Morgunblaðið - 06.07.1977, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. JÚLl 1977
90 ára í dag:
Eiríkur Ormsson
rafvirk j ameistari
Mér er sönn ánægja að senda
frænda mínum kveðjur með
Morgunblaðinu þennan dag á
jafnmerkum afmælisdegi og þess-
um. Sannleikurinn er sá, að ég
hef á stundum minnzt ýmissa
garnalla samferðamanna minna,
er þeir hafa lokið hérvist sinni.
Hítt er mér vissulega miklu ljúf-
ara að senda þeim kveðjur hérna
megin, enda er allt óvissara um
sambandið siðar. Ég hef hins veg-
ar til þessa hlíft vinum mínum við
afmæliskveðjum í blöðum, enda
margir, sem helzt vilja sleppa við
slíkt. Þannig veit ég líka, að
frænda mínum er i raun innan-
brjósts. Að þessu sinni ætla ég
samt að brjóta regluna, því að
hvort tveggja er, að aldurinn er
orðinn svo hár, að mér ætti að
leyfast að gera öðrum vinum hans
viðvart, og svo er hitt, að ég sjálf-
ur hef afmælisbarninu fjölmargt
að þakka fyrir órofa vináttu i
meira en hálfa öld.
Eirikur Ormsson er fæddur 6.
júli 1887 í Efri-Ey í Meðallandi,
og voru foreldrar hans Guðrún
Ólafsdóttir frá Eystri-Lyngum og
Ormur Sverrisson frá Grimsstöð-
um, þá búendur þar. Að Eiríki
standa hinar merkustu skaft-
fellsku ættir. Er ein ættarfylgja
hans mikill hagleikur, sem hann
hefur notið góðs af alla tíð. Þá er
og önnur ættarfylgja mikið lang-
lífi og þrautseigja, og þarf ekki
frekari vitnanna við, að afmælis-
barnið hefur einníg hreppt hvort
tveggja. Systkini Eiríks voru átta,
sem upp komust, og hafa nær öll
náð háum aldri sem foreldrar
þeirra. Er Eiríkur annað í röð-
inni, sem nær níræðisaldri, en
með honum lifa systirin Svein-
björg, nær 88 ára, og svo yngsti
bróðirinn, Ólafur, tæplega 84 ára.
Eru þau bæði búsett í Keflavík.
Vorið 1897 var Eiríkur lánaður
sem snúningur að Botnum í Með-
allandi, og þar varð dvölin nær
óslitin í níu ár, enda hefur hann
æ síðan litið á Botnaheimilið sem
sitt annað bernskuheimili og
haldíð mikilli tryggð við þau systk-
in þaðan. Eyjólf, fyrrum hrepp-
stjóra á Hnausum, og Guðrúnu,
fyrrum húsfreyju í Botnum.
Vorið 1906 fór Eiríkur alfarinn
frá Botnum og hóf trésmiðanám
hjá þeim annálaða völundi og
möðurbróður sinum, Sveini Ólafs-
syní í Suður-Hvammi í Mýrdal,
föður þeirra Gústafs heitins Ad-
olfs hæstaréttarlögmanns og Ein-
ars Ólafs, fyrrum prófessors.
Vann Eiríkur um tveggja ára
skeið hjá frænda sínum við húsa-
smíðar o.fl. viða í Vestur-
Skaftafellssýslu. Síðan fór hann
til Eiríks trésmiðs Jónssonar, er
þá var í húsmennsku á Strönd í
Meðallandi með Sveinbjörgu,
systur hans. Var Eiríkur Jónsson
lærður trésmiður úr Reykjavík og
hafði leyfi til að útskrifa sveina í
iðninni. Lauk Eiríkur námi hjá
nafna sínum og fékk sveinsbréf
árið 1912. Þessi ár átti Eiríkur
lögheimili hjá foreldrum sínum,
sem flutzt höfðu að Kaldrananesi
i Mýrdal vorið 1905, enda þótt
hann dveldist lítt hjá þeim.
