Morgunblaðið - 18.08.1977, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 18. AGUST 1977
flfaKgMllljftlfeifr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
R itstjórna rf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthfas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Bjöm Jóhannsson
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sfmi 10100.
Aðalstræti 6, sfmi 22480.
Áskriftargjald 1300.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 70.00 kr. eintakið.
Vandi frystihúsanna
Stjórn Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna hefur sent frá sér
yfirlýsingu, þar sem segir, að rekstrargrundvöllur frystiiðnaðarins
sé nú brostinn. Og síðan segir orðrétt: „Á þessu ári hefur stöðugt sigið
á ógæfuhliðina, þar sem verðhækkun afurða hefur hvergi nærri dugað
til að standa undir útgjaldahækkunum, einkum á hráefni og
vinnulaunum. Athuganir sýna, að á fyrra misseri þessa árs hefur allur
fjöldi frystihúsa verið rekinn með halla, þótt fyrst hafi kastað
tólfunum við þær kostnaðarhækkanir, sem yfir dundu 1. júlí sl. Er nú
svo komið, að frystihús á Suður- og Vesturlandi eru mörg komin i
algjört greiðsluþrot og munu þau flestöll stöðvast i þessum mánuði, ef
ekkert verður að ggrt. Líkur benda til, að frystihús annars staðar á
landinu fylgi í kjölfarið á næstu mánuðum. Áætlað er, að rekstrarhalli
frystihúsaanna i landinu á síðara misseri þessa árs verði við núverandi
aðstæður 3—4 milljarðar króna. Þar sem fiskfrysting er
útflutningsiðnaður og hefur þvi ekki aðstöðu til þess að velta
kostnaðarhækkun af sér innanlands og engar skynsamlegar líkur eru
fyrir verðhækkun á erlendum mörkuðum umfram það sem orðið er, er
ljóst að gera þarf tafarlausar ráðstafanir af hálfu stjórnvalda til þess
að komast hjá algerri stöðvun frystiiðnaðarins."
Hér er að sjálfsögðu um mjög alvarlegt mál að ræða, þar sem
frystiiðnaðurinn er ein af undirstöðuatvinnugreinum þjóðarinnar og
afkoma hans skiptir sköpum um gang atvinnu- og efnahagslifs.
Nokkrar spurningar vakna þó i sambandi við yfirlýsingu stjórnar
Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna, sem nauðsynlegt er að fá skýrari
svör við en nú þegar liggja fyrir. Það vekur sérstaka athygli, að í
yfírlýsingunni segir, að athuganir sýni „að á fyrra misseri þessa árs
hefur allur fjöldi frystihúsa verið rekinn með halla". Engum þarf að
koma á óvart, þótt taprekstur blasi við frystihúsunum á næstu
mánuðum i kjölfar þeirra kjarasamninga, sem gerðir voru i
júnímánuði. Svo mikil kostnaðaraukning fylgir þeim kjarasamningum
fyrir allan atvinnurekstur í landinu, að við þurfum að vera sérstaklega
heppnir með verðlagsþróun á erlendum mörkuðum til þess að
frystiiðnaðurinn geti tekið þær kostnaðarhækkanir á sig án annarra
aðgerða. Hitt kemur mönnum meira á óvart, að allur fjöldi frystihúsa
hafi verið rekinn með halla fyrri hluta þessa árs. I fyrsta lagi vegna
þess, að almennt er talið, að afkoma frystihúsanna hafi verið mjög góð
á árinu 1976, kannski einhver bezta afkoma, sem þau hafa búið við á
síðari árum. Ekki er vitað til þess, að á fyrri hluta ársins eða fram að
nýgerðum kjarasamningum hafi kostnaðaraukning orðið svo gífurleg,
að skýri slík umskipti á fyrri hluta ársins.
