Morgunblaðið - 25.09.1976, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. SEPTEMBER 1976
17
Fjárskaðinn í Svartá:
„Féð flaut niður ána
eins og ísjakar”
Rætt við sjónarvotta og bændur, sem misstu fé
FYRIRSÖGN þessarar frásagn-
ar er tekin úr lýsingu eins
þeirra, sem komu að Stafnsrétt
f Svartárdal f A-
Húnavatnssýslu _ sl. fimmtu-
dagsmorgun, þegar um 430 f jár
drukknaði eða trððst undir og
kafnaði er hluti safnsins slapp
úr nátthaga réttarinnar og lenti
f þröngum og djúpum árfarvegi
Svartár. Blaðamenn Mbl. heim-
sóttu f gær nokkra þeirra
bænda, sem þarna misstu fé og
ræddu við þá. Til Stafnsréttar
kemur fé af Eyvindarstaða-
heiði en heiðin er upprekstrar-
land bænda f Bðlstaðarhlfðar-
hreppi f A-Húnavatnssýslu og
Lýtingsstaðahreppi og hluta af
Seiluhreppi f Skaggfirði. Talið
er að fé f réttunum sl. fimmtu-
dag hafi verið nálægt 15 þús-
und. 1 gær var leitað með
Svartá að hræjum, sem kynnu
að hafa borizt niður með ánni
og var þvf ekki vitað hversu
margt fé hafði drepizt þarna en
menn töldu þó ósennilegt að
endanleg tala yrði langt frá
430. Af samtölum við bændur
mátti ráða að féð, sem drapst,
hefði skipzt til helminga milli
fullorðins fjár og lamba. Ekki
var I gær vitað hver hefði orðið
skaði einstakra bænda, þvf cft-
ir átti að vinna úr upplýsingum
um mörk f járins.
„PENINGATJÓNIÐ
EKKI ÞAÐ VERSTA
HELDUR LEIÐINDIN“
Fólk var nýlega komið að
Stafnsrétt á fimmtudagsmorg-
uninn og hafði lokið við að reka
fyrsta fjárhópinn úr nátthaga
réttarinnar inn i almenninginn,
þegar styggð kom að fénu í
.nátthaganum. Sigurði Guð-
mundssyni á Fossum f Svartár-
dal sagðist þannig frá tildrög-
um óhappsins: — Við vorum
rétt búnir að reka fyrsta hóp-
inn inn f almenninginn, þegar
nokkrar kindur tóku að leita á
girðingu nátthagans að austan-
verðu. Einhverjir sögðu að
tvær kindur hefðu verið utan
við girðinguna en hópurinn,
sem leitaði á girðinguna, stækk-
aði óðum og hún lét undan.
Talið er að um 15 þúsund fjár
hafi verið f nátthaganum og fór
um W fjárins út úr nátthagan-
um áður en okkur tókst að
hemja féð. Féð fór nú norður
með klifinu fyrir ofan réttina
en þar tókst að stöðva það og
snúa því f átt að réttinni aftur.
Mikil styggð var þá komin að
fénu. Hópurinn sótti nú niður á
eyrina og fyrr en varði lagðist
hann út í ána.
— Þar sem féð fór út f ána
háttar þannig til, að áin rennur
f tveimur farvegum. Sá eystri,
sem varð fyrr á vegi fjárins, er
nokkuð breiður og eftir honum
rennur miklu meira vatn. Þá
kemur grasivaxin bakki, sem
nær að vestri kvfslinni og renn-
ur hún f þröngum stokk á þessu
svæði. Féð fór yfir eystri kvísl-
ina og upp á grasbakkann. Þar
stöðvaðist það en þunginn af
fénu, er kom á eftir, ýtti þvf út f
sfkið og þar hlóðst féð upp.
— Þetta gerðist skömmu fyr-
ir átta um morguninn og fólkið,
sem komið var f réttirnar, var
ekki margt, en margir voru að
koma í þann mund, sem slysið
gerðist. Menn reyndu að bjarga
því sem bjargað varð en það var
erfitt um vik. Bæði menn og
hestar fóru á kaf f ána og það
mátti þakka fyrir að þarna varð
ekki manntjón.
— Við hér á Fossum misstum
þarna töluvert af fé en þetta
hefur ekki verið talið saman.
Féð var allt skoðað og mörk
þess skráð niður. Þetta er vissu-
lega töluvert tjón en peninga-
tapið er þó ekki það versta
heldur þau leiðindi, sem alltaf
fylgja atburði eins og þessum.
Það eru ekki mörg dæmi þess
að tjón sem þetta hafi verið
bætt en sá möguleiki verður
skoðaður, þegar við vitum
hvernig tjónið skiptist á menn,
sagði Sigurður að lokum.
