Morgunblaðið - 22.10.1977, Síða 19

Pislarvottur, túss á tré. Dostojevski hefur varkið spurningar
hjá listamanninumum píslarvottinn, fórnarlambið og böðul
hans. Birta umlykur yfirleitt fórnarlömbin i myndum
Krestesens. Bosh og Goya máluðu oft andlit hins illa. sem býr
i okkur öllum — i martröðum okkar og allt i kringum okkur.
TOMKRESTESEN
Tom Krestesen málar myndir sinar oft á aflangar fjalir, sem
hann siðar stillir saman eins og altarisskápum miðalda. Þetta
er einn hluti af Ljóðaljóðunum, túss á tré, i eigu Norrköpings
Museum. „Já. fögur ertu vina min, já fögur ertu. Augu þin eru
dúfuaugu . . . Ljóðaljóðin 3,4.
WNota tungu
endur r eisnar tí mans,
en stend með GoyaW
„Nei, þaö er rangt, ég er ekk-
ert þekktur listamaður. Jú, það
er rétt, ég er pólitískur og nota
myndir mínar til að mótmæla.
Ég er pólitiskur á mannlegan
hátt. Það er sá skerfur, sá litli
hluti sem ég legg til í þessu lifi
og í þessu samfélagi.
Nei, nei, það er ekkert að
marka sem stendur i þessum
bæklingi um mig. Það er ekki
ég, sem er að tala þarna eða
túlka mig á neinn hátt. Konan,
sem skrifqr þetta er kommún-
isti. Hvað hún nú heitir, já Sun
eitthvað og hún skrifaði þessa
Igrein í listatímaritið Paletten
sem er frekar þekkt i Svíþjóð".
Siðan spyr Tom Krestesen
hvort ég vilji stóran eða lítinn
bolla af kaffi, kveikir í pípunni
sinni og sezt niður tilbúinn að
rabba við mig i kaffistofu
Norræna hússins — og virðist
rólegur mjög. En síðan fer óró-
leikinn að gera vart við sig og
hann eins og margir þeir lista-
menn sem ég hef rætt við, sýnir
þess merki að honum finnst erf-
itt að tala um myndlist, Eins og
að tala um tunglskin við mann,
sem hefur aldrei litið það ber-
um augum. Verkin eiga að tala
sínu máli sjálf. Eftir að lista-
maðurinn hefur fengið útrás
fyrir sköpunargáfu sína á lér-
eftinu er líkast því að hann vilji
draga sig í hlé, standa afsíðis og
virða fyrir sér andlit áhorf-
enda.
„Allt i einu fæ ég hugmynd,
sem ég verð að framkvæma. Ég
mála eins og brjálæðingur og
útkoman er málverk. A meðan
ég mála er ég ekki að hugsa um
hver endanleg áhrif myndar-
innar verði, heldur er ég ein-
göngu að koma þessari hug-
mynd á framfæri. Ég er ekki að
pæla í því hvort málverkið sé
ádeila þótt svo geti virzt eftir á.
Tom Krestesen sýnir nú i
boði Norræna hússins og
stendur sýning hans til 30. októ-
ber. Þetta er ekki í fyrsta sinn,
sem hann er staddur á íslandi.
Hann kom hingað árið 1962 og
bjó að eigin sögn í litlu rauðu
húsi nálægt Heklu, þar sem
hann málaði í þrjá mánuði.
Hræðslan knýr mig;
til að mála“.
Hann byrjaði ungur að mála.
Faðir hans var málari og spilaði
kammértónlist með félögum
sínum í þorpinu Kolding á Jót-
landi, þar sem Tom Krestesen
fæddist 8. mai árið 1927. Hann
er nú sænskur ríkisborgari,
hefur búið i Stokkhólmi frá tví-
tugsaldri, en hann lagói stund á
listnám við Kúnstakademíuna í
Stokkhólmi. Hann hefur haldið
ótal einkasýningar í Sviþjóð
Danmörku, Noregi og Þýzka-
landi. Þá hefur hann tekið þátt
í samsýningum í New York og
London og verk hans prýða
veggi stærstu listasafna Svi-
þjóðar, Moderna Museet og
Nationalmuseum í Stokkhólmi.
Hvort sem Tom Krestesen
líkar betur eða verr, þá skrifar
umrædd Sun Axelsson um verk
hans: Eg hef hitt fasista, pynd-
ingasérfræðinga, vitfirrta
stjórnmálamenn, lík, sem hafa
legið lengi í vatni. Ég hef verið
gripin yfirþyrmandi og lam-
andi hræðslu gagnvart
texti HERDÍS ÞORGEIRSDÓTTIR
þeim... 1 málverki Tom Kreste-
sen hef ég fyrirhitt sömu fasist-
ana, pyndingasérfræðinga,
böðlana og valdhafana." Tom
Krestesen yppir öxlum.