1 öðru lagi vekur það óneitanlega athygli úr því að svo hefur verið að
mati stjórnar Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna, að það skuli ekki
hafa verið upplýst opinberlega miklu fyrr og áður en nýir kjara-
samningar voru gerðir. Það hefði verið sjálfsagt og eðlilegt, að
frystiiðnaðurinn hefði gert þjóðinni grein fyrir þessari stöðu
sinni meðan samningaviðræður stóðu yfir til þess að menn gerðu
sér enn gleggri grein fyrir því, hver staða undirstöðu-
atvinnuveganna raunverulega væri og þá um leið raun-
veruleg greiðslugeta þeirra. En það var ekki aðeins, að slikt væri
ekki upplýst opinberlega, heldur gengu t.d. frystihúsin á Vestfjörðum
fram fyrir skjöldu og tóku frumkvæði um gerð kjarasamninga á
grundvelli, sem var talsvert umfram það, sem Vinnu-
veitendasambandið á þvi stigi hafði boðið fram í hinum almennu
samningum og er erfitt að skilja, hvernig frystihús, sem þegar eru
rekin með tapi, geta haft forystu um slíka samningagerð sem þar átti
sér stað. Allt eru þetta athugasemdir, sem nauðsynlegt er að gera nú,
þegar yfirlýsing stjórnar Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna liggur
fyrir og eðlilegt að Sölumiðstöðin svari.
Að þessum athugasemdum gerðum er hitt auðvitað alveg ljóst, að það
verður að takast á við rekstrarvandamál frystihúsanna. Sjálfsagt er sá
vandi, sem mest er aðkallandi bundinn þeim takmörkunum á
afurðalánum, sem komið hafa til sögunnar sfðustu vikur og hafa valdið
því að innlánsbindingin, sem stendur undir afurðalánunum dugar
Væntanlega taka Seðlabankinn og viðskiptabankar sjávarútvegsins
það til rækilegrar og skjótrar athugunar á hvern hátt hægt er að leysa
þessi greiðsluvandamál. Það er engan veginn auðvelt fyrir bankana,
því að innlánsbindingin, sem stendur undir afurðarlánunum dugar
ekki fyrir hærri afurðarlánum en nú eru veitt. Og auðvitað gagnar lítt
að auka lánveitingu ef um taprekstur er að ræða. Að öðru leyti mun
Þjóðhagsstofnun nú þegar hafa byrjað könnun á rekstrarstöðu
frystihúsanna og þegar niðurstöður þeirrar könnunar liggja fyrir er
kominn grundvöllur til þess að taka á vandamálum þessarrar rniklu
atvinnugreinar.
Enginn má skilja þær athugasemdir, sem hér hafa verið gerðar við
málsmeðferð Sölumiðstöðvarinnar á þann veg, að Morgunblaðið vilji
loka augunum fyrir því, að um raunverulegan vanda sé að ræða. Hann
er áreiðanlega til staðar. En sá vandi verður ekki einvörðungu leystur
með því að gera kröfur á hendur ríkisvaldinu. Það skiptir meginmáli
fyrir framtíð atvinnurekstrar í einkaeign í landinu, að hann geri ekki
síður kröfur til sjálfs sfn heldur en annarra. Agi og aðhald þarf að ríkja
í einkarekstri til þess að hann njóti þeirrar virðingar, sem honum ber.
Vafalaust er það svo, að margt í uppbyggingu frystiiðnaðarins þarf
endurskoðunar við. Það getur t.a.m. stuðlað að aukinni hagkvæmni í
rekstri, að í frystiiðnaðinum skapist færri einingar en stærri, og hvað
sem öðru líður er ekki viðunandi, að illa rekin frystihús dragi
heildarafkomuna niður. Vandamál frystihúsanna eru áreiðanlega
margþætt. Þau eru t.d. sérstaks eðlis á Suður- og Vesturlandi, þar sem
hráefnisframboð hefur verið minna og ekki eins jafnt og fyrir austan,
norðan og vestan. Þannig er í mörg horn að líta. En þjóðin verður að
gera sér grein fyrir því, að þegar komið er að
útflutningsframleiðslunni er með engu móti hægt að velta vandanum á
undan sér eða koma honum yfir á herðar annarra, eins og hægt er í
ýmsum öðrum atvinnugreinum. Þegar komið er að
rekstrarvandamálum í frystiiðnaðinum er ekki hægt að hækka verðlag
til þess að mæta auknum útgjöldum. Það er verðlagsþróunin á
Bandaríkjamarkaði fyrst og fremst sem ræður ferðinni. Þess vegna er
hér um að ræða vanda sem verður að takast á við og það fyrr en seinna.
Frystíhúsamenn verða ekki síður að horfa í eigin barm en annarra í
þeim efnum.
