Morgunblaðið - 19.02.1977, Qupperneq 24

24 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. FEBRUAR 1977
Fannfergi í
Siglufirði
Siglufirði 17. febrúar
DAGNY kom hingað inn með 100
tonn i dag. Hér er nú meiri snjór
en í mörg ár og fannfergið er svo
mikið að snjóruðningstæki hafa
ekki stoppað á aðra viku. 2200
tonn af lýsi voru flutt héðan á
mánudaginn og er verðmæti þess
magns á þriðja hundrað milljóna.
—mj
Miranda komin
á Dohrnbanka
BREZKA eftirlitsskipið Miranda
er nú komið 'a togaramiðin á
Dohrnbanka, rétt utan landhelgis-
linuna vestur af Bjargtöngum.
Þar voru tveir brezkir togarar á
veiðum í gær, gamlir kunningjar
úr þorskastríðunum, Boston
Beverley G-191 og Boston
Blenhein FD-137. Landhelgis-
gæzlan hefur auga með togurun-
um, en ekki hafði hún haft fregn-
ir af því hvernig veiðarnar
gengju.
Athugasemd
UM SÍÐUSTU helgi var mér sýnd
sú vinsemd, að birt var á forsíðu
Lesbókar mynd af blaðsiðu úr
frönsku blaði, þar sem húfa sem
ég hafði gert var myndefni. í
grein sem fylgdi var sagt að þetta
hefði birst í Marie Clare. Þetta er
ekki rétt, þetta er mynd af blað-
síðu úr Femme Pratique. Ég óska
eftir þvi að þetta sé leiðrétt vegna
þess, að ég tel fráleitt að jafn
fágað tímarit og Marie Clare
mundi taka upp á þeim gáskafulla
hætti að láta börn klæðast fullorð-
ins fötum.
Hins vegar birti Marie Clare
heilsíðumynd af hönskum sem ég
hafði búið til.
Elfn Guðjónsdóttir.
Athugasemd
I TILEFNI FRÉTTAR í Morgun-
blaðinu 12. febrúar s.l. um flug-
félagið Vængi, skal það tekið
fram til þess að fyrirbyggja mis-
skilning, að hluthafar, sem segj-
ast ráða yfir 46% hlutafjár, hafa
óskað eftir hluthafafundi í félag-
inu. í fréttinni er það haft eftir
Guðjóni Styrkárssyni, stjórnar-
formanni Vængja, að bréf hafi
borizt frá hluthöfum, sem segist
ráða yfir 46% hlutafjár og hafi
þeir óskað eftir fundinum og að
sjálfsögðu átti fyrirsögn fréttar-
innar við það, að þeir teldu sig
eiga 46% hlutabréfa, en væru
ekki 46% af hluthöfum.
— Rússar
mótmæla
Framhald af bls. 1
klukkustundum eftir að Sakharov
var afhent bréfið.
í bréfi Carters, sem dagsett er
5. febrúar og er fjórar máls-
greinar, fullvissar Carter
Sakharov um að „bandaríska
þjóóin og ríkisstjórnin munu sem
fyrr standa fast við þá skuldbind-
ingu sína að auka virðingu fyrir
mannréttindum, ekki aðeins í
okkar landi, heldur einnig erlend-
is“.
Tass svaraði með því að vitna i
eigin mannréttindavandamál
Bandaríkjanna varðandi mikið at-
vinnuleysi, kynþáttamisrétti,
ójafnrétti gagnvart konum, vax-
andi glæpahneigð og skerðingu á
frelsi borgaranna.
„Það veröur hins vegar að vera
ljóst," sagði Tass, „að tilraunir til
að þröngva skoðunum sínum upp
á aðra og að blanda slíkum málum
inn i almenn samskipti ríkja, geta
aðeins gert erfiðari lausnir vanda-
mála, sem ekki verða fundnar
nema með samvinnu og sam-
skiptum milli landanna tveggja."
I Tass-fréttinni var ekki minnst á
bréf Carters til Sakharovs. En
tíminn, sem valinn var til heim-
sóknar Dobrynins i utanríkisráðu-
neytið, tekur af allan vafa um að
bréfió er orsök Tassfréttarinnar.