Arið 1910 kvæntist Eiríkur
Rannveigu, dóttur Sigurveigar
Sigurðardóttur og Jóns Brynjólfs-
sonar á Þykkvabæjarklaustri í
Alftaveri, stórglæsilegri stúlku.
Hélt hún alla tið glæsileik sínum
og reisn þau tæp 63 ár, er þau
lifðu saman, en hún lézt síðsum-
ars 1973. Attu þau fjögur mann-
vænleg börn, er öll lifa með mörg-
um afkomendum og hafa gert föð-
ur sinum efri árin friðsæl og nota-
leg.
Þegar Eiríkur hafði lokið
sveinsprófi í trésmíðaiðn, vann
hann að smíðum víða í átthögum
sínum, en átti búsetu hjá tengda-
foreldrum sinum í Alftaveri. Árið
1912 fluttust þau Rannveig og Ei-
ríkur til Víkur og settust þar að.
Um það leyti var bróðir Eiriks,
Jón, starfandi þar sem skósmiður
og hafði sveinsbréf upp á það. Ári
síðar hóf Mýrdælingurinn, Hall-
dór Guðmundsson rafmagnsfræð-
ingur og brautryðjandi í raf-
magnsmálum Islendinga i upp-
hafi þessarar aldar, virkjunar-
framkvæmdir við Víkurá. Þá
réðst það svo, að þeir bræður,
Eiríkur og Jón, lögðu frá sér hefil
og skónál og gerðust samverka-
menn Halldórs. Var þá framtíð
þeirra bræðra ráðin, og hófst nú
ferill þeirra í rafmagnsmálum
þjóðarinnar. Lifir Eiríkur einn
þeirra Skaftfellinganna, sem
þarna hófu starf saman, og er því
einn til frásagnar um þá tilhlökk-
un, sem þeir báru i brjósti, þegar
fyrstu rafmagnsljósin yrðu tendr-
uð í Vík. Hefur hann sagt mér, að
það hafi verið svipuð tilhlökkun
fyrir sér og þegar hanft sem barn
hlakkaði til jólaljósanna.
Þeir bræður urðu svo nánir
samstarfsmenn Halldórs Guð-
mundssonar næsta áratug og fóru
með honum til Vestmannaeyja og
Vestfjarða á næstu árum til raf-
lýsinga. Lögheimili átti Eirikur
samt í Vík og gætti rafstöðvarinn-
ar þar, en í fjarveru hans kom það
að miklu leyti i hlut Rannveigar.
Árið 1918 fluttust þau hjón til
Reykjavíkur, þar sem þau áttu
heima upp frá því.
Eiríkur fór tíl Danmerkur síðla
árs 1921 á vegum fyrirtækisins
Halldór Guðmundsson & Co til að
læra vélavindingar. Vann hann
þar í landi fram á sumar 1922 og
þá einnig við mælaviðgerðir og
stillingar.
Haustið 1922 stofnuðu þeir
bræður svo fyrirtækið Bræðurnir
Ormsson, sem um langt árabil var
einna stærsti verktaki í rafmagns-
iðnaði hér á landi. Tveimur árum
áður höfðu þeir í sameiningu
reist sér íbúðarhús á Baldursgötu
13, og þar var rekstur þeirra einn-
ig. Og það er einmitt á þessum
árum, sem ég man Eirík fyrst og
fjölskyldu hans. Ég man m.a.,
þegar hann var að koma frá út-
löndum og færði litla frænda sín-
um margs konar gjafir ekki síður
en börnum sínum. Slíku gleyma
börn aldrei né hlýju viðmóti, og
þessa hef ég ætíð síðan notið og
svo löngu síðar min börn. Má því
ekki minna vera en Eiríki séu
færðar þakkir fyrir allt' þetta á
merkum timamótum.
