Morgunblaðið - 24.12.1978, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 1978
% •

+ s • % k
"W-. 'V.lí
' ' ‘ti
n 9 * ; r. éyyí
3 r, ’ v ■”■£ iwi

: j ■ H8r £, S?3p» >• ■
■>^r ^ ^ 'vM* %w
+ :\Jy
*• <*:%pypðMrC3I ÍM
- ,
«&*»?’** jz.* *'■'■■■£*
m
j
Punktarnir á kortinu sýna
neyðar- og björgunarskýli
SVFÍ, stóru merkin sýna
staðsetningu björgunar-
stöðva félagsins.
í morgunskímunni blasir viö
þeim endalaus auðnin og þar
gnæfir hvítur jökullinn yfir þessa
ógnþrungnu eyðimörk í öllu sínu
veldi. Við rætur þessa hrikalega
jökuls vænta þeir engra manna-
byggða, og það er þeirra mesta
ógæfa að álykta svo. Mun styttra
og greiðfærara er fyrir þá að fara í
Öræfin, þar sem togarinn er
strandaður á Svínafellsfjöru, held-
ur en í vesturátt. Ýmsu lauslegu
skolar á land úr togaranum, sem
þeir safna saman, og úr þeim reka
tekst þeim að gera sér ófullkomið
skýli. Þá leggja þeir sig í mikla
lífshættu við að ná meiri klæðnaði
úr skipinu og lítilsháttar af
matvælum tekst þeim einnig að
bjarga frá borði.
Sem von er verður vesalings
mönnunum fyrst fyrir að leita
mannabyggða. Knúnir áfram af
þrautseigju og lífslöngun fara þeir
víðs, vegar um sandinn og gera
ýmsar atrennur til að vaða vötnin,
bæði uppi undir jökli og niðri við
sjó. En allar bjargir virðast þeim
bannaðar. Á þessu vonleysiseigri
þrýtur þá oft dag og verða þá að
liggja úti á bersvæði og stundum á
ísum. En jafnan snúa þir aftur á
strandstað og leita skjóls i skýlinu,
sem þeir höfðu hraukað saman úr
rekanum.
En óttinn við hungurdauðann
rekur þá áfram. Þeir gera sér fleka
og drösla honum með sér í
baráttunni við vötnin, Veiðiós og
Blautaós. Og nú er engin veruleg
hindrun vestur á Kálfafellsmela,
því Melaós og Rauðabergsós eru
75 ár síðan fyrsta
bj örgun arskýlið var reist
Veigamikill þáttur í starfsemi
Slysavarnafélags íslands er rekst-
ur neyðarskýla félagsins víða um
land en skýlin eru í dag orðin 73 að
tölu. Þessi skýli skiptast í tvennt,
skipsbrotsmannaskýli meðfram
ströndum landsins, 44 að tölu og
vetrarskýli við fjallvegi og á
hálendi, 29 að tölu. Skýlin hafa oft
komið í góðar þarfir og þau hafa
bjargað fjölda mannslífa allt frá
árinu 1903 er fyrsta skýlið var
reist á suðurströnd landsins. Því
miður hefur borið á því hin seinni
ár að fólk hefur misskilið hlutverk
þessara skýla og haldið þau vera
sæluhús. Svo er auðvitað ekki þótt
slysavarnafólk amist ekki við því
að fólk leiti í skýlin í slæmum
veðrum. Ætti ferðafólk að sjá
sóma sinn í því að dvelja ekki í
skýlunum að óþörfu og virða
tilgang þeirra, sem er að veita
hröktum ferðalöngum og
skipbrotsmönnum skjól.
