Morgunblaðið - 10.12.1978, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. DESEMBER 1978
75
SVART
OG
HVlTT
The Klansman, am. 1974
Leikstjóri: Terence Young.
Handrit: Samuel Fuller, Mill-
ard Kaufman. Byggt á sögu
eftir William Bradford Huie.
Kvikmyndataka: Lloyd
Ahern, Aldo Tonti.
Kynþáttaóeirðir hvítra og
svartra hafa verið efniviður í
margar og mismunandi
myndir og líkt og The Klans-
man hafa þær flestar tekið
málstað hinna undirokuðu.
Efniviðurinn krefst í flestum
tilvikum mjög ákveðinnar
skoöunar af höfundunum,
sem í þessari mynd er svo
sterk, að hún þurrkar nánast
út alla þersónusköpun. Mynd-
in gerist í smábænum Ellen-
ton í Alabama, þar sem
starfandi eru mjög virk Ku
Klux Klan samtök. i vændum
er útifundur um jafnrétti, sem
fjölmiölar munu fylgjast með
og innan samtakanna er lögð
áhersla á þaö viö félagsmenn
aö þeir takmarki ofbeldiö.
Örfáum dögum fyrir útifund-
inn er hvítri konu nauögaö af
svertingja og við það hitnar
svo í kolunum, að hvert
ofbeldisverkiö rekur annaö.
Lögreglustjórinn (Lee Marvin)
reynir að sigla milli skers og
báru í þessum átökum (hann
heldur starfi sínu aöeins
vegna tengsla við KKK, en
hann hefur þó megnustu
andúö á samtökunum), en er
að lokum neyddur tll að taka
opinbera afstöðu gegn sam-
tökunum, þegar þau ákveöa
aö fara gegn vini hans, Breck
(Richard Burton), uppgjafa-
hermanni, sem er svertingj-
unum vinsamlegur. Burton
virðist ekki falla fullkomlega
inn í þetta hlutverk, sér í lagi
ekki þegar hann þarf aö sýna
kunnáttusemi sína í karate,
þó aö leikstjórinn komist
sæmilega frá því. Enginn
svertingi fær nokkra úrvinnslu
í persónusköpun í myndinni,
sem er talandi tákn um
yfirborðsmennsku myndar-
innar, sem eyðir mestum tíma
í að lýsa hinum ógeöfelldu
meðlimum KKK. Myndin er
því orðin einhvers konar
úthverfa á gömlu indíána-
hasarmyndunum, en í staöinn
fyrir vondu indíánana (án
skilgreiningar) sem góðu
hvítu mennirnir drápu, eru
hér vondir hvítir menn, sem
ofsækja góðu svertingjana
(án skilgreiningar). Hin ein-
falda afstaöa myndarinnar
sem er styrkur hennar til að
æsa upp blint ofstæki, verður
henni jafnframt að falli, þar
sem illmögulegt er að taka
myndina mjög alvarlega.
Samuel Fuller, annar hand-
ritshöfundanna, hefur gert
allmargar myndir sem leik-
stjóri og eftir því sem ég
kemst næst, fjalla þær allar
um veruleg átök mismunandi
skoöana. Fuller hefur m.a.
sagt: „Það er ekki hægt aö
þröngva fólki til aö elska
hvert annaö, til aö hugsa á
sama hátt. Það er ekkl hægt,
og það gleður mig. Ég hef
gaman að ringulreið, mót-
sögnum, deilum. Það væri
hryllilegt ef allir hugsuðu eins.
Jafnvel þó að þú hafir rétt
fyrir þér hefur þú engan rétt
til að þröngva þínum skoðun-
um upp á mig.“ Það er hægt
aö taka undir þessi orð
Fullers en ef til vill heföi verið
árangursríkara fyrir hann að
hafa þau í huga, þegar hann
samdi handritið að þessari
mynd, því hin einfalda
skipting í svart og hvítt, vont
og gott, gefur ekki tilefni til
mikilla umræðna.
SSP.
Fyrir skömmu barst Síö-
unni eftirfarandi bréf úr
höfuðstað okkar nyrðra:
„Ekki get ég talið mig
mikínn áhugamann um kvik-
myndir en pó hef ég ekki
getað komist hjá Því að
hrífast af skínandi smá-
myndum, sem sýndar hafa
verið í sjónvarpinu undan-
farna mánuði. Þessar myndir
hafa flestar verið um dýralíf
en einnig flug, litbrigði í
vatni og fleíra. Þær eiga Þaö
allar sammerkt aö vera
listilega vel teknar, svo að
ber af öðrum fræöslumynd-
um, og einnig er fléttað
saman á áhrifaríkan og
óvenjulegan hátt mynd og
hljóði.
Höfundur og myndatöku-
maður er sagður ROBERT
LEHMAN. Nú bætti mér
fróðlegt að vita hvort Þú
gætir ekki gefiö mér og
öðrum lesendum Morgun-
blaðsins einhverjar upplýs-
ingar um téöan Lehman og
afrek hans á sviði kvik-
myndalistarinnar. Ég er viss
um að Það væri vel pegið af
fleirum en mér.
