Morgunblaðið - 19.10.1978, Blaðsíða 21

Morgunblaðið - 19.10.1978, Blaðsíða 21
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. OlÉTÓBER 1978 2 1 ““ Aðdragandi stjórnarskiptanna Ola Ullsten. formaður Þjóðarflokksins, og Henry Allard. forseti þingsins, kveðjast að loknunt einum af fjölmörgum fundum þeirra í stjórnarkreppunni. Thorbjörn Fálldin, formaður Miðflokksins, tilkynnti sænsku þjóðinni 5. október s.l. að ekki væri lengur grundvöllur fyrir samstarfi borgaraflokkanna þriggja í ríkisstjórn. Stjórn Fálldins var mynduð eftir kosningarnar 1976 þegar borgarflokkarnir, Miðflokkur- inn, Hægriflokkurinn og Þjóðar- flokkurinn, fengu saman meiri- hluta atkvæða til þings. Við afsögn Fálldins hófst fyrsta stjórnarkreppa í landinu síðan fyrir stríð. Viku síðar, hinn 12. október, var Ola Ullsten, for- manni Þjóðarflokksins, falið að mynda nýja ríkisstjórn Þjóðar- Gösta Bohman, formaður Hægriflokksins, var efnahags- máiaráðherra í stjórn borgara- flokkanna. flokksins eins. Fálldin og Olof Palme, formaður Jafnaðar- mannaflokksins, höfðu þá til- kynnt Henry Allard, forseta þingsins, að flokkar þeirra myndu veita minnihlutastjórn Ullstens hlutleysi. Hægri- flokkurinn og Flokkur vinstri- manna og kommúnista voru hins vegar gegn stjórnarmynd- un Ullstens. Flokkur Ola Ullsten er minnstur borgaraflokkanna. í þingkosningunum 1976 féllu atkvæði þannig að Þjóðarflokkurinn (Foikpartiet) fékk 601.556 atkvæði og 39 menn kjörna, Hægriflokkurinn (Moderata samlingspartiet) fékk 847.672 atkvæði og 55 menn kjörna, Miðflokkurinn (Centerpartiet) fékk 1.309.669 og 86 menn kjörna og Jafnaðarmannaflokkurinn (Socialdemokraterna) fengu 2.324.603 atkvæði og 152 menn kjörna en aðrir vinstri flokkar fengu saman 17 menn kjörna. Alls sitja 349 menn þing og 175 þarf til að hafa stuðning meiri hluta þingsins. Sjónarmið flokkanna Hægt er að skipta flokkunum í tvær fylkingar, jafnaðarmenn annars vegar og borgaraflokk- ana hins vegar. Flokkur jafnðarmanna fylgir svipaðri stefnu og aðrir jafnaðarmanna- flokkarí Vestur-Evrópu en mun- ur er á borgaraflokkunum inn- byrðis. Þeir eru allir fylgjandi einkarekstri og vilja sem minnsta miðstýringu. Þrýstihópar innan flokkanna og fastir kjósendur þeirra varpa ljósi á muninn sem er á flokkunum. Miðflokkurinn er fyrst og fremst flokkur bænda og annarra íbúa strjálbýlisins. Hann er íhaldsamur í félags- málum og á móti hlutum eins og fóstureyðingum, þétt'býli, stór- iðju og kjarnorku. í efnahags- málum vill flokkurinn fara millileið á milli ríkisafskipta og markaðsákvarðana og er í þeim skiningi sannkallaður miðflokkur. Hægriflokkurinn er íhaldsamastur borgara- flokkanna í efnahagsmálum. Hann vill sem minnst ríkisaf- skipti og styður jafnan málstað vinnuveitenda. Hægriflokkurinn er flokkur iðnrekenda og er á móti frekari tekjujöfnuði. Þjóðarflokkurinn er saman- settur úr tveim ólíkum kjörnum. Annars vegar styður þéttbýlis- og menntafólk hann og hins vegar fríkirkju- og bindindis- menn. I kosningabaráttunni 1976 voru helztu