Tass gaf einnig í skyn að
Moskva gæti tekið til ihugunar
hvort ekki bæri að auka and-
bandariskan áróður ef Banda-
ríkjamenn halda áfram að gera
opinberlega veður út af mannrétt-
indamálum. Fréttastofan gaf
einnig i skyn að gagnrýni stjórnar
Carters gæti gert sambúð ríkj-
anna erfiðari og jafnvei komið
niður á tilraunum til að draga úr
kjarnorkuvopnakapphlaupinu.
- Norðmenn gefa
Portúgölum haf-
rannsóknaskip
Framhald af bls. 3
norskra stjórnvalda og innan
norsks sjávarútvegs virðist vera
við lýði flókið styrkjakerfi, svo að
helzt má líkja við styrkjakerfi
landabúnaðarins hér á landi.
Ljóst er, að af hálfu Norðmanna
er lögð mikil áherzla á að ná
samningum um saltfiskssölu til
Portúgals um þessar mundir, og
er beitt til þess ýmsum ráðum. Til
að mynda er greint frá því í blað-
inu Fiskaren hinn 10. þ.m. að
norsk stjórnvöld hafi ákveðið að
færa Portúgölum að gjöf haf-
rannsóknaskip, sem afhendast
skal eftir um eitt og hálft ár. Verð
skipsins er áætlað um einn
milljarður íslenzkra króna.
Morgunblaðið leitaði álits Tóm-
asar Þorvaldssonar, stjórnarfor-
manns Sölusambands isl. fisk-
framleiðanda, á þessum tilraun-
um Norðmanna til að vinna salt-
fiskframleiðslu sinni markað í
Portúgal. Tómas sagði, að SÍF
væri kunnugt um þessa viðleitni
Norðmanna til að komast inn á
markaðinn í Portúgal. Þetta væri
ekki í fyrsta sinn sem Norðmenn
reyndu slíkt en allir tilburðir
þeirra væru nú stórkostlegri en
áður hefði verið. Að örðu leyti
vildi Tómas ekki tjá sig um þetta
mál á þessu stigi.
— Bílslysið
Framhald af bls. 1
ist af skemmdum í lifur og lung-
um. „Auk þess var hann illa
skrámaður," segir I krufningar-
skyrsiunni. Oboth-Ofume lést af
heilablæðingu, sem stafaði af
heilaskemmdum og Oryema lést
af heilaskemmdum, sem stöfuðu
af höfuðkúpubroti og innri blæð-
ingum, sagði útvarpið. Auk þess
var brjóst hans sundurkramið.
Utvarpið sagði Amin hafa sagt
S.Þ. sendinefndinni að major
Moses, hermaðurinn, sem ók þre-
menningunum, væri meðvitund-
arlaus á sjúkrahúsi. „Þegar hann
nær sér,“ sagði Amin „getur hann
skýrt heiminum frá því hvað
gerðist."
Utvarpið sagði ekkert um það
hvort lík Luwums erkibiskups
yrði afhent anglikönsku
kirkjunni i Kampala til greftrun-
ar. Ekki var heldur gefið í skyn að
rikisstjórnin mundi fallast á er-
lendar kröfur um að hlutlaus
nefnd rannsakaði kringumstæður
dauða mannanna.
Lát þremenninganna, sérstak-
lega Luwums erkibiskups, kom af
stað mótmælaöldu um allan heim
gegn Amin, sem ásakaður hefur
verið um að halda uppi ógnaröld i
landinu síðan hann komst til
valda fyrir sex árum síðan.
Amnesty international áætlaði
nýiega að 50.000 til 300.000 manns
hefðu verið myrtir í stjórnartíð
Amins. Hvöttu samtökin Sam-
einuðu þjóðirnar til að kanna
fregnir af ofbeldi i Uganda.
Dagblað í Kenya hafði það í dag
eftir heimildum í Uganda að Luw-
um og ráðherrarnir hefðu verið
skotnir af hermönnum í úthverfi
Kampala, Nakesoro, skömmu eft-
ir að þeir voru handteknir. Hefur
blaðið það einnig eftir Uganda-
manni, sem er flóttamaður, að
hermenn Amins hafi drepið
hundruð óbreyttra borgara I
norðurhluta landsins i bænum
Bulu. Beinist ofsóknirnar gegn
Acholi- og Langi-ættbálkunum, en
Luwum var Acholi.
