Morgunblaðið - 15.01.1978, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. JANÚAR 1978
— Brezkt
hlutafélag. . .
Framhald af bls. 21
holtslandi hafi einnig verið út-
hlutaður umræddum erfingja
Einari Benediktssyni. — Þessari
niðurstöðu getur það eigi raskað
þótt veiðiréttindi þessi séu eigi
nefnd sérstaklega sem fráskiiin
jörðinni Gröf, hvorki í útleggi
Kristfnar Benediktsdóttur eða i
útleggi Einars Benediktssonar,
með þvf að allur skiptagerningur-
inn verður að skoðast sem ein
heild, og verður þvi útlegg hvers
einstaks erfingja að ákveðast með
þeim takmörkunum, sem leiða af
öðrum ákvæðum skiptagernings-
ins, þar á meðal ákvæðinu um
veiðiréttindi, sem útlögð voru
Einari Benediktssyni, og það er
heldur eigi þýðingarlaust i máli
þessu, að erfingjarnir virðast
hafa haft það fyrir fasta reglu að
skilja veiðiréttinn frá jörðum bús-
ins í Mosfellssveit.
Þar sem samkvæmt framan-
sögðu ekki verður álitið, að
Kristín Benediktsdóttir hafi eign-
ast umræddan veiðirétt með jörð-
inni, gat hún heldur ekki selt
jörðina með þessum rétti, og með
því stefndi, eftir því sem á stóð,
gat ekki með afsalsbréfi Kristínar
öðlast frekari rétt, en hún hafði,
ber að fella hinn áfrýjaða dóm úr
gildi og dæma áfrýjanda eftir
kröfu hans eignarrétt að öllum
veiðirétti í ánni Bugðu fyrir Graf-
ar, nú Grafarholts, landi.
Eftir málavöxtum þykir rétt að
málskostnaður fyrir undirrétti og
yfirdómi falli niður.
Því dæmist rétt vera:
Afrýjanda þessa máls, félaginu
The British North Western Syndi-
cate Ltd., ber allur veiðiréttur f
efra hluta EUiðaánna, f svo-
nefndri Bugðu og Hólmsá fyrir
öllu landi jarðarinnar Grafar, nú
Grafarholts f Mosfellssveit.
Málskostnaður fyrir undirrétti
og yfirdómi fellur niður."
Var dómur þessi kveðinn upp
29. janúar árið 1917.
Þessi dómur tekur þannig af öll
tvfmæli um veiðiréttindi brezka
hlutafélagsins f efri hluta Elliða-
áa. Hins vegar er nú sýnt að starf-
semi þess hafði að mestu leyti
lagzt niður þá er þessi dómur féll
en það er strikað af fyrirtækja-
skrá f Bretlandi f kringum 1930
og leyst upp. Hitt stendur óhagg-
að að þetta félag er enn þinglýst-
ur eigandi að veiðiréttinum f
þessum efri hluta vatnasvæðisins
og vaknar þá aftur spurningin
hver hafi eignazt þennan veiði-
rétt eftir að brezka fyrirtækið var
stirkað af skrá.
if Breytingar á
Elliðaánum
Nauðsynlegt er þó áður en
lengra er haldið að átta sig á, að
þetta vatnasvæði hefur tekið
verulegum breytingum frá þvf að
framangreindur dómur var felld-
ur, bæði vegna vatnsveitufram-
vkæmda og virkjunarfram-
kvæmda f ánum, eins og glöggt
kemur fram f grein Steingrfms
heitins Jónssonar, fyrrverandi
rafmagnsstjóra, um Iaxveiði og
fiskrækt í Elliðaánum en þar seg-
ir hann m.a. f kaflanum um
rennsli EHiðaánna:
„Austurkvfslin kom úr Bugðu,
sem rann einnig f annarri kvfsl f
Dimmu, en svo hét vesturkvíslin
frá þvf, er hún kom úr Elliðavatni
niður að kvfslamótum þessum.
