Morgunblaðið - 30.09.1976, Side 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 30. SEPTEMBER 1976
13
Ingvar i Eyjðlfsstöðum.
1 Undirfellsrétt: Halldór Pálsson
búnaðarmálastjóri, Lárus f Grfmstungu
og Guðjón frá Marðarnúpi ræðast við.
Litli hnokkinn gekk rakleitt að lambinu
og rak þvf rembingskoss.
Guðjón frá Marðarnúpi.
Stærsta rétt
landsins
í Vatnsdal
Að undanförnu hafa Vatnsdælingar
unnið af ullum krafti við byggingu
hinnar nýju réttar sinnar, stærstu réttar
landsins, en hún rúmar liðlega 20 þús.
fjár. Gamla réttin hafði verið byggð um
1935 og hún kostaði þá 6000 kr. Nýja
réttin kostar hins vegar um 8 millj. kr.,
mjög traust og snyrtileg rétt, timbur
flutt að mestu frá Sviþjóð, en jarnverk
allt smíðaði Ólafur Rúnebergsson
smiður og bóndi í Kárdalstungu. Er járn-
verkið smíðað heima hjá honum, listi-
lega gert.
„Annars er
hér gott
mannlíf“
Gísli Pálsson bóndi á höfðingssetrinu
Hofi í Vatnsdal hefur stjórnað fram-
kvæmdum við byggingu nýju réttar-
innar en þar hafa margir lagt hönd á
plóginn. Við röbbuðum við Gisla um
málefni sveitarinnar: „í Vatnsdalnum er
mest stundaður sauðfjárbúskapur, en í
Áshreppi eru um 25 bændur, en íbúar
alls um 140. Nokkuð hefur fækkað síð-
ustu árin en ekki ört þó. Nokkrir
bændur eru með blönduð bú, sauðfé og
kýr, en alls eru þar 8 bændur sem
framleiða mjólk. Þróunin hefur verið sú
að menn hafa horfið frá blönduðu
búunum í sauðf járbúskapinn.
Frá náttúrunnar hendi fylgja góðar
afréttir Vatnsdalnum og Vatnsdalurinn
er fremur góð sveit með tilliti til
búskapar. Þessi þróun í búskapnum með
aukningu á sauðfé veldur okkur nokkr-
um áhyggjum, þvi mögulega verða
heiðarnar ofsetnar. Það kom berlega í
ljós á árunum 1965—70 þegar kalda
skeiðið rann yfir, því uppskera á
afréttunum dugði ekki. Siðastliðin tvö ár
hefur hins vegar verið metuppskera
vegna hlýinda og raka án nokkurs hrets.
Sauðfé hefur fjölgað talsvert síðan 1970,
en það er spurning hvort það er þjóð-
félagslega hagkvæmt ef upp kemur þess
vegna sú staða að vöntun verði á mólk.
Ég tel að það þurfi meiri stjórnun í
þessum efnum ofan frá til úrbóta, bæði
með verðlagningu og bankakerfinu. Það
ætti t.d. að lána ríflega til fjósbygginga
til þess að ná jafnvægi i þessu.
Þá tel ég að það þurfi að gera ítölu,
eins konar úttekt á bæjum, hvað hver
jörð ber af sauðfé, til þess að menn geri
sér ljóst þegar þeir byggja, hvað jörðin
býður upp á og hvað þarf raunverulega
af húsakosti og öðru til búskapar til þess.
að lifa af. Margar jarðir þola t.d. allstór
kúabú, en ekki sauðfé og öfugt. Þegar ég
hætti mjólkurframleiðslu fyrir 11 árum,
horfði svo að smjörfjallið var að hrúgast
upp, en gott verð var fyrir sauðfjáraf-
urðir. Nú hefur þetta snúizt við en ég
held að sú þróun sem fráhvarfið frá
mjólkurframleiðslunni sýnir, geti orðið
mjög alvarleg fyrir þjóðfélagið í heild.
Það er ekkert vit í öðru en fara að gera
eitthvað alvarlegt og áþreifanlegt í þess-
um efnum. Hví til dæmis ekki að koma á
sams konar lánamögulcikum til fjós-
bygginga og til sjávarútvegsins, þá gæti
þetta farið að snúazt við aftur.
Hvað snertir samgöngur hér í sveitinni
almennt séð þá eru þær all góðar og ef
jörð losnar eru margir um það og það er
ekkert hik h£r því unga fólkið vill búa.
