Morgunblaðið - 21.08.1977, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. AGUST 1977
21. ágúst 1968
Svoboda og Dubcek. Myndin var tekin vorið 1968.
ÞENNAN dag fyrir níu ár-
um, laust eftir miðnætti,
brunuðu hersveitir Var-
sjárbandalagsins með
sovézka liðsmenn i farar-
broddi inn í Tékkó-
slóvakíu. Morgunblaðinu
tókst að skýra frá atburðin-
um í blaðinu þann 21. ágúst
og gaf þann dag einnig út
síðdegisaukablað.
I fyrstu tilkynningum
um innrásina var tekið
fram að herliðið hefði faxið
inn yfir landamærin án vit-
undar leiðtoga landsins og
liti miðstjórn tékkneska
kommúnistaflokksins þetta
mjög alvarlegum augum;
innrásin væri gróft brot á
alþjóðalögum og auk þess
algerlega andstæð grund-
vallarreglum um samskipti
sósíalískra ríkja.
Innrásin vakti ekki að-
eins heilaga reiði
Tékkóslóvaka sjálfra,
kvíða og ugg vegna þeirrar
framtíðar sem þeir máttu
nú sjá að væri þeim búin.
Hún vakti og upp reiðiöldu
um allan heim, að minnsta
kosti í þeim hluta hans, þar
sem frelsið skiptir máli.
Þessi eindregna afstaða og
augljósa fordæming hefur
sjálfsagt í og með orðið til
þess að Sovétmenn treystu
sér ekki til að fara of geyst
í sakirnar. Þeir réðust inn í
landið og tóku það her-
skildi og öll völd urðu brátt
i reynd á þeirra höndum.
En þeir treystu sér ekki til
að svipta Alexander
Dubcek og helztu
stuðningsmenn hans öllum
embættum í skyndingu,
heldur unnu að því hægt
en örugglega að bægja
þeim frá. Það reyndust líka
vera menn sem fúsir voru
til að svíkja þá hugsjón
sem Dubcek hafði barizt
fyrir; Gustav Husak reið á
vaðið fyrir allra sjónum og
fleiri komu á eftir.
Fyrstu dagana eftir inn-
rásina ríkti alger ringul-
reið í landinu, fréttir um
afdrif leiðtoganna voru
óljósar og stönguðust á, svo
virtist sem hermenn inn-
rásarherjanna væru ekki
síður ringlaðir og haft er
fyrir satt að sumir þeirra
hafi ekki einu sinnGvitað
hvar þeir voru niðurkomn-
ir.
Svoboda, forseti lands-
ins, aldin kempa og virt,
barðist fyrir því af mikilli
hugprýði fyrstu dagana
eftir innrásina og reyndar
lengi á eftir að tryggja
stöðu lands síns og ekki
síður talaði hann máli
Dubceks. Hann virtist að
mörgu leyti fús til að semja
við Sovétmenn, enda áttu
Tékkóslóvakar engra kosta
völ nema ná einhverju
samkomulagi. Tilkynnt var
síðan að innrásarliðið yrði
um kyrrt þar ril „eðlilegt
ástand“ eins og það var
kallað ríkti á ný í landinu.
Þetta ástand er sennilega
ekki komið enn, að minnsta
kosti er enn herlið vina-
ríkisins í Tékkóslóvakíu.
Reynt var að sannfæra al-
menning um að frelsis-
skerðing yrði engin gjör.
Svoboda og Dubcek fóru
báðir til Moskvu skömmu
eftir innrásina. Þar áttu
þeir viðræður við Kosygin
og Brezhnev og komu heim
með yfirlýsingar og loforð
upp á vasann, sem þeir
skýrðu þjóðinni frá, en hún
trúði varlega. Svo fór líka
að smátt og smátt voru
Alexander Dubcek og sá
stuðningsmaður hans sem
lengst stóð við hlið hans,
Josef Smrkovsky þingfor-
seti, einangraðir. Það
reyndist áhrifameira en
hneppa þá í fangelsi eða
vísa þeim strax í útlegð,
enda hefði slíkt vakið upp
reióiöldu sem ekki er víst
að hernámsstjórarnir
hefðu kært sig um og vitað
sig myndu eiga fullt í fangi
með að lægja. Fram eftir
haustinu eftir innrásina
reyndu umbótasinnarnir
þó að halda í þá von að
þeim yrði ekki bylt frá
völdum. En sú von varð að
engu og rúmu ári eftir inn-
rásina var pólitískri aftöku
þeirra Dubceks og Smr-
kovskys lokið. Dubcek var
gerður að sendiherra i
Tyrklandi skamma hríð og
síðan aö skógarverði og
enn lækkaður í tign og
gerður að skógarhöggs-
manni. Af honum fréttist
lítið nú. Smrkovsky andað-
ist úr krabbameini fyrir
nokkrum árum, saddur líf-
daga.
Innrásin í Tékkó-
slóvakíu, sem er einhver
svartasti atburður siðari
ára á eftir Ungverjalandi,
átti sér vissulega aðdrag-
anda. Og í ljósi atburða-
rásarinnar var ótrúlegt að
Rússar hefðust ekki að.
Alexander Dubcek hafði
komizt til valda snemma
árs 1968, að Novotny
Stalínista frágegnum. Dub-
cek ól með sér hugsjónir
um nýjan sósíalisma í
Tékkóslóvakíu „sósíalisma
32 SÍBUR
j InnrMaroflin hnln oH i«W I Tékkójó.olrio:
Dubcek bundinn á
höndum og fótum
24 SfBVR
* t
OTTAZT DIVI LÍF
DIBCEKS
185 sýrlenzkir herforingjar
flúöu til bks á MIG-þotum
Forsíður Morgunblaðsins
daginn sem innrásin varð
gerð og þá næstu á eftir.
Myndir frá innrásinni og dögunum næstu áeftir. Frá forsetahöllinni í Prag, oktðber 1968. Þá höfðu þeir enn völdin að nafninu til: Smrkovsky
Dubcek flokksleiðtogi og Cernik forsætisráðherra.