Morgunblaðið - 24.12.1978, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 1978
23
manna, sem er saknað. Þá þegar
eru fjórir strandmenn, sem best
eru á sig komnir, fluttir að
Klaustri en hinir til læknisseturs-
ins að Breiðabólsstað, þar sem
Bjarni læknir Jensson gegnir
störfum og tekur þegar til við
hjúkrun hinna sárþjáðu manna.
Honum til aðstoðar er fenginn
Þorgrímur læknir Þórðarson frá
Borgum í Hornafirði, en sérstakt
orð fór af honum við aðgerðir
útvortis, einkum þó skurðaðgerðir.
Og því sem þá fór fram að
læknissetrinu að Breiðabólsstað á
Síðu, er best lýst með tilvitnun úr
ævisögu Þorleifs alþingismanns
Jónssonar í Hólum, Hornafirði,
þar sem haft er eftir Guðlaugi
sýslumanni eftirfarandi:
„Þorgrímur er kominn langt
með að „aflima" strandmennina og
það hefur allt heppnast prýðisvel
að þessu og verður svo vonandi
fram úr, en ekki var það árenni-
legt í fyrstu. Hann hefur fjötrað
mig á þeim blóðvelli aUa daga og
látið mig hafa þá yirðulegu
atvinnu að „halda fótunum", og
kann ég honum enga þökk fyrir.“
Og til að árétta þessa miklu og
tímafreku læknisaðgerð er rétt að
birta aðra tilvitnun úr æfisögu
Þorleifs, en það er fréttagrein í
Fjallkonunni 12. apríl 1903.
„Þorgrímur læknir er fyrir
skömmu kominn heim til sín
vestan af Síðu. Hann hefur verið
þar yfir þýskum mönnum af
Friedrich Albert frá Gestemunde,
sem strandaði á Svínafellsfjöru 19.
janúar s.l. og er búinn að taka af
þeim fimm mönnum, sem kól, átta
fætur, og allar tær af tvéim fótum.
Þeir eru nú að mestu grónir og
líður vel, eru allfrískir og kátir."
Fyrir þessa miklu læknishjálp
voru læknarnir Bjarni og Þor-
grímur heiðraðir með prússnesku
rauðu arnarorðunni, og þýskir
læknar höfðu orð á ágætum
frágangi og umbúnaði íslensku
iæknanna.
★ ★ ★
Þessi sorglegi atburður varð til
þess að Ditlev Thomsen, kaupmað-
ur og þýskur konsúll í Reykjavík,
hófst að eigin frumkvæði og á
eigin kostnað handa um að reisa
skipbrotsmannaskýli á Kálfafells-
melum á Skeiðarársandi. Var
þetta hið þarfasta verk og var
Magnús prófastur Bjarnason á
Prestbakka á Síðu þar með í
ráðum um staðarval, gerð og
búnað. Skýlið var timburhús
3.75x3.75 metrar, svart-tjargað
með hvítum krossi, hinu mikla
tákni mannúðar og kærleika. Það
var útbúið með matvöru, fatnaði,
lyfjum og ýmsum verkfærum,
bæði til að nota í skýlinu sjálfu og
á leið til byggða. Þá voru og
leiðbeiningar til skipsbrotsmanna,
hvað gera skyldi til þess að ná
sambandi við mannabyggðir. Jafn-
framt var stauraröð sett frá fjöru
að húsinu. En það sem réði
staðarvalinu á Kálfafellsmelum
hefur sennilega verið það, að
Kálfafellsmelar voru einu mel-
kollarnir á þessum slóðum upp úr
Skeiðarársandi nógu nálægt
sjávarmáli.
Árið 1925 var Thomsen-skýlið
endurbyggt vegna þess hve fúið
það var orðið og mikið sokkið í
sand. Var því lyft og sett á
steyptar undirstöður. Þarna stóð
þessi fyrsti vísir um sjóslysavarnir
við suðurströndina allt til ársins
1954, að Skeiðarárhlaup gróf
undan því melkollana og færði það
í kaf. En í febrúar 1906 leituðu
þangað 13 menn af þýska togaran-
um Wurttemberg frá Gestemúnde
sem strandaði við Skeiðarársand.
Höfðust þeir við í skýlinu í tvo
sólarhringa, áður en Svínfellingar
sóttu þá og fluttu að Núpsstað í
Fljótshverfi. Við þann atburð er
tengt merkt slysavarna- og björg-
unarstarf sr. Jóns Norðfjörðs
Jóhannessonar, er þjónaði að
Sandfelli í Öræfum. En það er
önnur saga.
★ ★ ★
Hinn 1. desember 1928 ritar
þáverandi vita- og hafnarmála-
stjóri Th. Krabbe bók, er hann
nefnir „Vitar íslands," í tilefni
þess, að þá voru 50 ár liðin frá því
að kveikt var á fyrsta vitanum,
sem reistur hafði verið á Reykja-
Myndin sýnir staði og fjölda skipa, sem strandað hafa milli Ingólfshöfða og Dyrhólaeyjar frá 1928—1977 að báðum
árum meðtöldum.
nesi. Þar er getið sérstaklega um
sandauðnir og hafnleysur suður-
strandarinnar, er auðsýnilega
veldur höfundinum nokkrum
áhyggjum og efablandinn lítur
hann fram á leið. Nú hafði það
sýnt sig, að Thomsensskýlið hafði
komið í góðar þarfir og bjargað
strandmönnum frá því að verða
úti eða svelta í hel á þessari
ægilegu eyðimörk.
