Morgunblaðið - 15.01.1978, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. JANUAR 1978
STRJÁLBÝLI
Hringbrautin
og Árborgin
Því var stundum haldið fram,
bæði í gamni og alvöru, að
Hringbrautin markaði sjón-
deildarhring sumra höfuðstað-
arbúa í landsmálum. Þessi ýkta
staðhæfing hefur nú fengið eig-
in fætur í síðdegissjónarmiðum
og kjallarskrifum dagsins í dag.
Þar trónar stundum „fram-
sýni“ þeirra, er horfa aðeins
niður fyrir nef sitt í þjóðmála-
umræðu.
í útjaðri gamla Hringbrautar-
svæðisins, nánar tiltekið við
Rauðarárstíg, stendur Fram-
kvæmdastofnun ríkisins, um-
deild stofnun eins og fleiri fyr-
irbæri í yfirbyggingu þjóðfé-
lagsins. Sitt hvað fróðlegt of
forvitnilegt hefur frá þeirri
stofnun komið. Hér á eftir verð-
ur lítillega rakinn — og aðeins
að hluta til — efnisþráður rits,
sem unnið var á vegum bygg-
ingadeiidar Framkvæmdastofn-
unar 1977, og hlotið hefur heit-
ið: Arborgarsvæði — sérstakir
framleiðslumöguleikar — áætl-
un um þróun þéttbýliskjarna
Arnessýslu (rit 1). Höfundur
þess er Vilhjálmur Lúðvfksson
Ph. D. efnaverkfræðingur.
Þetta rit færir heim sanninn
um, að það er einnig hugað á
jákvæðan hátt að málefnum
strjálbýlis innan marka Hring-
brautar.
Auðlindir
Árborgarsvæðis
Svæðið austan Reykjanes-
skagans og austur undir Eyja-
fjöll er sennilega einn auðug-
asti hluti landsins að náttúru-
auðæfum, bæði að fjölbreytni
og umfangi, segir í riti þessu.
Árborgarsvæðið er að öðru
jöfnu í góðri aðstöðu til að
verða vettvangur framleiðslu-
starfsemi og mannlífs, sem
grundvallar afkomu sína á
• Sjávarfang: Undan suður-
ströncfinni eru fengsæl fiski-
mið. Á svæðinu frá Höfn í
Hornafirði og til Grindavíkur,
að Vestmannaeyjum meðtöld-
um, voru unnin 24,4% alls fisk-
afla landsmanna árið 1974 og
32,2% 1975. Tiikoma Þorláks-
hafnar styrkir þessa atvinnu-
hlið á Árborgarsvæði.
# Vötn: Auk raforkufram-
leiðslu bjóða vötn á þessu
landssvæði upp á mjög góða
fiskræktarmöguleika. Nokkur
frjósamari vötn landsins eru f
Árnessýslu: Þingvallavatn,
Apavatn; meðal stöðuvatna,
Sogið, Stóra Laxá, Þorleifslæk-
ur og Hvftá meðal straumvatna.
Fiskeldi er líklegur atvinnu-
kostur, sérstaklega f tengslum
við hitatemprað vatn.
0 Aðrir kostir: 1 Árnes- og
Rangárvallasýslur eru stærstu
samfelldu landbúnaðarhéruð
landsins. Frá þessum héruðum
koma hráefni til mjólkur- og
kjötvinnslu á Selfossi. Ýmsar
afurðir landbúnaðar eru mikil-
væg hráefni til annars iðnaðar:
ull, gærur, húðir o.fl.
Framleiðslu-
möguleikar
1) Ylrækt: Ylrækt matjurta,
blóma og græðlinga er fram-
leiðslugrein, sem talin er
áhugaverð með hliðsjón af að-
stæðum á Arborgarsvæði. Veld-
ur því fyrst og fremst mögu-
leikinn á lágum orkukostnaði,
„ef réttar aðstæður eru skapað-
ar“, sem og starfsemi og fag-
þekking, sem þegar er fyrir
hendi með Gaéðyrkjuskóla rík-
isins í fararbroddi. Rætt er
bæði um framleiðslu á innan-
landsmarkað og til útflutnings
og samkeppnisaðstæður raktar
ítarlega. Framleiðslumöguleík-
ar eru flokkaðir í grófum drátt-
um (miðað við næstu 15 til 20
ár):
FRAMKVÆMDASTOFNUN RÍKISINS
— BYGGÐADEILD —
Eyrarbakki .