— Loðnufrysting
1 Eyjum . . .
Framhald af bls. 40
cm. Ólafur Gislason sagði að
hrognin væru á bilinu 14 til 15%
og stærðin væri fremur breytileg.
Því yrði að leggja svo mikla vinnu
i flokkunina, forflokkun í vél og
siðan handflokkun.
Enn hefur aðeins eitt frystihús
I Eyjum hafið loðnufrystingu,
ísfélagið.
— Rúmenía
Framhald af bls. 1
til kynna að til aðgerða yrði
gripið gegn andófsmönnunum,
eins og kom á daginn.
Það vekur athygli stjórn-
málafréttaritara hve sterkt
forsetinn tekur til orða er á
það er litið hve fámennur and-
ófsmannahópurinn er. Telja
þeir að forsetinn sé ákveðinn í
að vernda orðstir Rúmeniu fyr-
ir Belgraðfundinn i júní, þar
sem aðildarríki Helsinkisátt-
málans koma saman á ný, en
þar verða mannréttindi helzta
umræðuefnið. í kvöld var ekki
vitað hvort opinber ákæra
hefði verið lögð fram á hendur
Goma né hve margir af félög-
um hans hefðu verið hand-
teknir. Goma sem er 42 ára sat
i nokkur ár í fangelsi á árun-
um eftir 1950 og hefur verið
hálfgerður útlagi í heimalandi
sinu eftir að tvær bækur eftir
hann voru gefnar út í V-
Þýzkalandi 1971—72. Hér var
um skáldsögur að ræða og
fjallaði önnur þeirra um frels-
isskerðingu, en hin var skop-
saga um frú Ceausescu.
— Staðreyndir
Framhald af bls. 16
Þarf ekki að rekja tölur i því
sambandi heldur visast til
skýrsiunnar.
í þessu felst svo auðvitað, að
markaðurinn fyrir Kröfluraf-
magn á Norðurlandi og Aust-
fjörðum er ekki nægilega stór,
eða með öðrum orðum, að
Kröfluvirkjun sé of stór miðað
við þessa markaði næsta ára-
tuginn eða svo. Hún yrði þeim i
rauninni byrði en ekki búbót. í
þessu sambandi verða menn að
gæta að því, að í almennri um-
ræðu var þvi ávallt haldið fram,
að Kröfluvirkjun væri fyrir
þessi svæði og til þess að mæta
orkuskorti og orkuþörf þar. Var
því sjálfsagt að líta á dæmið
með tilliti til þess.
Ef við skoðum þessar mark-
aðsaðstæður aðeins nánar, kem-
ur í ljós, að raforkumarkaður
Norðurlandsvirkjunar á
Norðurlandi er um 220 Gwh
árið 1977, en 260 — 270 Gwh
árið 1980 og að viðbættum
Austfjarðamarkaði um 300 —
320 Gwh á þvi ári. Orkuvinnslu-
geta Norðurlandsvirkjunar-er
hins vegar um 700 Gwh. Það er
ekki fyrr en eftir um 10 ár, sem
orkumarkaðirnir á Norðurlandi
og Austfjörðum eru búnir að ná
þessari stærð, nema nýir mark-
aðir finnist umfram gufukatla
og húshitun.
Þess vegna er líka ábending-
in um 200 til 400 Gwh viðbótar-
markaði. Skýrslan sýndi ljós-
lega, að það hlyti að verða
meginviðfangsefni að afla þess-
ara markaða, ef rekstrargrund-
völlur ætti að geta orðið viðun-
andi. Fram að þessu hafði
a.m.k. verið heldur hljótt um þá
staóreynd.
Til samanburðar um það,
hvaða stærðir hér er um að
ræða, má benda á, að saman-
lögð orkunotkun Rafmagns-
veitu Reykjavíkur fyrir Reykja-
vík, Kópavog, Seltjarnarnes og
Mosfellssveit mun verða um
380 Gwh á þessu ári.
Svo langt um skýrsluna, en
umræður um þessi mál gefa til-
efni til frekari fhugana.