„Jú, ég vil vara fólk við með
verkum mínum. En sú viðvörun
er aldrei fyrirfram ákveðin. Ég
les v.erk eftir Dostojevski og
verð hræddur. Hræðslan knýr
mig til að mála. Við erum öll
hrædd. Sú lífsmynd, sem blasir
við okkur i sjónvarpi og fjöl-
miðlum er óhugnanleg, hörmu-
leg og áframhaldandi þróun
kviðvænleg, þar af leiðandi er
ég skelfingu lostinn og það
eina, sem ég get gert er að
mála. Ég vil afhjúpa.
„Mozart og Van Gogh
valda mér sársauka“.
Málverk Tom Krestesens
minna á endurreisnartímabilið,
þ.e. svipuð form og uppbygging
mynda, ljós og skuggar.
„Endurreisnarmenn hófu vald-
iö til vegs og virðingar. Goya
afhjúpaði aftur á móti valda-
menn sinnar tiðar. Hann málaði
spænsku konungsfjölskylduna
þannig að engum duldist, hvaöa
augum hann leit hana.
Ég vil nota tungumál
renaissance-timabilsins i list
minni en stend með Goya. Ég
vil afhjúpa eins og Goya.
— Ertu það sem kallað er
„heiðarlegur" í list þinni?
— Heiðarlegur er of einfalt
orð. Ég nota þá eiginleika, sem
ég bý yfir. Ef ég mála dökkar
myndir, dinunar og sorgmædd-
ar, þýðir það ekki að ég sé hald-
inn þunglyndi í hvert skipti,
sem ég mála liður mér stórkost-
lega, hversu dapurlegar sem
myndirnar virðast svo eftir á.
Þegar ég mála, þá lifi ég — þá
flýg ég. Strindberg skrifaði
harmleiki og fólk grætur yfir
þeim. En ég er sannfærður um
að Strindberg hefur verið í
miklu stuði, þegar hann reit þá.
Öðruvisi hefði honum ekki tak-
izt það.“ Tom Krestesen brosir
og bætir við. „Heimurinn
þarfnast margra frelsara. Mikl-
ir listamenn virðast yfirleitt
hafa hrærst í helvíti á mæli-
kvarða venjulegs fólks. Það
virðist tilheyra listasögunni að
menn gangi i gegnum ótal raun-
ir“.
Við tölum um Van Gogh i
framhaldi af þessu og ömurlegt
líf hans, sem dæmi. Tom
Krestesen hristir höfuðið. 1
samanburði við Goya finnst
honum lítið til Van Gogh koma.
„Goya var sjónvarp sins tima.
Van Gogh var impressjónisti.
Þegar ég horfi á verk Van Gogh
verð ég sorgmæddur. Það sama
gildir um Mozart. Þegar ég var
ungur hlustaði ég á tónlist
Mozarts fullur aðdáunar. Núna
á ég erfitt með að setjast niður
og hlusta á verk Mozarts, þvi
þau valda mér sársauka. Það er
andrúmsloftið í þeim. Sania
andrúmsloftið og í myndum
Van Goghs en ekki sagan á bak
viö þær“.
— Vilt þú á sama hátt og
Goya sjónvarpa samtið þinni?
— „Huh.“
Ég notast við hugmyndir úr
fjölmiðlum. Því hugmyndir eru
sjaldnast gripnar úr lausu lofti.
Eg á litla möguleika að ná til
fjöldans í samanburði við fjöl-
miðla, þar sem ekki fleiri en
nokkur hundruð manns lita
verk mín augum, t.d. á sýning-
um. Kvikmyndaframleiðendur
eiga þá möguleika til áhrifa,
sem Goya hafði á sinni tið.
Verk mín sina áhrif Goya, en
þau eru ég. Þau eru ég og áhrif
fjölmiðla, rithöfunda og heim-
spekinga. En þau eru ekki
heimspeki. Og þau endurspegla
ekki einkalíf mitt.“
„Það á aldrei að
sýna of mikið af
einum hlut“.
Tom Krestesen er eins og is-
lenzka sjónvarpið til skamms
tíma. Hann notar eingöngu
svart/hvita liti í verkum sínum.
„Ég hætti að nota sterka liti
fyrir tiu til fimmtán árum. Ég
var fárinn að nota of sterka liti.
Eg öskraði of hátt • og yfir-
gnæfði áhrif myndarinnar um
leið. Þvi dró ég úr litagleðinni
og núorðið nota ég nær ein-
göngu svart/hvitt. Það er hægt
aó ná miklu meiri áhrifum með
þvi að beita ljósi og skuggum
Málverkið verður hljóðlátt og
áhrif þeirrar þagnar eru tvö-
föld.
— Ég spyr hann þá hvort
honum finnist ekki vera meiri
áhrif af blóði drifnum vigvelli í
litkvikmynd heldur en að sjá
svart blóð og grá tré ...
„Nei það er andrúmsloftið,
sem veldur áhrifum en ekki
litirnir".
Og þar við situr.
„Það á aldrei að sýna of mikið
af einum hlut. Fólk verður að
geta lesið á milli linanna."