóðarinnar og áttu gott
samsafn listaverkabóka t.d. Ás-
geir Júlíusson.
Meðal hinna stærri þjóða
hafa einstaklingar valið sér af-
markað svið innan auglýsinga-
hönnunar, og sviðið er miklu
víðfeðmara en menn i fljótu
bragði átta sig á — einri er
bókateiknari, annar fæst ein-
göngu við stafagerð, hinn þriðji
er útlitshönnuður bóka o.s.frv.
— að auki er samvinna mynd-
listarmanna og hugmynda-
smiða á þeim vettvangi mun
meiri. Allt virðist aðgreint er-
lendis, sem hér er hrært saman
og fært undir einn hatt. —
Framleiðendur á sölumörkuð-
gamminn
geysa99
(Frá sýningu Halldórs Péturssonar)
um eru ekki undir það búnir að
fjármagna slika samvinnu, né
búa yfir skilningi á þörfum
hennar, auk þess sem auglýs-
ingateiknarar voru löngum of-
urseldir mati og smekk fram-
leiðenda, er iðulega völdu hinar
lakari tillögur, og það hefur
tekið iðkendur þessa sviðs ára-
tugi að bæta og þróa listskyn og
skilning slíkra. Iburðarmikið
handbragð þótti lengi vel og
þykir iðulega enn meiri list en
einfaldar, nákvæmt og áhrifa-
ríkt dregnar myndir. Enda er
mála sannast, að fæstir beztu
myndlistarmanna okkar gátu
haft lífsviðurværi af list sinni
einni saman, t.d. Kjarval ekki
fyrr cn eftir fimmtugt — og
Jón Stefánsson og Júlíana
Sveinsdóttir aldrei. — Og það
hefði verið með öllu vonlaust
fyrir Erró að bjóða íslending-
um obbann af því, sem gert
hefur hann víðfrægan. Mein-
lætamaður, likt og Asgrimur,
dró naumast fram lífið á fyrri
árum. Gunnlaugur Scheving
varð að fórna samvistum við
eiginkonu sina — slíkt verald-
argengi var þeim forboðið sem
þjónuðu myndlistinni sem
Myndllst
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
slikri, og er svo enn í mörgum
tilvikum.
Líta verður yfir sviðið og
skynja þennan bakgrunn og
þrönga kost á öllum sviðum
lista, er við skoðum sýningu
þess fjölhæfa teiknara, Hall-
dórs Péturssonar. Hann átti létt
með að teikna, var og er ágætur
„karikatúristi", sem glöggt
kemur fram í hans beztu mynd-
um, og fjölmargt af þvi, sem
hann hefur lagt að sína hönd í
fagi sinu og á listasviði, virðist
samofið til slunginna innbyrðis
áhrifa án markaðra skila. Al-
kunna er að ýmislegt innan
allra greina lista er ekki talið
að fari saman til farsælla áhrifa
hvort á annað. „Karikatúrteikn-
arar“ eru t.d. ekki að jafnaði
rismiklir málarar né hlutgengir
á flestum sviðum frjálsra lista.
Við þekkjum þó t.d. Honoré
Daumier, en svið hans var
þrengra og afmarkaðra en svið
Halldórs og þjálfunin því af
öðrum toga. Málverk hans hafa
og ei heldur hlotið þá viður-
kenningu sem margur telur
þau verðskulda. Storm Peder-
sen átti það einnig til að skila
góðu málverki, en hann vann
líka á miklu þrengra sviði en
Halldór Pétursson og þessir
menn báðir voru ekki ofurseld-
ir því hlutskipti að þjóna dynt-
um samtiðar sinnar á einangr-
uðu útskeri, og þarmeð að stað-
festa svipmót hennar, svo sem
verk þeirra endurspegla á tákn-
rænan, sannsögulegan hátt.