Ekki störfuðu þeir bræður sam-
an nema í tæpan áratug, og frá
ársbyrjun 1932 og siðan hefur
Eirikur rekið fyrirtækið einn með
fjölskyldu sinni. Er Karl, sonur
hans, nú framkvæmdarstjóri
þess. Aftur á móti fylgist frændi
minn enn með allri starfsemi, því
að hann hefur allt til þessa komið
þangað fyrstur hvern morgun og
farið þaðan síðastur að kveldi og
gætt þess, að dyr væru læstar og
Ijós slökkt. Árið 1936 festi Eirikur
kaup á húseigninni Vesturgötu 3,
og þar var fyrirtækið til húsa til
ársins 1966 og mörg síðustu ár við
mikil þrengsli. Varð það til þess,
að stórhýsið að Lágmúla 9 var
feist, þar sem fyrirtækið starfar
enn. Að vísu hefur rekstur þess
dregizt saman, enda mörg önnur
risin upp og samkeppni þvi hörð.
Um langt árabil hafa Bræðurnir
Ormsson verið umboðsmenn fyrir
þýzku stórfyrirtækin A.E.G. og
Bosch, og hefur starfsemi fyrir-
tækisins í vaxandi mæli beinzt að
sölu hinna heimsþekktu raf-
magnstækja þeirra og annarri
þjónustu í þvi sambandi. Er mér
kunnugt um, að þessi þýzku fyrir-
tæki meta mikils umboðsstörf Ei-
riks Ormssonar og fyrirtækis
hans hér á landi. Má m.a. marka
það af því, að sérstakur fulltrúi
A.E.G. kemur hingað til að heiðra
afmælisbarnið níræða, enda mun
Eiríkur langelztur umboðsmaður
þeirra.
Margt má vissulega segja fleira
um Eirík frænda minn og störf
hans á langri ævi og farsælli, en
ég er ekki viss um, að hann kunni
mér nokkrar þakkir fyrir og telji
raunar, að hér sé komið meira en
nóg. Eln eins og ég sagði í upphafi,
þykir mér betra að geta mælt við
vini mína og velgerðarmenn, með-
an þeir eru i kallfæri, en siðar.
Þess vegna vonast ég til, að
frændi minn fyrirgefi mér þessa
afmæliskveðju.
Heilsufar Eiriks hefur verið
einstaklega gott alla ævi, enda
hefur hann verið hófsmaður á all-
an hátt og gætt þess að fitna ekki
um of. Raunar tapaði hann heyrn
verulega fyrir um aldarfjórðungi
og notar því heyrnartæki. Engu
að síður nýtur hann flestra sam-
tala og einnig þess að aka bíl
sínum hefðbundna leið frá heim-
ili sínu á Laufásvegi 34 og inn í
Lágmúla. Þá má sjá hann kvikan
á fæti hvern dag sækja póst í hólf
fyrirtækisins i aðalpósthúsinu.
Minni Eiríks er svo trútt, að
hann segir frá atburðum úr Með-
allandi, sem gerðust fyrir alda-
mót, eins og þeir hefðu átt sér
stað í gær. Hitt þykir mér samt
enn furðulegra, að hann fylgist
með atburðum liðandi stunda
jafnvel betur en margir þeir, sem
eru miklu yngri, og hann hefur
mikinn áhuga á störfum og námi
æskumanna. Er vissulega gaman
að eldast á þennan hátt og vera
þvi í raun siungur.
Von mín er sú, að Eiríkur
frændi minn megi enn njóta
margra ára með fjölskyldu sinni
og öðrum vinum, en þó á þann
hátt, að hann verði að hitta við
skrifborð sitt í Lágmúla 9. Annað
væri honum lítt að skapi.
Að lokum sendi ég honum og
fjölskyldu hans allri beztu árnað-
aróskir minar og fjölskyldu minn-
ar og þakka órofa vináttu liðinna
ára.
Þá vil ég hér allra síðast geta
þess, að hann verður í dag stadd-
ur með fjölskyldu sinni i félágs-
heimili Fóstbræðra á Langholts-
vegi 109 milli kl. 17—19. Er ég
viss um, að þeir eru margir, sem
þangað vilja koma til að þrýsta
hönd þessa heiðursmanns.
Jón Aðalsteinn Jónsson.