Landsvirkjun
sjálfri sér
nóg og vel það
Nú viðurkennir Ragnar
a.m.k. hálft um hálft að Kröflu-
virkjun sé of stór fyrir markað-
ina á Norðurlandi og Austfjörð-
um, og þá um leið ábendinguna
í skýrslunni um öflun viðbótar-
markaða, með því að tala um
sölu rafmagns suður. í skýrsl-
unni var ekki tekin afstaða til
þess hvernig viðbótamarkaður
fengist og ekki minnst á raf-
orkusölu suður, vegna þess að
ekki lá fyrir, að þar væri orku-
skortur. En það er vert að líta á
aðstæður á Landsvirkjunar-
svæðinu. Þar gildir auðvitað
það sama og áður, að orka er
verðlaus, nema markaður sé
fyrir hana. Spurningin verður
þá, hvort fyrir hendi sé þörf á
Landsvirkjunarsvæðinu, sem
Landsvirkjun getur ekki mætt,
eóa m.ö.o. vantar Landsvirkjun
orku inn á sitt svæðj næstu
árin? Samkvæmt áætlunum
Landsvirkjunar reynist svo
ekki vera, heldur verði þar
ónotuð forgangsorka. Miðað við
núverandi virkjanir (að með-
taldri Sigöldu) og umsamda
sölu til Málmblendiverksmiðj-
unnar og óumsamda sölu vegna
lengingar á kerskála 2 hjá ísal
er samt verulegur afgangur af
forgangsorku hjá Landsvirkj-
un. Þessi afgangur á forgangs-
orku er talinn 360 Gwh á árinu
1977, 530 Gwh á árinu 1978, 260
Gwh á árinu 1979 og 140 Gwh á
árinu 1980. Samkvæmt þessum
áætlunum kæmi heldur ekki til
aflskorts á þessu tímabili.
Landsvirkjun skortir þvl ekki
orku. Hún hefúr afgang fram
við a.m.k. 1980 af núverandi
virkjunum. Orkusala til lands-
virkjunar frá Kröflu mundi því
einungis auka afgangsorkuna
hjá Landsvirkjun og draga úr
tekjum hennar sem því næmi.
Sú orkusala væri á þessu tíma-
bili nánast gjöf frá Landsvirkj-
un til Kröflu, en ekki viðskipti.
Nú er á hinn bóginn gert ráð
fyrir, að fyrsti áfangi nýsam-
þykktrar Hrauneyjafossvirkj-
unar bætist inn á kerfi Lands-
virkjunar 1981. Á þeim
forsendum mun Landsvirkjun
áfram verða sjálfri sér nóg eftir
1980. Þessi ákvörðun um
Hrauneyjafoss er nú reyndar
eins og yfirlýsing um það, að
ekki sé reiknað með neina raf-
magni frá Kröflu. Ef Kröflu-
virkjun tekst er hins vegar
ljóst, að hún getur skapað svig-
rúm til þess að fresta Hraun-
eyjafossvirkjun með því að
taka við markaðsaukningu eftir
1980, ellegar að nota mætti raf-
magnið frá Kröfluvirkjun til
þess að auka orkufrekan iðnað.
En fram yfir 1980 snýr dæmið
greinilega þannig, að Lands-
virkjun getur séð fyrir þörfum
Norðurlands fyrir viðbótarorku
um byggðalínu, enda sé línan
fullbyggð. Af þessu sést líka að
allur flýtir i sambandi við
Kröfluframkvæmdir er og hef-
ur verið óþarfur, ef byggðalín-
an er lögð.
Einkennilegt
stærðar- og
staðarval
í þessu samhengi verður enn
einkennilegra hversu stór
virkjunin var valin, þvf að
gufuaflsvirkjun sem þessi er
auðvitað tilraunastarfsemi. í
ljósi þess að um tilraun er að
ræða, er líka einkennilegt, að
henni skuli valinn svo markaðs-
lega áhættusamur staður. Ef
treysta átti á virkjunina til þess
að mæta orkuskorti á Norður-
landi, var hún markaðslega
áhættusöm. Stærðarinnar
vegna var lika tekin meiri
áhætta en þörf var á. Hin
smávægilega hagkvæmni
stærðar, sem fram kom, rétt-
lætti alls ekki þessa áhættu,
enda er sú hagkvæmni einskis
virði, þegar markaðurinn og
markaðsstærð er höfð i huga.
Þegar rætt er um hagkvæmni
gufuaflsvirkjana f áföngum, er
auðvitað átt við,. að þær séu
hagkvæmar, af þvf að þær full-
nýtist fljótt með því að laga
áfangana að markaðnum.