Morgunblaðið leitaði til Óskars
Þórs Karlssonar fulltrúa hjá
Slysavarnafélagi Islands og veitti
hann upplýsingar um skýli félags-
ins og skýrði frá ferð s.l. haust í
skýlin á suðurströnd landsins en
þá voru skýlin lagfærð fyrir
veturinn og vistir og búnaður
endurnýjað. Alls eru 12 skipbrots-
mannaskýli á svæðinu frá Hjör-
leifshöfða að Dyrhólaey og þar
hafa strandað 42 skip á árunum
1928—’77 með 620 manna áhöfn
samtals. Þar af hefur 597 verið
bjargað en 23 fórust. Elzta skýlið
sem nú stendur er skýlið á
Mávabæli á Hörglandsfjöru, byggt
1913. Togaraeigendur í Hull og
Grimsby gáfu efnið og búnað í
skýlið en Landssjóður kostaði
bygginguna. Hins vegar var fyrsta
skýlið reist á Kálfafellsmelum árið
1903. Einnig ber þess að geta að
fjörur eru mjög víða stikaðar á
Suðurströndinni til þess að auð-
velda skipbrotsmönnum að finna
skýlin. Flest neyðarskýli SVFÍ eru
búin neyðartalstöðvum- eða sím-
um og þar eru einnig matvæli,
hitunartæki, sjúkrabúnaður, skjól-
fatnaður og teppi.
Hröktust 10 sólar-
hringa á Skeiðarársandi
Hannes Þ. Hafstein ritar ágæta
grein i 50 ára afmælisrit SVFI, þar
sem hann getur þeirra atburða,
sem urðu til þess að fyrsta
skipbrotsmannaskýlið var reist á
Kálfafellsmelum á Skeiðarársandi
1903. Gefum Hannesi orðið:
í fyrstu dagskímu hinn 29. jan.
1903 verður heimilisfólkið að
Orrustustöðum á Brjunasandi á
Síðu í Vestur-Skaftafellssýslu vart
mannaferða sunnan og neðan við
bæinn. Allt er háttalag ferðalanga
þessara hið furðulegasta og minn-
ir frekar á vofur en mennska
menn, enda ekki von neinna
ferðamanna á þessum slóðum á
þessum tíma dags. Hópurinn fer
dreift og ráðvillt. „Skipbrots-
rnenn", lýstur niður í hugi
heimilisfólksins og sú tilgáta
reynist rétt. Hér eru á ferðinni níu
þýskir strandmenn, er hrakist
hafa fram og aftur um hinar
ægilegu auðnir Skeiðarársands í
rúma 10 sólarhringa, en þrír
félagar þeirra hafa týnst eða þá
helfrosið á leiðinni. Loksins hafa
þeir náð til bæja og má geta sér til,
hvernig þeir voru á sig komnir
eftir þessa hrakninga, án matar,
fatalitlir og skólausir. Þeir hafa
vafið seglum og strigadruslum um
fætur sér og annar útgangur
þeirra er eftir því. Að Orrustu-
stöðum er allt gert til að hlúa að
og létta þjáningar þessara vesa-
lings manna. Sendiboði þeysir úr
hlaði til að koma boðum til
sýslumanns og læknis.
Hér á árum áður og allt fram á
þessa öld stóðu þrjár borgir við
Weser-fljótið í Þýskalandi,
Gestemúnde, Bremerhaven og
Lehe. Allar voru borgir þessar
tengdar fiskiðnaði, sjósókn og
siglingum. Byggðust þessar þrjár
borgir saman og voru þá í fyrstu
nefndar einu nafni Wesermúnde.
Sú nafngift náði þó aldrei að
skjóta verulegum rótum, og var
því horfið að því ráði að nefna
borgina Bremerhaven, sem verið
hafði stærst og þekktust borganna
þriggja.
Einn þeirra togara, sem gerðir
eru út frá Gestemúnde, heitir
Friedrich Albert — með tólf
manna áhöfn. I janúar 1903 eru
landfestar leystar. Ættingjar og
vinir veifa skipsmönnum og árna
þeim góðrar ferðar og mikillar
veiði á Islandsmiðum. Áreiðanlega
órar engan meðal áhafnar togar-
ans fyrir því, þegar hann siglir
niður Weserfljót, hvaða örlög bíði
þeirra á norðurhjara, og því síður
hins, að nafn skips þeirra og saga
þeirra sjálfra eigi eftir að tengjast
svo mjög og samtvinnast sjóslysa-
vörnum, björgunar- og sjóslysa-
sögu eylandsins norður við
Dumbshaf. Og því þykir rétt að
minnast þessa 75 ára atburðar að
nokkru.