Öðlingurinn, glæsi- og snyrti-
mennið Eiríkur Ormsson raf-
virkjameistari er níræður í dag.
Fæddur er hann að Efri-Ey í
Meðallandi í Vestur-
Skaftafellssýslu hinn 6. júlí 1887,
og standa að honum traustar
skaftfellskar ættir. Eiríkur
kvongaðist einni glæsilegustu
heimasætu austur þar, Rannveigu
Jónsdóttur frá Þykkvabæjar-
klaustri í Alftaveri. Börn þeirra
eru: Sigrún, Sigurveig, Eyrún og
Karl, en auk þess fósturdóttir,
Kristín Þorsteinsdóttir. Kona
Eiríks lézt fyrir 4 árum, eftir nær
63 ára farsæla sambúð.
Eiríkur lauk námi i trésmíði
árið 1912, en 1913 réðst hann til
þess mæta manns, Halldórs Guð-
mundssonar rafmagnsfræðings og
starfaði með honum um árabil að
rafiðn. Árið 1922 stofnaði Eiríkur
fyrirtækið Bræðurnir Ormsson
ásamt Jóni, bróður sínum, og
ráku þeir það saman um skeið.
Sívinnandi hefur Eiríkur verið
alla sína löngu og viðburðaríku
ævi. Hann var vart kominn af
barnsaldri, þegar hann fór að
heiman til að vinna fyrir sér, og
eru enn sagnir meðai manna um
dugnað hans og hversu frár hann
var á fæti. Margar vetrarvertíðir
fór hann að austan til róðra suður
með sjó, eins og það var kallað.
Lengstum var þá farið fótgang-
andi austan úr Skaftafellssýslu og
hin straumhörðu vatnsföll vaðin
eða farin á ís. Þessar ferðir tóku
um vikutima, og má nærri geta,
hve erfiðar þær hafa verið um
hávetur, þegar menn báru auk
þess þungar byrðar á baki.
Ófáar eru þær vatnsaflsstöðvar
við sveitabæi, sem Eiríkur hefir
hannað og byggt, auk vindraf-
stöðva, sem hann smíðaði og setti
upp. Þessar stöðvar skiptu tugum,
ef ekki hundruðum. Eirík má
einnig telja einna fyrstan sér-
fræðing hérlendis í röntgentækj-
um, uppsetningu og viðhaldi
þeirra.
Með Halldóri Guðmundssyni
vann Eiríkur að mörgum stórum
og smáum vatnsaflsvirkjunum
ásamt Jóni, bróður sínum. Má þar
til nefna virkjanir í Vík í Mýrdal,
á Bíldudal og Patreksfirði, í
Fjarðarhorni í Hrútafirði,
Þykkvabæ í Landbroti, og svo við
mótorrafstöð í Vestmannaeyjum.
Ekki hafa hér veríð taldar allar
þær stórframkvæmdir á sviði raf-
orkumála, sem fyrirtæki Eiríks
hefir haft með höndum hin siðari
ár.
Eirík má telja meðal brautryðj-
enda I sinni grein, enda hlaut
hann staðgóða menntun hjá Hall-
dóri Guðmundssyni, en auk þess
var hann við framhaldsnám, fyrst
i Danmörku og siðar í Þýzkalandi.
Og varla líður sá dagur, að Eirík-
ur fylgist ekki með nýjungum,
sem eiga sér stað í rafmagnsiðn-
inni, enda talinn í hópi fremstu
manna að þekkingu í sinni grein.
Árið 1940 festi Eirikur kaup á
jörðinni Skeggjastöðum i Mos-
fellssveit og byggði þar stórhýsi
fyrir fjölskyldu sína. Börn og
barnabörn Eiriks undu þar vel
hag sínum á sumrin um margra
ára skeið. Oftsinnis voru yfir 20
manns I heimili. Það sem Eiríki
gekk fyrst og fremst til, var, að
fjölskyldan hefði sameiginlegan
og góðan samastað. Eirikur er i
þess orðs fyllstu merkingu fjöl-
skyldufaðir, enda dáður og virtur
af ungum sem öldnum í fjölskyld-
unni.