Meö vinsemd og virðingu
Kristján Kristjánsson
Skarðshlið 19, Akureyri.
Því miöur er það nú svo, af
einhverjum ástæöum, að
tímaritum eða bókum um
kvikmyndir verður ekki tíð-
rætt um heimildarkvikmyndir
— nema um sé að ræöa
pólitískt hástemmdar myndir,
sem fá þá virðulegu umfjöllun
í kvikmyndamálgögnum við-
komandi trúarbragðahópa.
Heimildarkvikmyndir hafa því
sjaldan náð því umræöustigi,
að vera metnar sem mismun-
andi listaverk, eins og leiknu
kvikmyndirnar, þó að í mörg-
um tilfellum séu þær betur
komnar að slíkri umræöu en
meiri hlutinn af leiknu mynd-
unum. Þar sem myndir Leh-
mans eru saklausar af pólit-
ískum áróðri, er maöurinn
mér algjörlega ókunnur sök-
um heimildaskorts og einu
upplýsingarnar, sem mér
tókst aö afla, er auglýsinga-
bæklingur frá dreifiaðila
myndanna, sölubæklingur,
sem hrósar aöeins Lehman
og myndum hans upp í
hástert. Af upplýsingum er
þetta helst að hafa: „Robin
Lehman er fæddur 1936 og
lagöi stund á listnám frá fimm
ára aldri til tvítugs. Frá
listnáminu sneri hann sér að
tónlist og nam m.a. hjá Nadia
Boulanger í París á árunum
1959—1965. Tveimur árum
seinna hóf hann aö vinna viö
kvikmyndir og hefur verið aö
leika sér með myndavélar æ
síöan. Allt frá því Lehman var
undir tvítugu hefur hann lagt
stund á köfun og könnunar-
ferðir neðansjávar. Hann
eyddi fjórum árum í að
fullkomna sína elgin tækni til
neöansjávarmyndatöku og
byggöi sér sérstakt hylki utan
um kvikmyndavélina. Árang-
urinn af þessu má sjá í
myndinni Undercurrents, sem I myndahátíðinni í Moskvu,
hlaut silfurverðlaunin á kvik- I 1973. Myndir hans hafa verið
sýndar á mörgum alþjóöa
kvikmyndahátíðum, og tvær
'mynda hans hlutu Gullbjörnin
'í Berlín, Colters Hell 1973, og
Flyaway, 1972.“
Framhaldið af þessu er
mest skrúðmælgi um ágæti
Lehmans og mynda hans, en
þar hnaut ég þó um eftirtekt-
arvert atriði. Verið er að lýsa
ferðalögum Lehmans, sem er
með stuttu millibili annað-
hvort að kvikmynda við
Rauðahafiö, elta fiðrildi í New
York, athuga prentun mynda
sinna í London eða að „stúd-
era lífið á íslandi. Hann segist
hafa „áhuga á öllu sem
skríður, flýgur, talar eða bara
situr um kyrrt.““ Ekki er mér
Ijóst hvar við föllum innan
þessarar skilgreiningar en
hafi Lehman gert mynd hér á
landi, ætti íslenska sjónvarpiö
að leggja metnað sinn í að fá
hana til sýningar.
Því miður hef ég ekki séð
nema örfáar af þessum
myndum, (Colters Hell, Wings
and Things), en ég er algjör-
lega sammála þeim skoðun-
um, sem koma fram í bréfinu
og sérstaklega er hugmynda-
rík notkun hljóösins hress-
andi. Hér er hins vegar ekki
að ræða um neinar nýjar
hugmyndir, hvorki í mynd-
uppbyggingu eða hljóðnotk-
un og þó að mikil vinna sé
lögð í aö koma þessu öllu
smekklega saman þá vantaði
aðalatriðið, amk. í tveimur
fyrrnefndum myndum. Hug-
myndina að baki verkinu.
Efnislega leiddu þessar
myndir aöeins inn í blindgötu
endurtekninga, sem gerði
myndirnar fráhrindandi, þó
að þær væru ekki lengri en 10
mínútur. Það er líkt og að
vera boðin á málverkasýn-
ingu, þar sem aðeins ramm-
arnir hanga uppi. Annars er
það íhugunarefni, að þessar
myndir Lehmans skuli vekja
sérstaka athygli. í fyrsta lagi
er það jákvætt, því að í
þessum myndum nær kvik-
myndaformið (án tals) aö
njóta sín allvel, en í öðru lagi
neikvætt, því að þessi ser-
staka athygli bendir til þess,
að myndir Lehmans standi
upp úr því flóði myndefnis,
sem sjónvarpið hellir yfir
okkur. Ef svo er þá er svo
sannarlega kominn tími til að
athuga þetta myndaflóð öllu
nánar.
SSP