★ ★ ★
Klukkan er nálægt 10 að kvöldi
hins 19. janúar, þegar Friedrich
Albert kennir grunns. Ólgandi
grunnbrotin hremma skipið
heljartökum og kasta því nær
landi, þar sem það situr fast. En
svo háttar til á þessum slóðum, að
brimið er þrísett. Ysti brimgarður-
inn, þá' miðgarðurinn og loks
landbrimið. Að jafnaði kastar ysti
brimgarðurinn skipum nær landi,
þau stranda á miðgarðinum, en
eftir nokkrar vikur eða mánuði eru
þau komin í landbrimið og þá að
jafnaði stutt að bíða þess, að þau
séu algjörlega á þurru.
Allir eru í fasta svefni utan einn
vaktmaður á stjórnpalli, þegar
togarinn strandar. Þeir rjúka upp
á þiljur í nærklæðum einum
saman. Það er allmikið flæði og
brotsjóirnir færa skipið í kaf,
þegar þeir ríða yfir. Áhöfnin
bjargar sér undan þeim með því að
klifra upp í reiða togarans. Um kl.
2 um nóttina tekur að fjara og
jafnframt að lægja sjó. Allir tólf
að tölu ná skipverjar upp á sendna
fjöruna, klæðlitlir og holdvotir.
Enginn þeirra veit, hvar þeir eru
né hvert á að halda til manna-
byggða og hvergi er afdrep að
finna.
litlir og frekar greiðfærir á
þessum tíma árs. Fót fyrir fót með
dauðann á hælunum þokast þessi
ráðvillta fylking vestur sandana
og enn verður einn farartálminn
fyrir þeim — Hvalsíki, þar sem
Hverfisvötnin svokölluðu, Núps-
vötn og Súla, Djúpá og Brunná,
byltast fram til sjávar.
Þar mun hafa komið upp mis-
sætti með skipstjóra og stýri-
manni, sem yfirgefur félaga sína.
Til hans hefur aldrei spurst síðan.
Vélstjórinn króknar í höndum
félaga sinna og einn hásetanna
gefst einnig upp. Það eru skiptar
skoðanir um, hvernig þeir níu
strandmenn, sem enn lifðu, náðu
Hvalsíki, en um síðir tókst það.
Allan þann tíma sem þessir
nauðstöddu hrakningsmenn höfðu
eigrað um þessar miklu auðnir
hafði veður verið bærilegt, að vísu
rysjótt með skúra- og éljagangi, en
frost vægt. En nú brá til hins
verra og gekk til vaxandi norðan-
áttar með kólnandi veðri. Útlitið
var því allt annað en glæsilegt
fyrir þessa örþreyttu og aðfram-
komnu skipbrotsmenn.
Þeir rekast á mannaslóðir og
fylgja þeim vondjarfir. Þarna voru
þeir komnir á slóð tveggja manna,
sem höfðu ætlað að sækja báts-
kænu austúr að Hvalsíki, en vegna
þess hvað dráttarfæri var erfitt,
skildu þeir hana eftir þarna á
sandinum. Og sennilega verður
þessi bátsfundur mönnunum til
lífs, því undir bátnum hafast þeir
við um nóttina, en þá er kominn
norðan strekkingur með skafrenn-
ingi og frosti. Þessa nótt kól þá
mest og má ætla, hver afdrif
þeirra hefðu orðið, ef þeir hefðu
þurft að eyða þessari nótt á
bersvæði. Næsta morgun náðu þeir
að Orrustustöðum eins og fyrr er
frá greint.
★ ★ ★
Guðlaugur Guðmundsson sýslu-
maður, er situr að Kirkjubæjar-
klaustri, er kominn til að taka
skýrslu af strandmönnum, og
leiðangur er sendur á fjörur til að
leita strandsins. og þeirra þriggja
Óskar Þór Karlsson fulltrúi SVFÍ Lj6sm- MbL Kris«n"