Þegar Eirikur keypti Skeggja-
staði, var það að sjálfsögðu ein af
fyrstu framkvæmdum hans að
virkja Leirvogsá og byggja raf-
stöð, sem nægði býlinu. Þá mældi
hann fyrir nýjum vegi frá mótum
Seljabrekku og norður að
Skeggjastöðum og lét leggja þann
veg. Vegarstæðið var vel valið,
enda vegurinn nú kominn í þjóð-
vegatölu. Verkhyggni Eiríks er
frábær, ekki einungis í rafmagns-
faginu, heldur einnig við húsa-
byggingar, og nýtur hann þar
starfa sinna á yngri árum við tré-
smíðar.
I dag fagna börn, tengdabörn,
barnabörn og barnabarnabörn
hinum virta, ljúfa og ljóðelska
höfðingja ættarinnar, Eiríki
Ormssyni. Ylur og birta hafa fylgt
lífsferli hans.
K.G.
Arið 1967 skrifar Eiríkur Orms-
son í gestabók Búrfellsvirkjunar
að hann hafi beðið eftir því í
fimmtíu ár að sjá hana fram-
kvæmda. Því man ég þessi orð og
kærkomna heimsókn á virkjunar-
stað vel að hér var á ferðinni
maður sem fylgst hafði með
virkjunarmálum okkar frá upp-
hafi og var þeim kunnugur
framar öðrum. Eirikur er senni-
lega eini núlifandi Islendingur-
inn sem á árdegi raforkunnar
gerði sér ljóst að í fallvötnum
okkar býr orka, sem ekki eyðist
þó af sé tekið. Því gat hann aldrei
fallist á það sjónarmið, sem enn
stingur upp kollinum, að fresta
beri vatnsvirkjunum vegna
komandi kynslóða. Þvert á moti
hefur honum ávallt verið ljóst að
virkjanirnar geta starfað áratug-
um saman eftir að lán hafa verið
greidd. Þegar svo er komið má
með sanni tala um fjársjóð í
hendur afkomendanna.
Á árunum 1915—17 vann G.
Sætersmoen að áætlunum um
virkjanir i Þjórsá. Var virkjun við
Búrfell þeirra lang stærst og
áætlaðist geta skilað 330 þús.
hestöflum í fimm mánuði ársins,
en 550 þús. hestöflum i hina sjö.
Niðurstöðurnar voru dregnar
saman í riti Sætersmoen, „Vand-
kraften í Thjorsá elv, Island“,
sem út var gefið í Kristiania árið
1918. Þegar hér var komið sögu
gerði Eirikur sér vonir um að nú
yrði senn hafist handa, minnugur
þeirra frétta sem borist höfðu frá
frændum okkar í Noregi, en af
þessu gat ekki orðið fyrir margra
hluta sakir. Varð að biða þess að
þjóðinni yxi fiskur um hrygg og
að landsmenn lærðu að notfæra
sér raforkuna og skilja þá mögu-
leika sem í henni felast. A þvi
sviði hefur Eirikur Ormsson
unnið mikið starf þjóðinni til
gagns og blessunar allt frá árinu
1913 þegar hann vann við raf-
lýsingu Víkurkauptúns. Gildir
þetta jafnt um öflun raforku og
dreifingu, sem raflagnir og raf-
magnstæki hverskonar. Eirikur
hefur ávallt verið reiðubúinn að
hjálpa og leiðbeina mönnum með
sinni alkunnu rósemd og
stillingu, en ekki er mér grun-
laust um að hér áður fyrr hafi
honum stundum þótt rafvæðingin
ganga hægar en skyldi og tæki-
færi glatast. Það má þó vera
mínum elskulega vini huggun
þegar hann lítur yfir farinn veg
að tsland er nú i tölu þeirra
landa, sern mesta raforku nota á
hvern ibúa og hygg ég að það þyki
honum besta gjöfin á níræðisaf-
mælinu. ____ _
Eirikur Bricm.