Við þurfum að prófa gufu-
aflsvirkjanir. Við vitum lftið
um þær. En það hefði verið
ólfkt skynsamlegra að voga
minnu í fyrstu tilraunum og
reyndar að velja virkjuninni
markaðslega áhættuminni stað,
hvað sem öllum byggðasjónar-
miðum líður. Burtséð frá eld-
virkni held ég, að þetta sjónar-
mið hefði betur ráðið meiru við
ákvarðanir um Kröflufram-
kvæmdir.
150 millj.
tekjur —1000
millj. vextir
Á hinn bóginn er á það að
líta, að markaðurinn, sem vissu-
lega skiptir sköpum um af-
komuhorfur Kröfluvirkjunar,
kemur ekkert fyrr hversu mik-
ið sem menn flýta sér við fram-
kvæmdirnar. Varðandi útlitið
næstu ár er e.t.v. ekkert síður
upplýsandi að lfta á tekjur
virkjunarinnar með tilliti til
þess markaðar, sem við blasir.
Á árinu 1978 vantar um 30 Gwh
uppá að núverandi orkuver á
Laxárvirkjunarsvæðinu anni
markaðnum á þvi svæði. Ef
engin orkukaup ættu sér stað
yfir Holtavörðuheiði væri hægt
að koma f mesta lagi 50 Gwh af
rafmagni frá Kröflu í sölu á
næsta ári. Eðlilegt söluverð-
mæti þess er um 150 milljónir
króna, en bara vextirnir af fjár-
festingunni f Kröflu eru 800 —
1000 milljónir.
Ruglingur á
afli og orku
í grein sinni notar Ragnar
Arnalds aflspár fyrir landið allt
með 20% varaafli til þess að
sýna fram á orkumarkað fyrir
Kröflu. Ef meta á orkusöluna
verður eðlilega að nota orku-
spá. Ég veit vitaskuld ekki,
hvort þetta er fyrir þekkingar-
skort eða gert f blekkingar-
skyni. En fyrir utan ruglinginn
milli afls og orku er auðvitað í
hæsta máta vafasamt að nota
spá fyrir landið allt, þvf að þá
er gert ráð fyrir því, að sam-
tengja megi eins og hendi væri
veifað allt raforkukerfi lands-
ins og endurbyggja meira og
minna dreifikerfin, en það eru
framkvæmdir, sem við vitum að
kosta muni tugi milljarða og
taka mörg ár. Með ábendingum
f aflspána er Ragnar að gera því
skóna, að orkusala Kröfluvirkj-
unar muni vaxa fljótt upp í
fullnýtingu f kringum 1980. En
þessi fullnýting afls svarar ekki
til nema um hálfnýtingar
orkun, öðru vísi en á kostnað
annarra virkjana. Þá er tæpast
raunhæft að vitna f orkuverð
miðað við fullnýtingu orku,
heldur verður að margfalda það
með ca. tveimur.
3—10 MW afls
en ekki 60—70 MW
í nýlegum skýrslum er reynd-
ar bent á, að ekki séu horfur á
meiri framleiðslu fyrst f stað en
svarar til 3—10 MW afls. Af-
borganir og vextir eru samt af
virkjunarframkvæmdum f
heild. Er þá virkilega raunhæft
að meta kostnaðarverð raforku
frá virkjuninni miðað við full
afköst 60—70 MW virkjunnar
frá fysta degi; miða við afköst,
sem ekki er vitað hvort nást eða
hvenær nást og markað sem
ekki finnst í bráð.
Álögur á
aiþýðu eða aukin
stðriðja
Svo mikið er víst, að virkjun-
ina verður að borga, hvort sem
hún tekst eða ekki. Ef hún
tekst ekki, er það mikið og sorg-
legt áfall. Ef hún tekst, eru
tveir valkostir fyrir hendi.
Annar er sá að finna viðbótar-
markað og þá líklega aukna
stóriðju. Hinn er auknar álögur
á alþýðu með einum eða öðrum
hætti umfram það sem annars
hefði þurft. Þessú komast
menn ekki fram hjá héðan af,
hversu mikið sem skrafað er og
skrifað. En jafnvel þótt við-
bótarmarkaðir finnist, þá verða
fyrstu árin mjög þung, því að
sagan sannar, að öflun markaða
tekur tíma og virkjunin er
hreinlega mjög stór miðað við
aðstæður.