Morgunblaðið - 09.04.1978, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. APRÍL 1978
25
Kjartan á Kjarvalsstöðum
Það er ekki á hverjum degi,
sem Kjartan Guðjónsson efnir
til einkasýningar. Hann kom
fyrst fram sem myndlistarmað-
ur líklegast árið 1947, ef ég man
rétt, og síðan hefur hann haldið
þrjár einkasýningar og þessi, er
nú stendur á Kjarvalsstöðum, er
því sú fjórða. Hann hefur samt
tekið þátt í fjölda sýninga bæði
hér og erlendis, en einkasýning-
ar hans eru ekki eins margar og
hjá sumum öðrum samtíðar-
mönnum hans. Þetta er ekkert
einsdæmi, sumir vilja helst ekki
sýna nema brýna nauðsyn beri
til, aðrir sýna endalaust. Það er
því mjög persónubundið hvernig
menn haga sér í þessum hlutum,
en ég held ég megi fullyrða, að
fáir hafi verið eins hlédrægir
með sín eigin verk og Kjartan af
okkar mönnum hér heima. Því
er það enn meiri viðburður en
annars væri, er Kjartan
Guðjónsson efnir til einkasýn-
ingar, og það gladdi mig að
heyra í fjölmiðlum, að hann
ætlaði að sýna úrval af þessari
sýningu á Kjarvalsstöðum í
Gallerí Háhól á Akureyri. Þar
ættu fleiri að sýna og væri það
mikil framför, ef menn færu að
sinna Akureyri meir en gert
hefur verið. En þá verða líka
Akureyringar að sýna lit á móti.
Engin menning án undirtekta.
Lögmál, sem er jafn gamalt
mannfólkinu.
Kjartan Guðjónsson er marg-
slunginn listamaður, sem ræður
yfir mikilli tækni og notar hana
óspart á þessari sýningu. Þarna
eru olíumálverk, teikningar og
vatnslitamyndir (guass). Sýning
hans er því fjölbreytt og sýnir
margar bestu hliðar Kjartans.
Hann er óstýrilátur í formbygg-
ingu og notar liti á mjög
persónulegan hátt. Hann hefur
til að mynda allt annan tón í
guassmyndum sínum en í olíu-
málverkinu. Og enn kemur ný
hlið í ljós á Kjartani, er hann
teiknar, hvort heldur er með
tússi, svartkrít, blýanti eða að
hann blandar tækni á sinni
persónulega máta. Raunveru-
lega eru teikningar Kjartans
kapítuli fyrir sig og verður ekki
gerð skil í þessum línum, en ekki
kæmi mér á óvart, að sú kæmi
tíðin, að hann yrði talinn til
Myndllst
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
bestu teiknara á þessu landi, og
er leitt til þess að vita, að hann
hefur ekki verið virkjaður til að
gera meira af lýsingum í bækur.
Þarna getur að líta myndröð, er
hann gerði við Norðurlands-
trómet í þýðingu dr. Kristjáns
Eldjárns. Þessi eina sería sann-
ar að mínum dómi, hver
afburðateiknari Kjartan er, og
ef þetta eina verk er borið
saman við það sem sést hefur á
íslenzku bókfelli að undanförnu,
verður mér að orði eins og einn
lítill vinur minn segir, þegar
hann verður aldeilis gáttaður:
„Jesús minn, átta stiga frost."
Þarna eru líka teikningar sem
Kjartan hefur gert við Sturl-
ungu, ég fæ ekki séð, að aðrir
geri betur. Ég hélt því eitt sinn
fram hér í blaðinu, að það ætti
að þjóðnýta Sigurjón Ólafsson
við portrettgerð, og ég er ekki
frá því, að sama komi mér í hug
hvað varðar teiknarann Kjartan
Guðjónsson.
Þá er að snúa sér að olíumál-
verkunum. Það eru 54 olíumál-
verk á þessari sýningu, og má
með réttu segja, að það sé mjög
samstæður hópur. Kjartan legg-
ur mikið að sér, og því verða
þetta vönduð verk, sem sýna
greinilega hin kröfuhörðu
vinnubrögð, er hann hefur tam-
ið sér. Það má fylgja vissum
þræði í þessum verkum, sem
gerir þau þó hvorki eintóna né
að endurtekningum. Kjartani
tekst að móta litinn svo hnit-
miðað, að hvert einasta verk
verður að sérstakri heild, ef vel
er að gáð, en í fljótu bragði
getur maður vel álitið, að um
nokkra endurtekningu sé að
ræða. En ég fullyrði, að svo er
ekki, eftir að hafa séð þessa
sýningu Kjartans oftar en einu
sinni. Það mætti ef til vill segja
í þessu tilfelli, að það væru duiin
brögð í tafli hér og þar, svo
hugvitlega er hlutunum komið
fyrir í myndfletinum. En það er
fyrst og fvemst persónuleiki
Kjartans, sem spilar á form og
liti, og hann er það sérstæður,
að ekki verður neinu líkt, sem
hér er á ferð í myndlist. Ég
nefni nokkur verk, sem sérlega
festust í minni mér á þessari
stóru sýningu Kjartans. Nr. 9
„Hvítarúnir", nr. 14 „Hitaskil",
nr. 21 „Frosti", nr. 41 „Glymur"
og 54 „Dagvarmi". Allt eru þetta
úrvalsverk og mjög ólík að
flestu öðru en því, að þau gætu
ekki verið eftir nokkurn annan
mann en Kjartan Guðjónsson.