slagorð flokksins: „Sociale reformerutan socialism" og stendur flokkur- inn næst Jafnaðarmannaflokkn: um af borgaraflokkunum. I efnahagsamálum er Þjóðarflokkurinn hlynntur al- mennum ráðstöfunum eins og t.d. gengisbreytingum þegar þörf krefur en er á móti róttækum ráðstöfunum eins og t.d. millifærslum. í skattamál- um er flokkurinn varkárari en jafnaðarmenn og vill fara skemmra í jöfnunarátt. Félags- legar umbætur er keppikefli flokksins og í kosninga- baráttunni 1976 lagði hann mikla áherzlu á jafnréttismál, heilbrigðismál og valddreifingu (t.d. afnám ríkiseinokunar á útvarpi og sjónvarpi). Thorbjörn Fálldin. formaður Miðflokksins, forsætisráðherra Svía undanfarin tvö ár. Stjórn jafnaðarmanna í 44 ár Eftir kosningarnar í heims- kreppunni 1932 myndaði Per Albin Hansson stjórn Jafnaðar- mannaflokksins. Næstu 44 árin sátu jafnaðarmenn einir í ríkis- stjórn en forsætisráðherraskipti urðu þrisvar sinnum. Axel Pehrsson-Bramstorp gegndi starfi fyrir Hansson á árinu 1936 en Tage Erlander tók við embætti forsætisráðherra af Hansson árið 1946. Erlander var forsætisráðherra landsins sam- fellt í 23 ár eða til ársins 1969. Olof Palme tók þá við embætt- inu og gegndi því fram til ársins Olof Palme formaður Jafnaðar- mannaflokksins og fyrrum for sætisráðherra. 1976 þegar borgaraflokkarnir unnu í kosningunum samtals 180 þingsæti og þar með meiri hluta þingsins. Stefnumál borgaraflokkanna urðu utangarðs í hinni löngu stjórnartíð Jafnaðarmanna- flokksins. Nokkur samvinna var ávallt með Hægriflokknum og þjóðarflokknum en Miðflokkur- inn fór sínar eigin leiðir. Bar- átta flokkanna til að ná völdum af jafnaðarmönnum hófst ekki fyrir alvöru fyrr en árið 1971 þegar Miðflokkurinn gekk til liðs við Þjóðarflokkinn og Hægriflokkinn. Hinn 2. nóvem- ber 1971 héldu formenn flokk- anna, þeir Gösta Bohman, for- maður Hægriflokksins, Gunnar Helén, þáverandi formaður Þjóðarflokksins, og Thorbjörn Fálldin sameiginlegan blaða- mannafund í Uppsölum og lýstu þar yfir samvinnu milli flokk- anna þriggja í framtíðinni. Margir kjósendur Miðflokks- ins til sveita voru óánægðir með að sjá Fálldin við sama borð og formenn hinna flokkanna en þó jókst fylgi flokkanna samanlagt í kosningunum 1973. í Kosning- unum 1976 var eining meðal flokkanna að öðru leiti en því að Thorbjörn Fálldin var eini flokksformaðurinn sem varaði eindregið við notkun kjarnorku og tókst flokkunum að ná meiri hluta atkvæða í þinginu. Ný stjórn— og entist ekki heilt kjörtímabil Margar skýringar hafa verið gefnar á falli ríkisstjórnar Jafnaðarmannaflokksins 1976 eftir 44 ára stjórnartíð. Síðustu vikurnar fyrir kosningar lagði Miðflokkurinn mikla áherzlu á spurninguna um kjarnorkumál og náði þannig stuðningi margra sem sem voru á móti kjarnorku en ekki er talið að orkumálin ein hafi ráðið úrslit- um. I tíð jafnaðarmanna varð mikill vöxtur í skriffinnsku- bákninu og þótti mörgum kjós- endum nóg um og vildu að linnti. Sú stefna jafnaðarmanna að stofna launþegasjóði í því skyni að launþegar tækju smátt