Þessi austurkvfsl úr Bugðu niður
með Árbæjarhólma var tekin af
með fyrirhleðslu, þegar vatnsveit-
an var lögð frá Gvendarbrunnum
1906, en öllu vatninu veitt áfram í
Bugðu. Meðan austurkvfslin rann,
kom hún saman við vesturkvfsl-
ina, eins og fyrr segir, neðan við
Efri Fossa.
Þegar rafstöðin tók til starfa við
Elliðaárnar 1921, var suðurkvfsl-
in niður með Blásteinshólma stffl-
uð með fyrirhleðslu, svo allt vatn
rynni til inntakslónsins ofan Ár-
bæjarstfflu f norðurkvfslinni, og
jafnframt var suðurkvfslin stffluð
ofan við Selfoss og öllu vatni, sem
ekki var notað til virkjunarinnar,
veitt f norðurkvíslina. Jók það
vatnsmagn hennar, og laxagangan
upp ósinn hefur sfðan aðeins far-
ið fram um austurkvfslina.
Aðalrennsli f EUiðaárnar kem-
ur á sumrin úr uppsprettum f
Lækjarbotnum í tæplega 100 m
hæð yfir sjó og úr afrennsli Sel-
vatns. Þetta rennsli sameinast f
eina kvfsl norðan hraunflatanna,
þar sem nýbýlið Gunnarshólmi
var byggt í 90 m hæð yfir sjó.
Rennur áin þar f einu lagi undir
brúna ofan við Geitháls, en kvfsl-
ast nokkru neðar f Hólmsá og
Suðurá. Suðurá fær og afrennsli
úr kvfsl með mörgum uppsprett-
um undan hrauninu við Silunga-
poll og ofar allt upp undir Sel-
fjall. Á vetrum, vor og haust kem-
ur einnig vatn í Fossvallá ofan frá
Sandskeiði og vfðar, er rennur
niður norðan vegarins og undir
hann fram hjá þar, sem gamli
bærinn að Lækjarbotnum stóð.
Þetta rennsli kvíslast í hraunflöt-
unum neðar, unz mest af þvf
rennur f Suðurá, en hún fer niður
með hraunjaðri Heiðmerkur, tek-
ur f sig margar uppsprettur und-
an hrauninu alla leið niður f
Elliðavatn. Eru Gvendarbrunnar
þar stærstu lindirnar.
Fossvaliá þornar á sumrin
nema f vatnsmestu árum, svo og
allt ofanjarðarrennsli f hana á
efri hluta vatnasvæðisins. 1 vatns-
litlum árum þornar hún snemma
vors, og komið hafa vor, sem hún
hefur alls ekki látið sjá sig. All-
flest árin sfðan 1950 má telja
vatnslftil og vetur snjóléttir.
Hólmsá rennur norðan við
hraunflatirnar neðan við bæinn
að Hólmi og vestur Elliðavatns-
land á móts við Stórhól f Rauðhól-

AUGLYSINGASTOFA SAMBANDSINS
Fremstur
meðal jafningja
Opel Record hefur í nokkur ár verlð mest seldi bíll í sínum stærðarflokki
í Evrópu. Ástæðan er einföld: ökumenn gera alls staðar sömu kröfur þegar
þeir velja sér bíl.
öryggi, þægindi, sparneytni, kraft og snerpu. Vandlátur kaupandi gerir
samanburð og velur ekki fyrr en hann er ánægður.
Komið-hringið-skrifið-við veitum allar nánari upplýsingar fljótt og
örugglega. Sýningarbíll í salnum.
Til afgreiðslu strax, beinskiptir, sjálfskiptir.