Árið 1913 er reist annað skýli á
söndunum og því valinn staður í
Máfabót á Hörglandsfjöru. Voru
það togaraeigendur í Hull og
Grimsby, er voru frumkvöðlar að
þessu verki. Gáfu þeir efnivið
allan, svo og búnað, en landssjóður
tók að sér allan kostnað við
byggingu og viðhald. Auk skýlisins
var þarna reist 17 metra hátt
sjómerki, er fengið var frá Eng-
landi, og stauraröð var sett upp á
hættulegasta svæðinu með bend-
ingu um í hvaða átt skyldi halda.
Árið 1918 er þriðja skipbrots-
mannaskýlið reist og því valinn
staður í Ingólfshöfða. Og enn er
það Ditlev Thomsen, sem þar er að
verki og lætur reisa það skýli. Það
eru því aðeins þrjú skipbrots-
mannaskýli hér á landi, þegar
Krabbe ritar grein sína í desember
1928. En í byrjun þess árs hafði sá
atburður átt sér stað, sem miklar
vonir voru tengdar við, enda segir í
fyrrnefndri grein. „Gagngerðar
ráðstafanir um björgun skipbrots-
manna hafa ekki enn verið gerðar
hér á landi. Björgunarmálið er
ekki komið í fast horf, nema hvað
hið nýstofnaða Slysavarnafélag
Islands kann að framkvæma á því
sviði.“
Því er ekki úr vegi að staldra við
og aðgæta, hvað áunnist hefur á
þeim árum, sem liðið hafa. Þegar
eftir stofnun SVFÍ er tekist á við
þennan vanda og þegar fyrstu
kvennadeildirnar taka til starfa
kemst skriður á þetta mál. Eitt
skýlið eftir annað rís suður á
Söndum og stikur settar á fjörur
til að leiðbeina sjóhröktum mönn-
um að skýlunum og síðan frá þeim
til næstu mannabyggða. í dag
starfrækir SVFÍ 12 skipbrots-
mannaskýli á söndunum frá
Ingólfshöfða í Hjörleifshöfða og 7
vel búnar björgunarsveitir ávallt
tilbúnar að skunda til hjálpar,
þegar þess gerist þörf og neyðar-
kall berst á öldum ljósvakans. Það
hafa þær svo margoft gert, eins og
alkunna er, og margir eru þeir
sjómennirnir, sem eiga þeim líf
sitt að þakka.
★ ★ ★
Á þessum fimm áratugum hafa
42 skip strandað á hinum ægilegu
auðnum sandanna, er teygja sig á
milli Ingólfshöfða og Dyrhólaeyj-
ar, og skiptast þannig eftir þjóð-
erni. íslensk skip 9 talsins, bresk
16, þýsk 7, belgísk 3, norsk 2, dönsk
2, færeyskt 1, pólskt 1 og franskt 1.
Á skipum þessum voru samtals
620 manns og af þeim var 597
bjargað, en 23 hafa farist, annað
hvort drukknað eða orðið úti á leið
til byggða. Athyglisvert er, að
ekkert íslenskt skip strandar á
þessum slóðum frá 1931, að
togarinn Leiknir strandaði
skammt vestan Kúðaóss það ár og
þar til vélbáturinn Hafþór frá
Vestmannaeyjum strandaði á
sandspildunni milli Dýralækja-
kvíslar og Blautukvíslar árið 1962.
Á sama tíma stranda 23 erlend
skip á þessum slóðum. I þessu
sambandi er rétt að hafa hugfast,
að langflest hinna erlendu skipa
stranda, þegar þau eru á leið til
landsins, en straumar og vindar
hafa borið þau af leið. Þá er og líka
hins að gæta, að siglingatækin,
sem við þekkjum í dag og teljum
ómissandi, voru fyrst framan af
þessum árum óþekkt með öllu eða
þá mjög ófullkomin. Jafnvel rat-
sjáin villti um, eftir að hún var
tekin í notkun. Að baki sandanna
rís fjallahringurinn, sem fylgir
strandlengjunni ótrúlega mikið og
hefur áreiðanlega blekkt margan
skipstjórnarmanninn, þegar fjar-
lægð við landtöku var ákvörðuð, og
staðarþekking takmörkuð.
Eftir þjóðerni skiptast strand-
menn þannig: íslendingar 67 og
allir bjargast svo og um 91
Neyðar- og björgunarskýli
SVFÍ eru nú orðin 73 að tölu

Hér má sjá eitt af skipbrotsmannaskýlum SVFÍ, þetta er á Sléttu í Jökulf jörðum.
Þjóðverja, 34 Norðmenn, 19 Fær-
eyinga og 18 Pólverja. Af 273
Englendingum hafa 265 bjargast
en 8 farist. Af 14 Dönum hafa 8
bjargast en 6 farist. Af 29
Frökkum hefur 24 verið bjargað en
5 farist, og af 75 Belgum hefur 71
verið bjargað en 4 farist.
Viðhald björgunar- og neyðar-
skýla SVFI er í höndum þeirra
sveita, sem næst eru. Hins vegar
leggur Slysavarnafélagið fram
efni til viðhaldsins og endurnýjar
búnað skýlanna. Viðhald og endur-
nýjun búnaðar kostar mikla vinnu,
sem öll er unnin í sjálfboðaliðs-
vinnu. Mörg þessara skýla eru
þannig staðsett að mjög erfitt er
að komast að þeim, t.d. skýlin á
Hornströndum og á söndunum á
suðurströndinni. En þess ber
einnig að geta að slysavarnamenn
hafa alla tíð notið framúrskarandi
aðstoðar Landhelgisgæzlunnar og
hennar manna við þessi störf.
Sjá nœstu
síðu A