„MENN SETTI
HLJÓÐA“
— Menn setti hljóða, þegar
þetta fréttist. Ég var hér heima,
þegar þetta gerðist og sá þetta
ekki fyrr en farið var að safna
saman hræjunum sagði Guð-
mundur Sigurðsson á Leifsstöð-
um í Bólstaðarhlíð. Guðmundur
var einn þeirra mörgu bænda,
sem misstu fé þarna, en eins og
aðrir gat Guðmundur ekki sagt
til um fjölda þess fjár, sem
hann missti, þegar við ræddum
við hann í gær. — Það er alltaf
tjón að missa skepnur en hvað
þetta er mikið f járhagslegt tjón
er erfitt að meta. Þetta dreifist
á marga bæi, þó sumir hafi
misst meira en aðrir, þannig að
þessi skaði veldur þvf ekki að
menn bregði búi, sagði Guð-
mundur að lokum og hélt áfram
að sýsla við fé sitt en um þessar
mundir eru haustannir í fullum
gangi í sveitum landsins.
„ÁRFARVEGURINN
STÍFLAÐIST
AFFÉNU“
Það kom fram hjá Sigurði á
Fossum að bæði menn og hestar
voru um tíma hætt komnir við
að bjarga fénu úr ánni. Einn
þeirra, sem hvað vasklegast
gekk fram í að bjarga fénu var
Kári Hjálmarsson á Syðravatni
f Lýtingsstaðahreppi í Skaga-
firði. — Féð tók stefnuna vest-
ur yfir ána og þar voru. fjórir
menn, sem gátu ekki ráðið við
neitt þvf hraðinn á fénu var
slíkur að það var engu lfkara en
það væri tryllt. Fyrst fór féð
yfir eystri kvfslina og upp á
eyrina. Síðan hlóðst féð upp f
vestri árfarveginum en hann
lfkist helzt stokki og bakkar
hans eru það háir að féð komst
varla upp aftur fyrst það var á
annað borð komið ofanf. Stokk-
urinn fylltist á svipstundu svo
að gengt varð yfir ána og rudd-
ist féð yfir hana á kestinum.
Þegar stíflan brast þeyttist féð
fram og bað var agalegt að sjá
féð fljóta niður ána.
— Við fórum fjórir út í ána
til að reyna að ná fénu á land og
vorum á hestum en það fór allt
á kaf. Vatnið f vestri árfarveg-
inum náði meðalmanni nær
upp að öxlum. Við reyndum að
tína það sem hékk f bökkunum
og flaut eftir ánni og það var
töluvert, sem við náðum þannig
upp.
Óhug sló á alla við þennan
atburð og ég veit um menn, sem
komu til réttanna og ætluðu að
fylgjast með þeim þó þeir ættu
þarna ekki fé en þeir fóru. Já,
það var kalt að fara beint úr
svefnpokanum í ána en fyrsta
hugsunin var að reyna að
bjarga fénu, sagði Kári að lok-
um.
FÉ DRUKKNAÐI SVO
HUNDRUÐUM
SKIPTI 1886
Atburður f Ifkingu við
drukknum fjárins sl. fimmtu-
dag hefur áður átt sér stað við
Stafnsrétt. Við hittum
Guðmund Jósafatsson frá
Brandsstöðum að máli norður f
Blönduhlfð f gær en hann er
manna fróðastur um sögu
Stafnsrétta. — Það er rétt, at-
burður sem þessi hefur átt sér
stað í Stafnsrétt áður, en eftir
því sem ég hef komizt næst var
það árið 1886. Þá slapp fé út úr
nátthaganum og fór f ána á öðr-
um stað í Svartá og sögumaður
minn segir að þá hafi fé farizt
svo hundruðum skipti. Tölur á
því vissi hann ekki. Þá mátti
litlu muna árið 1903 að fé færi f
ána en smalamenn stóðu að
fénu og mynduðu tvöfalda röð
til að forða því að safnið færi f
ána. Það tókst en tvær kindur
tróðust þá undir.
— Hrikalegt? Já það var
óhugnanlegt að koma að þessu.
Eg kom rétt eftir að stfflan sem
féð myndaði brást og sá það
koma fljótandi niður ána. Menn
stóðu agndofa um stund, þvf
það var í raun ekki annað hægt
að gera en koma í veg fyrir að
„Menn reyndu að bjarga þvf
sem bjargað varð“ — Sigurður
á Fossum.
„Alltaf tjðn að missa skepnur"
— Guðmundur ð Leifsstöðum.
„Jð, það var óhugnanlegt að
koma að þessu“ — Guðmundur
Jósafatsson.
„Hræin voru tind upp á tv«
vörubila" — Jón I Artúni.