Véladeild
Sambandsins
Ártnúla 3 fíeyk/avik Simi 38900
c I

um. Á honum var landamerkja-
varða milli Elliðavatns og Hólms
áður fyrr. Nú er Stórhóll með öllu
horfinn ásamt fleirum Rauðhól-
anna f ofanfburð vega. Þegar
Hólmsá kom þangað niður eftir,
hlaut hún nafnið Bugða, er rann í
mörgum stórum hlykkjum norðan
við Elliðavatnsengjar undir
Norðlingaholti og niður með
Vatnsendakrókum niður að
Dimmu, þar sem þær koma saman
neðan við hólinn Skyggni. Dimma
kemur úr Elliðavatni, sem fyrr
segir, og rennur fyrst lygn milli
Vatnsendalands og Elliðavatns-
engja niður að vaði, en þaðan f
nokkrum halla f Vatnsendalandi
niður að kvfslamótunum.
Þegar Rafmagnsveita Reykja-
vfkur hafði starfað 3 sumur, hófst
hún handa á 4. sumri, 1924, um að
gera stfflu á Elliðavatnsengjum,
með leyfi jarðeigenda og ábúenda
jarðanna Elliðavatns og Vatns-
enda, en keypti síðan jörðina
Elliðavatn 1926. Stfflan var sett á
mörkum þessara jarða, neðan við
Elliðavatnsengjar, en skammt
fyrir ofan voru gamlar áveitustífl-
ur frá tfð Benedikts Sveinssonar
sýslumanns. Skilur stíflan þvf
Elliðavatnsengjar frá Vatnsenda-
krókum, er voru slægjuland frá
Vatnsenda. Við þessa aðgerð
stfflaðist upp Elliðavatn, þannig
að engjarnar fóru f kaf, ásamt
ánum Bugðu og Dimmu á þeim
kafla, sem stfflunin náði. Rann þá
Bugða f Elliðavatnsuppistöðuna
og Dimma úr uppistöðunni um
flóðgáttir, þar sem áður hafði ver-
ið vað á ánni. Gerðar voru og
flóðgáttir f sustffluna f farvegi
Bugðu, en þær voru hafðar lokað-
ar nema f vatnavöxtum. Hefir
framrennslið sfðan aðeins verið f
Dimmu niður vesturfarveginn að
Efri Fossum og áfram um norður-
farveginn að inntakslóni Ár-
bæjarstfflu og einnig fram hjá
því, svo sem áður var lýst.“
★ Núverandi
veiðifélag
Bugða náði þannig f þá daga allt
að því niður á móts við Vatns-
veitubrú en nú rennur hún saman
við Dimmu rétt neðan við Elliða-
vatnsstffluna — eftir nokkrar
krókaleiðir að vfsu, þannig að
töluvert erfitt getur talizt að
ákvarða nákvæmlega veiðiréttar-
svæði The British North-Western
Syndivate. Strangt tiltekið verður
það þó að teljast veiðiréttur sá
sem er fyrir landi Hólms. Sú jörð
ásamt Vatnsenda, EUiðavatni,
Gunnarshólma, EUiðakoti, Geir-
hálsi, Lækjarbotnum og Sólheim-
um hafa myndað Veiðifélag Ell-
iðavatns. Var þetta veiðifélag
stofnað árið 1964 f kjölfar Iag-
anna frá 1957 um silungs- og lax-
veiði, og er veiðisvæði þess aðal-
lega Elliðavatn sjálft með þeirri
silungsveiði sem þar er en árnar
sem renna f EUiðavatn hafa eink-
um verið notaðar sem uppeldis-
stöðvar fyrir lax- og silungsseiði
af Stangaveiðifélagi Reykjavíkur,
sem greitt hefur af þessari að-
stöðu nokkurn arð.