[i Stokkseyrr
Þorlókshöfn
F Þjórsorc-
Holsársandur
Sól heima|o kulílyædi
Mýrdalssai
Úr riti Vilhjélms Lúðvíkssonar Ph.D. um Árborgarsvæðið.
(júní '77).
r ■ '
Kerlingarf jallasvædi
>—*
. ‘<Jy'3r

^^Haukadal**v»di
j^Brautarholt
Hrauneyförfoss 140 MW
^#Sigalda 150 MW
Steingrímsstöa 26,4 MW
^Uósafoss 14,6jik Ida-Vördufell
Hekluvikrar
|lrafoss 47,8 MW
s 4l^Seydíshólar
kbrautarholT
240 MW
Torfalökulssvædi
%
▲ Laugaland
'Í \
' MÆLIKVAROi:
0 10 20 30 40 50 Km
SKÝRINGAR:
Þéttbýliskiarnar Árborgar
• Raforkuver
ifV) Háhita*v»<fi
Gjallnámur
A Baialtnámur
m Vikur- gjall sandar
Sjávarafli
MYND 1.
YFIRLIT UM HELSTU AUOLINDIR
Á ADFANGASVÆOI ÁRBORGAR
/
Auðlindir i Arnessýslu:
Mörg er þar matarholan
Flatarm.
Framleiðslutegund: Markaður ha. nú: Hugsanlegt:
Matjurtir Innanl. 6 10—15
Afskorin blóm Innanl. 6 10
Pottaplöntur Innanl. 6 1
Græðlingar (órótaðir) Erlendis 6 5—10
Ungplöntu-
eldi (rótaðir) Erlendis 6 1—3
Sama (tré, runnar og
garðblóm Innanlands 1—2 3—5
14 30—43
þ’eim auðæfum. I því sambandi
er m.a. bent á:
• Raforka: Nýtanleg vatns-
orka á íslandi (áætluð heildar-
orka) er 35 TWst. (1 Terawatt-
stund — 109 Kilowattstundir).
Þar af eru um 17,2 TWst. eða
nærri 50% á vatnasvæði Suður-
lands, aðallega í Hvítá og Þjórs-
á. Á þessu svæði voru árið 1975
framleiddar 1911,4 Gwst af
2160 Gwst raforku vatnsafls-
stöðva á öllu landinu eða 88%.
R Jarðvarmi: Af áætlaðri
varmaorku eru um 52,4 TWst
eða 65% á Suðurlandi og há-
lendinu umhverfis það. í þess-
um landshluta eru stærstu há-
hitasvæðin. Lághitasvæði eru
og fjölmörg í uppsveitum Ár-
nessýslu og hafa víða verið
nýtt.
• Jarðefni: í jörðum hálendis
á þessu svæði er að finna gífur-
legt magn gosefna, sem sum
hver má nýta sem iðnaðarhrá-
efni, til framleióslu á ýmsum
vörum og efnum, sérstaklega til
notkunar við mannvirkjagerð:
Basait (Brattholt, Iða-
Vörðufell, Akbrautarholt,
Laugaland) vikur (Hekla-
Búrfell, Sandá), vikursandur
(Mýrdalssandur), gjall (Seyð-
ishólar, Kálfhólar, Heillisheiði)
og gjallsandur (Þjórsár-
Hólsársandur, Þorlákshöfn).
2) Steinefnaiðnaður: Vinnsla
jarðefna af eldfjallauppruna er
talin eitt af þeim sviðum, sem
mesta möguleika veitir til ný-
sköpunar í iðnaðarframleiðslu
hérlendis. Er talin rík ástæða
til að stefna markvisst að öflun
og útbreiðslu tækniþekkingar á
þessu sviði, bæði á sviði fram-
leióslu og hagnýtingar afurða.