Dalurinner iTemur snjóléttur og því eru
samgönguleiðir opnar árið um kring. Þar
Leifur á Hnausum.
sem við erum hins vegar mest aftur úr
nú og veldur miklum aðstöðumun, eru
simamálin. Síminn er aðeins opinn í 6
tíma á dag hér og við höfum því t.d enga
möguleika á að tala fyrir lægra gjald
eins og þeir sem geta talað í sjálfvirkum
síma á kvöldin. Þetta skapar gifurlegan
aðstöðumun miðað við flest annað fólk á
landinu og ég tel að ríkisvaldið verði fast
og ákveðið að leysa þessi mál á næstu
árum. Það þarf að tryggja fjármagn í
grunnbyggingu þess simakerfis sem þarf
til að þessi mál komist á réttan kjöl. Þá
skapar það leiðindi hjá fólki að um það
bil einn þriðji hluti fólksins í sveitinni
getur ekki horft á sjónvarp vegna
lélegra skilyrða. Það pirrar fólk að vera
sett skör lægra en aðrir landsmenn og
hefur ugglaust þau áhrif að við missum
af ungu og góðu fólki úr sveitunum.
Ríkið hlunnfer sveitafólkið í þjónustu.
Þessu ber þingmönnum skylda til að
kippa í lag. Ég er undrandi á þvi hvað
þingmenn dreifbýlisins eru hljóðir á
þessa hluti og hæverskir. Þeir virðast
fljótir að gleyma sérmálunum miðað við
heildina, fjöldann.
Annars er hér gott mannlíf"
„Nú eruð þið að taka í notkun nýja
fjárrétt."
„Nýja réttin er merkur áfangi hér í
sveit. Þetta er í fjórða sinn sem Undir-
fellsrétt er endurbyggð. Skilaréttin var
flutt frá Þórólfstungu að Undirfelli um
miðja 19. öld en árið 1901 keyptu upp-
rekstrarfélögin Grímstunguheiðina og
réttinn til að hafa fjárrétt á Undirfells-
eyrum með kaupsamningi. Síðast var
réttin endurbyggð árið 1935, aðallega úr
timbri og nokkuð úr steypu. Þessi rétt er
byggð úr timbri og járni. Við fluttum inn
fúavarið timbur beint frá Svíþjóð, en
staurana keyptum við af Stranda-
mönnum, af nokkrum bæjum, alls um
1000 staura af stærðinni 180 sm — 230
sm. Byggingin var boðin út, en allt járn-
verk tók að sér Ölafur Rúnebergsson í
Kárdalstungu og undirstöður gerði
Grétar Guðmundsson á Blönduósi en
uppistöðuna í tréverki unnu Sigfús
Bragason í Sunnuhlíð og Haukur Páls-
son á Röðli. Kostnaður við réttina verður
liklega um 8 millj. kr., en teikningu af
henni gerði Unnar Jónsson á teiknistofu
Landbúnaðarins í samráði við heima-
menn um stærð og fyrirkomulag Áætlun
stofnlánadeildar um byggingarkostnað
var u 10 millj. kr. Alls tekur réttin um
20400 fjár.“
Um dalinn rennur Vatnsdalsá ljúf og
tær og að sjálfsögðu barst tal okkar Gísla
að ánum:
„Húnvetnsku árnar eru yfirleitt góðar
veiðiár. Þær eiga upptök sín á gróður-
sælum heiðum og þær eru orðnar tals-
verð tekjulind fyrir bændur, ekki stórar
tekjur hjá neinum einstakling, en
talsvert heildarlega séð. Bændur leggja
líka talsverða peninga í ræktun, seiði og
byggingu veiðihúsa til þess að auka
þjónustu og bæta skilyrði. Köldu árin
1965 til 1970 voru árnar lélegar en þær
hafa náð sér verulega á síðustu árum. 1
Vatnsdalsá voru sett gönguseiði i all-
mörg ár, en árangur var ekki sjáanlegur,
en s.l. þrjú ár hafa verið sett sumaralin
seiði sem eiga að skila sér til sjávar eftir
tvö ár. Hafa seiðin verið sett í kvislar á
ólaxgengum svæðum, þ.e. fyrir ofan þau
svæði sem lax hrygnir á. Þannig eru
þessi svæði nýtt til uppeldis.