Af hálfu borgarinnar hafa jafn-
an forsvarsmenn Rafmagnsveitu
Reykjavfkur verið fulltrúar jarða
hennar f þessu veiðifélagi og nú-
verandi formaður þess er Haukur
Pálmason, verkfræðingur Raf-
magnsveitunnar. Hann sagði í
samtali við Mbl. að borgin hefði
jafnan talið sig eiga eigendarétt
að Hólmi og þar með fullan um-
ráðarétt fyrir veiði f landi jarðar-
innar. Þegar veiðifélagið hafi ver-
ið myndað samkvæmt lögunum
þar að lútandi hafi einnig verið
lýst eftir öllum þeim aðilum, sem
teldu sig eiga tilkall til veiði á
þessu vatnasvæði, og veiðiréttar-
eigendurnir síðan myndað með
sér þetta félag. Svæði þess væri
Elliðavatn sjálft og árnar upp af
vatninu, t.d. bæði Hólmsá og
Suðurá, og eins langt upp og þær
ná til vatnaskila.
Haukur kvaðst ekki hafa heyrt
fyrr um hlutdeild brezka hlutfé-
lagsins f veiðiréttindum Hólms-
lands en sagði þó að það kæmi
honum naumast á óvart. „Ég hef
rekið mig á það þessi ár sem ég
hef starfað að málum á þessu
svæði að það er óskaplega erfitt
að henda reiður á þvf hvar séu
rétt landamerki og kemur það til
af þvf að Einar Ben. virðist alltaf
hafa verið að færa til spildur með
kaupum og sölum meðan hann
átti landið."
1 afsalsbréfi frá þvf 1960, er
Reykjavfkurborg kaupir Hólms-
land af landbúnaðarráðuneytinu,
bæði þjóðjörðina Hólm og Hólms-
heiði, þá er þar hvergi vikið sér-
staklega að veiðiréttindunum.
Hins vegar kemur fram f at-
hugasemd borgarfógetaembættis-
ins við þinglýsingu afsalsbréfsins,
að á eignahlið á blaði jarðarinnar
Hólms, eins og það hafi komið frá
bæjarfógetaembættinu f Hafnar-
firði, sé m.a. bókað: The British
North Western: afsalaður veiði-
réttur dags. 8/10 1910.
Hvort t.d. afkomendur Einars
Benediktssonar kunna hugsan-
lega að geta krafizt einhvers rétt-
ar í ljósi framangreindrar þing-
lýsingar skal lögfróðum mönnum
eftirlátið að dæma um, en hitt er
vfst að þetta dæmi um The British
North-Western Syndicate færir
mann óneitanlega nær þjóðsögn-
inni um fjármálahyggju skálds-
ins Einars Benediktssonár og að
enn sé hann ekki heldur dauður
úr öllum æðum á þvf sviði. Og
hvað sem brezka hlutafélaginu
Ieið, mun Einar sjálfur lengi hafa
haldið f veiðiréttindin þarna ofan
Elliðavatns, þvf að enn munu vera
lifandi menn sem þar veiddu svo
seint sem á fjórða áratugnum f
skjóli Einars. —bvs
CiTCArumcuR
SAMBAND
ÍSLENZKRA ^
SAM-VINNUFÉLAGA /'<?-
1902 1977 ; '
o\ "*
\)i
Ritgerðarsamkeppni um
Samvinnuhreyfinguna
Samband ísl. samvinnu-
félaga hefur efnt til rit-
gerðasamkeppni meðal ís-
lenzks æskufólks í tilefni
af 75 ára afmæli sínu í
fyrra. Er ritgerðarefnið:
Samvinnuhreyfingin á ís-
landi — hlutverk hennar
og starfsemi. Öllu æsku-
fólki á aldrinum 14—20
ára er boðin þátttaka, ein-
staklingum eða hópum.
Aldursflokkar verða
tveir 14—17 ára og 18—20
og verða veitt sex verðlaun
í hvorum flokki. Nema þau
alls einni milljón króna,
fyrstu verðlaun eru 200
þúsund, önnur verðlaun
100 þúsund og fjórar rit-
gerðir hljóta þriðju verð-
laun, 50 þúsund krónur
hver. Dómnefnd skipuð
þremur mönnum veitir
verðlaunin og getur hún
Framhald á bls. 37.