og smátt stjórn fyrirtækja í eigin hendur og að auka ríkis- rekstur skerpti bilið milli hægri og vinstri flokka og gerði kjósendum auðveldara að greiða atkvæði samkvæmt því eða með eða á móti sósíalisma. Orð skáldkonunnar Astrid Lindgren stuttu fyrir kosningarnar eru talin hafa haft mikil áhrif á kjósendur. Skáldkonan gagnrýndi harðlega stefnu stjórnarinnar í skatta- málum og skattakerfi hennar. Hún benti einnig á að í lýðræðisríki væri eðlilegt að stjórnarskipti ættu sér stað og að óeðlilegt væri að einn og sami flokkurinnn sæti svo lengi við völd eins og Jafnaðarmanna- flokkurinn hafði gert. Miðflokkurinn var sá flokkur borgaraflokkanna sem jók fylgi sitt mest í byrjun þessa áratugs. Vöxtur flokksins hófst samtíða yfirlýsingu Fálldins um sam- vinnu flokksins við hina borgaraflokkana. Þá fyrst varð möguleikinn á nýrri stjórn án jafnaðarmanna og nýjum stjórnarviðhorfum að veruleika. Fall stjórnar borgaraflokk- anna eftir tveggja ára stjórnar- setu og einu ári fyrir nýjar kosningar hefur vakið mikið umtal í Svíþjóð. Dr. Bjorn von Sydov, prófessor í stjórnmála- fræði, sagði í útvarpi að fall stjórnarinnar ætti sér eðlilega skýringu. Hann sagði að í sænskum stjórnmálum væru annars vegar flokkar sem keppa að örum hagvexti, tæknilegum framförum og iðnvæðingu í þjóðfélaginu. I þessum hóp væru Jafnaðarmannaflokkurinn, Þjóðarflokkurinn og Hægri- flokkurinn. Munurinn á þessum flokkum væri fyrst og fremst sá að jafnaðarmenn stefndu að auknum tekjujöfnuði en borgaraflokkarnir gerðu það ekki. Við hlið, þessara flokka stæði hins vegar Miðflokkurinn sem hefði dreifingu valdsins efst á stefnuskrá sinni og væri á móti hagvexti, taekniframförum og nýjungum í þjóðfélaginu yfirleitt. Dr. von Sydov sagði að munurinn á Miðflokknum og hinum borgaraflokkunum væri svo mikill að flokkarnir þrír gætu aldrei unnið saman til lengdar. Enda varð raunin sú að ólíkar skoðanir Miðflokksins annars vegar og Hægriflokksins og Þjóðarflokksins hins vegar í kjarnorkumálum urðu fyrstu borgarastjórn Svía í 44 ár að falli. SvíÞ.ióð: flrslit bingkosninganna 1976 Fjöldi atkvæða(í b'ís-) Hlutfall atkvæða (í ý>) Fjöldi þingsæta Hlutfall þingsæta Hægriflokkurinn 848 15,6 55 15,7 Miðflokkurinn 1310 24,1 86 24,6 Þjóðarflokkurinn 602 11,1 59 11,2 Borgarafl. samtals 2760 50.8 180 51,6 J afnaðarmannaflokkurinn 2325 42,7 152 43,6 Vinstrifl. og komm. 260 4,8 17 4,9 Vinstri fl. samtals 2585 47.5 169 48.4 Samtals 52AZ 98,3 100,0 Svib.ióð: Fylgl flokkanna 1974-78 Sfpt. Sept./Okt . Ag. Sept. Sept 1978 1977 1976 1975 1974 Hægriflokkurinn 17 15,5 17 15,5 15,5 Miðflokkurinn 15,5 20,5 22 25,5 24,5 Þ j ó ðarflokkurinn 11 10,5 12 8,5 8 Borgarafl. samtals 12*2 46^ 2i 2ÍU2 48 J afnaðarmannaflokkurinn 50,5 47 42.5 43,5 44 Vinstrifl. og komm. 4,5 4,5 4.5 4 5,5 Vinstri fl. samtals 22 51.5 47 . 47,5 49.5 Aðrir flokkar 1»5 2 2 3 2r5 Samtals 100 100 100 100 100 Heimild: Skoðanakannanir Dagens Myheter. Stœrð úrtaks: 1000 1974-76; 1500 1977-78.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.