Skákstfll Spasskys hefur
tekið stórt stökk fram á
við frá því í einvíginu við
Hort í vor.
(Hárréttur bióleikur. Hvítur
hefði getað veitt meiri mót-
spyrnu eftir 41 ... Ilxa4, 42.
bxa5 — bxa5, 43. Hb5 — Rxd4,
44. Hxd5 — Rc2 — Bf2)
42. Bf4
(Eftir 42. bxa5 — bxa5, 43. Hb5
á svartur svo að segja rakta
vinningsleið: 43 .. . Rf5, 44. Bf2
— Hxa4, 45. Hxd5 — Hal+, 46.
Ke2 — Ha2 + , 47. Kfl — Ke6!
48. Hb5 — Rg3+, 49. Bxg3 —
hxg3, 50. Hxh5 — Hf2+ og
svartur vinnur eftir bæði 51.
Kel — f5!, og 51. Kgl — a4, 52.
Ha5 — Hd2! Staða hvíts er
einnig harla vonlitil eftir 46.
Bel — a4, 47. Kf2 — Rxd4, 48.
Hxh5 — Rf5!)
Rf5,43. Kgl
(Svartur hótaði 43.. .Rg3 + )
Rxd4, 44. Bc7
Sigurinn blasir
nú við Spassky
BORIS Spassky knúði ung-
verska stórmeistarann Lajos
Portisch til uppgjafar í hið-
skákinni úr fjórtándu einvigis-
skák þeirra félaga 1 Genf í
Sviss. Spassky hefur því hlotið
átta vinninga gegn sex vinning-
um Ungverjans og þarf því nú
aðeins eitt jafntefli úr þeim
tveim skákum sem eftir eru til
þess að tryggja sér sigur í ein-
viginu. Honum ætti að takast
það án teljandi erifðleika og nú
stefnir þvf allt 1 einvfgi á milli
þeirra Spasskys og Korchnois
um réttinn til að skora á heims-
meistarann, Anatoly Karpov.
Ekkert nema kraftaverk get-
ur nú bjargað Lajos Portisch
frá ósigri í einvíginu, en margir
eru á þeirri skoðun að sú
ákvörðun hans að taka sér viku
hlé um miðbik einvigisins hafi
verið byggð á röngum forsend-
um. Flestir þeirra sem fylgdust
með einviginu voru nefnilega á
þeirri skoðun að Portiseh hafi
þá verið í mun betra formi en
Spassky og hvildin hafi verið
kærkomin fyrir Spassky, sem
var þá farinn að sýna þreytu-
merki.
Harry Golombek, fréttaritari
Morgunblaðsins i Genf, sagði að
taflmennska Spasskys i bið-
skákinni i gær hafi verið aðdá-
unarverð og hann hafi ekki gef-
ið andstæðingi sínum hið
minnsta tækifæri á mótspili.
F'innig sagði Golombek, sem er
forseti enska skáksambandsins
og hefur fylgzt náið með öllum
helztu skákmótum siðustu 30
ár, að Spassky hefði sjaldan
verið betri en nú og glæsileg
taflmennska hans i þessu ein-
vígi hefði helzt minnt á sigur-
göngu hans í áskorendaein-
vígjunum 1965 og 1968. En lít-
Skák
eftir MARGEIR
PÉTURSSON
um á lok fjórtándu skákarinn-
ar. Biðstaðan var þessi:
Svart- Rnric Snacclrv
Hvítt: Lajos Portisch
41... Rg7!
h3!
(Smiðshöggið. Nú er vinningur-
inn aðeins tæknilegt atriði) 45.
gxh3 — Rxf3+, 46. Khl —
Hxa4, 47. bxa5 — bxa5, 48. Hb5
— Hc4,49. Bg3
(Hvítur kemst ekki hjá manns-
tapi eftir 49. Bxa5 — Hc2)
Ke6, 50. Hxa5 — Rg5, 51. Ha6+
— Kf5,52. Hd6 — h4!, 53. Bh2
Hcl+. Hvítur gafst upp. Eftir
54. Kg2 — Hc2+, 55 Khl —
Rf3, tapar hann manni.
Spassky og Marina ciginkona hans sem cr eini aó-
stoðarmaður hans í cinvíginu við Portisch.