Þessi yfirlýsing er eitt mesta
hól, sem hægt er að gefa
myndalistarmanni. Kjartan
verður að hafa það, að ég læt
þetta frá mér fara. Það er
ýmislegt, sem fylgir því að sýna
einkasýningu.
Af guassmyndum Kjartans
nefni ég nr. 58, 69, 72. Þarna
gæti ég lengi talið, en það er
engum til góðs, aðeins til
ruglings. En guassmyndirnar
eru margar hverjar mjög sér-
stæðar og gefa sýningunni í
heild nokkuð breiðara svið. Það
hefur stundum verið kvartað
yfir því, að menn sýndu ein-
göngu olíumálverk á sýningum
sínum. Hér er önnur saga á ferð,
og sannarlega verður sýning
Kjartans meiri fyrir bragðið.
Eina nýjung er að finna á
þessari sýningu. Hana kallar
Kjartan UÓSGRAFÍK, þar sem
stækkaðar eru teikningar og
gert aðeins eitt eintak af hverri
mynd. Þetta er skemmtileg
nýjupg, og koma teikningar
Kjartans vel fram í stækkun, en
hana framkvæmdi Kristján
Magnússon.
Þetta er mikil og voldug
sýning hjá Kjartani. Hann ætti
að vaxa mikið af þessari sýn-
ingu, ekki eingöngu meðal lista-
manna heldur og meðal almenn-
ings. Hér hefur Kjartan
Guðjónsson verulega slegið í
borðið, og persónulega er ég
mjög ánægður yfir því höggi.
Það var tími til kominn.
Valtýr Pétursson.
glíma við eða horfast í augu við.
Grein Arna Pálssonar sýnir, að
enda þótt ný dægurmál krefjist
úrlausna á hverjum tíma, þá er
mannlífið nú ekki svo frábrugðið
því, sem áður var, að ástæða sé til
að hafa af því sérstakar áhyggjur.
A þeim tímum, þegar grein
Arna Pálssonar var skrifuð, var
talsverð velmegun í landinu, enda
þótt einatt væri atvinnuleysi, en
1925 hafði þó verið svo farsælt og
gott ár hér á landi, að erlendur
gjaldeyrir safnaðist upp í íslenzk-
um bönkum og endaði með því, að
þeir sem höfðu forsjá fyrir þjóð-
inni treystu sér ekki til annars en
hækka gengi íslenzku krónunnar
til samræmis við þróunina á
öðrum Norðurlöndum, en afleið-
ingarnar urðu miklar og ófyrir-
sjáanlegar og lenti gengishækkun-
in með ægiþunga á útflytjendum,
sem höfðu keypt útflutningsafurð-
ir á hærra verði en þeir gátu
fengið fyrir þær erlendis eftir að
gengishækkunin hafði orðið. Það
var íhaldsflokkurinn, sem stóð
fyrir gengishækkuninni, og hann
átti eftir að bíta úr nálinni með
það.
Nú stöndum við aftur á móti
andspænis því, að gengislækkanir
eða svokölluð gengissig, eru helzta
úrræði stjórnvalda á tímum nán-
ast ólæknandi verðbólgu, sem
hvílir á landinu eins og mara og
á fyrst og síðast rætur að rekja til
stéttabaráttu og stéttaátaka, sem
alið hefur verið á hér á landi frá
því fyrrnefnd grein birtist í Verði
fyrir rúmri hálfri öld, eins og áður
hefur verið minnzt á í Reykja-
víkurbréfi.