Nefndir eru nokkrir fram-
leiðslumöguleikar úr jarðefn-
um: 1) Léttsteypa: gólfplötur,
veggsteypur, hleðslusteinar,
veggeiningar, loft- og gólfein-
ingar, reykháfssteinar, skilrúm
og innveggjaeiningar, brúar-
gólf, eldvarnarhleðslur; 2)
fylliefni: málning, kítti,
gúmmívörur, plast, lim, pappír;
3) plötugerð: vikurplötur með
hálmi eða viðartrefjum; 4)
pozzolanblanda, 5) jarðvegs-
bætiefni, 6) gjallsandur: gler-
kenndur sandur í steinullar-
framleiðslu eða samfelldar
trefjar, hráefni í steinefna-
blöndur til framleiðslu á gólf-
og veggeiningum, þilplötum og
sem fylliefni í gervitimbur,
slípiefni, trefjarplötur o.fl.; 7)
basalt: plötur, flísar, einangr-
un, glerungur, glerplötur o.fl.
Fjallað er í alllöngu máli um
alla þessa möguleika og raunar
fleiri, sem of langt yrði að rekja
í stuttri blaðafrásögn.
3) Efnaiðnaður: Á þvi sviði er
m.a. talað um sykurhreinsun.
Árleg sykurneyzla hérlendis er
um 10 þús. tonn. Stofnkostnað-
ur verksmiðju af því fram-
leiðslumagni er talinn rúmlega
1000 m. kr. Framleiðsluverð-
mæti 1497 m. kr. (framleiðslu-
kostnaður án vaxta 1401 m. kr„
þar af hráefnakostnaður 1184
m. kr. Launagjald 60 manna er
áætlað 68 m. kr.) Þá er talað
um fiskafóður og vitnað til inn-
lendrar reynslu um fóðurfram-
leiðslu til fiskeldis (undir leið-
sögn dr. Jónasar Bjarnasonar).
Fyrirtæki er nú þegar starf-
rækt að Öxnalæk í Ölfusi er
framleiðir 80 tonn á ári. Með
hverfandi kostnaði má auka
framleiðsluna í 300 tonn á ári.
„Horfur eru á því að bleikju-
eldi geti á næstunni skapað
markað fyrir 900 tonn af fiska-
fóðri og síðar e.t.v. þrefalt það
magn“, segir í riti þessu.
4) Fiskirækt: í ritinu kemur
fram að nú eru ræktuð um 30
tonn af bleikju á ári að Öxna-
læk 1 Ölfusi. Stefnt er að aukn-
ingu framleiðslu í 200 tonn eða
80 m. kr. ársframleiðslu. Mark-
aðshorfur eru sagðar jákvSeðar.
„Við Helgadalsá í Reykjadal er
sennilega unnt að byggja
bleikjueldisstöð sem gæti fram-
leitt um þrefalt það magn, sem
unnt er á Öxnalæk, þ.e. um 600
tonn á ári,“ segir í þeim kafla
ritsins, er um fiskirækt fjallar.
í yfirliti um framleiðslumögu-
leika er gefin hugmynd um
hagræn umsvif 300 — 600
tonna bleikjueldisstöðva.
5) Nýmæli í vinnslu sjávar-
fangs: í þessum kafla er m.a.
fjallað um vinnslu á fisklógi og
smáfiski i uppleysta fiskmeltu
til fóðurbætis, þurrkun á smá-
fiski (loðnu og spærlingi) í
gæludýramat til útflutnings
(með jarðvarma eða raforku),
vinnslu lyfja og lífefna úr fisk-
innyflum (og innyflum slátur-
dýra), þurrkun á saltfiski með
aðstoð jarðhita, aúk fiskfóðurs
sem áður getur.
Yfirlitum
helztu
framleiöslu-
tækifærin
í lok ritsins er fjallað um
helztu framleiðslutækifærin
orðrétt á þennan veg:
„1 töflu 8 er gefið yfirlit um
helstu stærðir hugsanlegra,
nýrra framleiðslutækifæra. Er
hér um að ræða 15—16 nýjar
greinar, eða greinar sem taldar
eru geta haft sérstaka mögu-
leika til vaxtar og nýsköpunar í
framieiðslu á svæðinu.
Á töflu 9 er annað yfirlit um
sömu framleiðslugreinar og þar
borinn saman stofnkostnaður á
mannár ásamt hlutfalli stofn-
lcostnaðar og framleiðsluverð-
mætis fyrir þessar greinar.
Áætlaður fjöldi starfstæki-
færa eru 624 og stofnkostnaður
í heild 11.175 millj. króna og