„Fór að hugsa um þetta um
kvöldið** — Kristjðn ð Birki-
mel
fleira fé færi f ána. Tjónið er
alltaf mikið þegar skepnur
drepast en hluturinn hefur
gerzt og verður ekki aftur
tekinn, voru síðustu orð
Guðmundar.
„FÉÐ HEFUR
ÁREIÐANLEGA
KAFNAÐ I KÖSINNI“
— Féð flaut niður ána á móti
okkur eins og fsjakar og við
vissum ekkert hvað um var að
vera, sagði Jón Tryggvason,
bóndi f Ártúni f Bólstaðar-
hlfðarhreppi og oddviti þar f
hreppi, er við ræddum við
hann. Jón er einn þeirra bænda
sem hvað flest fé missti f fjár-
skaðanum. — Ég kom upp að
Bjargráða-
sjóður baet-
ir skaðann
„Bjargráðasjóður
lslands greiðir bætur fyrir
búfénað sem ferst af völd-
um slysa" sagði Gunnar
Guðbjartsson formaður
Stéttarsambands bænda I
samtali við Morgunblaðið i
gærkvöldi en hann er jafn-
framt fulltrúi þeirra sam-
taka i Bjargrððasjóði
Islands. „Lögin nð yfir
fénað sem fennir eða
hrekur I sjó og þvf fellur
fjðrskaðinn f Svartð undir
þau, en Ifklega eru ekki
mörg dæmi til um skaða
sem þennan", sagði
Gunnar.
réttinni rúmlega átta ásamt
fleira fólki og sjónin sem blasti
við okkur var ömurleg. Það
fyrsta sem við gerðum var að
fara út f ána og koma fénu á
land en það spýttist út úr
kvfslinni. Við náðum eitthvað
fjórum til fimm kindum lifandi
en féð hefur áreiðanlega
kafnað f kösinni, sem
myndaðist í farveginum.
— Þegar búið var að koma
því fé, sem lifandi var, inn f
nátthagann aftur og reisa við
girðinguna, sneru menn sér að
því að tfna hræin úr ánni. Þau
bárust niður eftir allri á þó
aðallega væri þetta á 100 til 150
metra löngum kafla en lengst
fóru hræin sem fundust á
fimmtudag um sex kflómetra
niður eftir ánni. 1 dag hefur svo
verið farið með ánni til að
kanna hvort eitthvað hefur
borizt lengra. Hræin voru tínd
upp á tvo vörubfla og þeim
safnað saman. Mörk fjárins
voru skráð og hvort um var að
ræða lömb, gemlinga eða
fullorðnar ær. Féð var sfðan i
dysjað um kvöldið.
— Við þetta sló óhug á fólk. i
Sumir sneru frá en ég var þó
undrandi á þvf hvað réttarstörf- j
in gengu vel það sem eftir var '
dagsins því réttunum var lokið
um þrjúleytið.
— Menn misstu mismargt fé
þarna en það hefur ekki verið
tekið saman enn hvernig þetta
skiptist. Fjöldinn sem drapst
liggur nærri 430 því þaí. er ekki
vitað hvað mörg hræ finnast I
ánni. Það fór töluvert fé frá
mér og sjálfsagt skiptir það
nokkrum tugum. Fjárhagslegt
tjón er mismikið eftir bæjum
en á einstaka bæjum skiptir
það einhverjum hundruðum
þúsunda. Lambið er nú metið á
tæpar 9 þúsund krónur og
fullorðnar ær leggja sig á
svipað en það er verst að missa
gemlingana.
— Það hefur verið rætt um
að byggja nýja rétt þar sem
Stafnsrétt stendur, því það er
ekki um marga staða að velja.
Stafnsrétt er orðin 164 ára og
þvf sýnt að hana verður að
endurreisa. Menn deila um
hvort byggja eigi hringlaga rétt
eða rétt með fiöngum
almenningi eins og nú er og
hvort hún verði byggð úr torfi
og grjóti eða með nýtízkulegri
aðferðum. Þetta er sfðasta
réttin sem hægt væri að endur-
reisa sem torfrétt.
Atvik eins og þetta á fimmtu-
daginn ýtir undir að ný rétt
komi en þarna koma lfka til
fjárhagsleg sjónarmið. Það er
alltaf gott að geta haldið því
gamla við þvf það kostar minna
en að þurfa að byggja nýja rétt
fyrir milljónir, sem aðeins er
notuð tvo daga á ári. Við getum
ekki klastrað i götin nema f
stuttan tfma og 164 ár eru
nokkuð langur tfmi, sagði Jón
og tók að lokum fram að ekki
hefði enn verið rætt um
Framhald ó bls. 14.