Að öðru leyti gæti grein Arna
Pálssonar verið skrifuð í gær, því
að stjórnmálaátökin og dægurbar-
áttan breytast ekki í eðli sínu,
heldur koma upp ný viðfangsefni,
sem krefjast nýrra úrlausna. En
það er í senn merkilegt og
athyglisvert, að Árni Pálsson skuli
einmitt nota orðið „óþolinmæði"
og talar þá um „óþolinmæði
hugsandi manna", en þetta er
einmitt það atriði, sem einkennir
okkar stjórnmálabaráttu. Við
erum alltof óþolinmóð. Við viljum
fá allt á samri stundu. Það gætti
óþolinmæði í þorskastríðunum,
það hefur gætt óþolinmæði í
stjórnmálabaráttunni að öðru
leyti. Það, sem við þurfum á að
halda nú eins og 1925, er þolgæði
— þolinmæði hugsandi manna, en
ekki upphlaup og glistrupískar,
pólitískar æfingar þreklítilla
manna, sem ýmist eru í pólitískri
andlegri lægð eða uppi á pólitísku
háu c-i. Ef við látum þá menn
ráða, sem eiga þolgæði og þolin-
mæði, en hina sigla sinn sjó, þá á
íslenzka þjóðin jafn örugga fram-
tíð fyrir sér — og kannski
öruggari — en nokkru sinni. Við
þurfum að glíma við þau verkefni,
sem fyrir liggja. Við þurfum að
nota það þrek, sem við höfum yfir
að ráða, þá reynslu, sem við höfum
aflað okkur, og þá munum við
ganga með sigur af hólmi, jafnvel
af mesta vágestinum nú: verðbólg-
unni.
r
Að gera Island
hamingjusamt
Eggert Stefánsson var einn
þeirra manna, sem ekki þoldi allt
á íslandi. Þegar hann kom ein-
hverju sinni heim, sagði hann við
bréfritara eitthvað á þessa leið:
vNú er ég kominn heim til að gera
tsland hamingjusamt(!)“. Ilonum
þótti ekki vanþörf á því. Hann
sagði að materialismi íslendinga
væri orðinn svo yfirgengilegur, að
engum dytti einu sinni í hug að
gefa honum hús, hvað þá annað(!)
Stundum fékk hann andlega slag-
síðu, þegar hann hugsaði til
föðurlands síns, sem hann elskaði
öðrum fremur, eins og kunnugt er,
og þá gat hann jafnvel sagt:
„Maður fer til London, Parísar og
Rómar og rekst aldrei á þorsk-
hausa, nema hér á landi“(!) Verst
af öllu þótti honum þó, hvað
íslendingar gle.vptu allt hrátt, sem
kom frá Skandinavíu, eins og hann
sagði — og þá ekki sízt bókmennt-
ir. Hann sagðist aldrei hafa
kynnzt ítala, sem hefði gleypt
skandinavískar bókmenntir hráar.
Hann sagði, að Islendingar hefðu
vit á öllu, kynnu allt — nema það
sem þeir fengjust við. Þetta
minnir dálítið á það, sem Halldór
Laxness segir í þeirri óviðjafnan-
legu jartegnabók, Innansveitar-
kroníku, og gæti verið lýsing á
okkar síðustu og verstu tímum —
og þá ekki sízt á okkur, sem mest
látum til okkar taka í þjóðmála-
skrifum, svo að ekki sé nú talað
um hjálparkokkana, sem sjaldnast
hlusta á nokkur rök en láta
móðan mása í grein eftir grein og
hafa í raun og veru engan áhuga
á því, hvort nokkur hlustar eða
ekki, einungis ef myndin af þeim
birtist á réttum stað. En svo segir
í Innansveitarkroníku: „Því hefur
verið haldið fram að íslendíngar
beygi sig lítt fyrir skynsamlegum
rökum, fjármunarökum varla
heldur, og þó enn síður fyrir
rökum trúarinnar, en leysi vand-
ræði sín með því að stunda
orðheingilshátt og deila um
titlíngaskít sem ekki kemur
málinu við; en verði skelfíngu
lostnir og setji hljóða hvenær sem
komið er að kjarna máls. Aftur-
ámóti klífa þeir þrítugan hamar-
inn til að verða við bænarstað vina
og frænda, enda mundi landsb.vgð
á íslandi hafa lagst niður fyrir
mörgum öldum ef eigi væri svo. Þó
er enn ein röksemd sem íslendíng
ar eru fúsir að hlíta þegar alt um
þrýtur, en það er fyndni; má vera
aulafyndni. Við hlægilega lygisögu
mýkist þjóðfélagið og fer að ljóma
upp; jarðvegur sálarinnar verður
jákvæður. Þannig voru sóknar-
menn í mosfellskalli óðfúsir að
samþykkja með orði og eiðstaf
annan daginn það mál sem þeim
var fjærst skapi, af því sá vinur
þeirra sem þeir mátu ofar guði,
séra Jóhann, það þá þess ...“
Að lokum mættu ýmsir festa sér
þessi spakmæli Eggerts Stefáns-
sonar rækilega í minni, en þau
eiga ekki síður við nú en þegar þau
voru sögð í samtali hér í blaðinu
1957: „Hér á iandi er það ekki
ógæfan, sem er manni hættuleg-
ust, heldur gæfan...“