Árangur af þessari tilraun getur fyrst
komið í ljós á næsta ári og næstu árum,
en unnið er að því að gera samanburð á
þessum einstöku kvíslum varðandi eldis-
skilyrði. Þarna eru hitaskilyrði misjöfn
og 1—2 gráður geta jafnvel haft mikil
áhrif. A s.l. ári voru sett seiði í tjörn við
Hof, en tjörnin er kölluð Setukona. Var
/ Vatns-
da/srétt
Grein og myndir:
Arni Johnsen
þetta gert í júlí s.l. ár, en við athugun
sem gerð var í ár kom í Ijós að seiðin
höfðu þroskazt óvenjuvel. Þrjú seiði
voru veidd í júlí s.l. og voru þau 18—19
sm löng, en það er allt miklu^peira en
eðlileg meðalstærð á þessum aldri. Allt
er þetta þó óskrifuð bók, en við bindum
vonir við þetta og vonumst til að geta
gert ána verðmeiri og viðfangsefnið er
skemmtilegt."
í hlaðvarpa
íslandssögunnar
Degi hallaði og senn var lokið við að
draga 15—20 þús. fjár í dilka. Um
miðjan dag hafði siðara safnið komið af
fjalli, annað eins og fyrra safnið daginn
áður og það var nú komið i nátthaga við
Undirfellsrétt. Menn kepptust við ýmist
að setja féð á vörubíla eða reka heim
upp á gamla móðinn yfir ár og lendur.
Það var skemmtilegt að sjá féð fara
árnar.
Erilsamur dagur að kvöldi og menn
voru heitir og hressir undir nóttina.
Kyrrðin hvíslaði ljóðin sín, menn til
bóls, skepnur til haga i hlaðvarpa og
undiralda Islandssögunnar átti sér
stundir i þessum dal.
Hnútukast
í anda
Vatnsdælinga
Menn voru vaskir að morgni dags,
rífandi dugur og gekk greitt að draga í
dilka. Við röbbuðum við Leif á Hnaus-
um, einn af gangnaforingjunum þremur
en hann er í hlutverkinu fyrir Vatns-
dælinga og Þingbúa. Hann er Svein-
björnsson, með bú á Hnausum síðan
1959, en á Hnausum fæddist kempan.
Hann var gangnaforingi í undanreið
með þeim sem fara i Fljótsdrögin alveg
frammi við Langjökul og Eiríksjökul.
„Fyrrum," sagði Leifur „var smalað í
krikanum milli Langjökuls og Eiríks-
jökuls, en mæðiveikigirðingin færði
þetta aðeins norður. Við förum 12 á
þetta svæði og það tekur 6 daga á
hestum, en bill fylgir okkur með
farangur. Þetta er mörg hundruð kíló-
metra leið en á þessu svæði fram frá er
leitað þrisvar í björtu. Fyrst smölum við
suður að girðingunni í Fljótsdrögunum,
en þar er skáli til gistingar og girðing
fyrir féð, síðan er féð rekið norður yfir
Stóra-Sand, sleppt þar og síðan smalað
með öðru fé þegar Sandgöngumenn eru
komnir í leikinn með það fé sem þeir
hafa smalað."
„Jú, það er spennandi að fara um þetta
landsvæði, það er öruggt. Menn sem hafa
einu sinni farið eru alltaf haldnir þrá til
nýrrar ferðar. Veðrið nú var einstaklega
gott, en það þýddi að við urðum að fara
rólega með féð í þessum geysilega hita,
féð feitt og því Iatt í hitanum. Ég man
ekki eftir svona mörgum dögum heitum
í göngum."
Á milli þess sem menn tóku snarpar
lotur i að draga fé sitt, röbbuðu þeir
saman um heima og geima, snússuðu sig
og hentu pelann á Iofti því það var heitt í
veðri, en umfram allt réttardagur. Að
sjálfsögðu var eilítið hnútukast manna á
milli, annað væri ólíkt Vatnsdælingum
og svo er líka vissara að hafa eitthvað til
þess að skerpa kærleikann á. En allt var
þetta í léttum tón þótt alvara leyndist
ugglaust víða á bak við orðaleikina.
Dagur leið, kunningjarnir þágu kaffi-
sopa eða annan sopa hver hjá öðrum,
ýmist í bílum eða á réttargirðingunni og
mannlifið gekk sinn gang i takt við um-
hverfið, iðandi sauðfé ævintýri réttar-
dagsins. . . ....
Framhald a bls. 30