Þetta gerist einnig með þeim
hluta æviverks listhagans Hall-
dórs Péturssonar er vís t.d. að
leikhúslífi okkar, og gegnum
beztu myndir hans af sérkenni-
legum persónum líkt og Ólafi
Maggadon, og fjölda annarra
úrskerandi sterkra manna að
svipmiklum persónum og sér-
stæðum. Hér kemur það fram,
að listamenn eru sannarlega
börn samtiðar sinnar og vist má
telja, að ef Halldór hefði starf-
að meðal stærri þjóðar er eins
vist, að hans beztu hæfileikar
hefðu lyft honum til mikils
frama. Einungis blaðateiknun
þykur t.d. veglegt og vanda-
samt starf meðal stærri þjóða,
og þeir sem framúr skara njóta
mikils álits auk þess sem mikl-
ar fjárhæðir eru þeim greiddar
fyrir einkarétt á birtingu
mynda þeirra. Slíkt þekkist
ekki i þjóðfélagi okkar og þessi
þáttur er er því stórlega van-
metinn hér. Þannig hafa að-
stæður kreppt að Halldóri og
raunar mörgum fleiri, sem hlot-
ið hafa fjölþætta náðargáfu
teiknarans í vöggugjöf. Mörg
einföld blýantsriss, er við sjá-
um á sýningu Halldórs, hrífa
mig öllu meir en hinar mörgu
nostursamlega unnu teikning-
ar, er margur dáir svo mjög og
gert hafa Halldór mjög vinsæl-
an myndsmið. En þetta er ein-
ungis einn þáttur listar hans,
og hér hefði hann haft öll skil-
yrði til enn meiri þroska og
frama með nægum verkefnum.
Myndir hans af Nixon, Willy
Brandt og Kissinger sýna Ijós-
lega skopteiknara I fremstu
röð, en sem hefði náð enn
lengra með sérhæfni á þvi
sviði. Hér er sem sagt fengizt
við svo margt af mikilli fjöl-
hæfni, en án varanlegrar hald-
festu á stöðugum verkefnum,
svo maður hlýtur að virða
árangurinn.
Frumriss Halldórs af altaris-
töflum, hestmyndum og mál-
verkum m.m. þar sem hann
vinnur hrátt og umbúðalaust,
eiga betur við mitt skap en hin-
ar fullunnu myndir hans þar
sem tæknin og íburðurinn eru
komin inn í myndina sem loka-
mark. Þannig er þessu farið
gegnum alla sýninguna, að hið
einfalda og umbúðalausa höfð-
ar meir til min en lokavinnu-
brögðin. Það hefði til mikils
horft ef Halldór hefði fengið að
þjóna þvi innsta eðli sínu að
vera einatt með blýantinn á
lofti því að sá hlutur er hans
mikli atgeir til afreka, ef ég af
einlægni mætti visa til vegar —
og þann atgeir skyldi hann síð-
ur leggja til hliðar til hags fyrir
málverkið einvörðungu.
Myndaröðin „Helgi skoðar
heiminn“ ber að minu mati af á
sýningunni að því er heillegt
svipmót snertir, og hér kemur
það fram hvert Halldór hefði
getað náð með svipuðum sam-
felldum vinnubrögðum. Það
þykir mér galli að frummyndir
hans úr bókinni „Hófadynur“
skuli ekki hafa verið settar upp
á sýningunni ásamt dæmum um
vinnubrögð við frágang bókar-
innar, því að hér fer allt sama,
fágaðar myndir, prentun og
vönduð uppsetning. Ég álít að
fleiri slík verkefni myndu auka
á hróður Halldórs sem lista-
manns, þvi að bókaskreyting er
háþróuð listgrein sem margir
jöfrar heimslistarinnar hafa
spreytt sig á. Málverkið er ekki
aðalatriðið né lokastig á stigi
myndlista.
— Með þessari sýningu vinn-
ur Halldór Pétursson vissulega
mikinn sigur með þvi að stað-
festa fjölhæfar gáfur sinar og
fyrir að geta jafnan fest eftir-
tektarverðar myndir, hvar sem
hann ber niður. Væri vel að
Framhald á bls. 25