Morgunblaðið - 19.01.1979, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. JANÚAR 1979
13
Samtenging orkuveitusvæða hefur hægt frá orkuskorti og sparað olíukeyrslu og með henni hafa skapast ný viðhorf hvað varðar orkuöfiun.
inu. Þetta síðara er nefnt fórnar-
kostnaður og er skilgreint sem
arður þeirrar fjárfestingar, sem
ella hefði verið unnt að ráðast í, eða
hefur með öðrum orðum verið
fórnað. Landsvirkjun hefur í hag-
kvæmnisathugunum sínum yfirleitt
notað 8% raunvexti, þ.e.a.s. reiknað
með vöxtum, sem eru 8% hærri en
verðbólgunni nemur á hverjum
tíma. Verður að telja þá vexti
frekar í hærra lagi, en eftir því sem
reiknað er með lægri raunvöxtum
eykst hagkvæmni, stórra virkjana í
samanburði við smáar.
Þær athuganir, sem ég hef nú
rakið virðast benda eindregið til
þess, að þær vatnsaflsvirkjanir, sem
næstar eru í röðinni á eftir
Hrauneyjafossi ættu fremur að
vera stórar, því að þá getur farið
sarnan fjárhagsleg hagkvæmni og
svigrúm til að anna aukinni raf-
orkueftirspurn. Að sjálfsögðu getur
einnig komið til greina að ráðast í
minni virkjanir ef staðsetning
þeirra er mjög hagkvæm eða
sérstakar aðstæður fyrir hendi, t.d.
litlar gufuvirkjanir í tengslum við
hitaveitur. Sé þetta rétt metið, ættu
rannsóknir fyrst og fremst að
beinast áð hinum stærri virkjunum
í nálægari framtíð.
Allt of fáar virkj-
anir á réttu
rannsóknastigi
Ein af mikilvægustu forsendum
þess, að hægt sé að taka skynsam-
legar ákvarðanir um virkjunar-
framkvæmdir er sú, að ávallt séu tii
fleiri en ein virkjun á sama stigi
rannsóknar, þ.e. tilbúnar til útboðs
(verkhönnunarstig) þannig að gera
megi raunhæfar hagkvæmnisathug-
anir og samanburð. Æskilegt væri
að sjálfsögðu, að allt virkjanlegt
vatnsafl landsins væri sem næst
fulirannsakað og að fjöldi virkjana
væri nú á verkhönnunarstigi. Mikið
skortir þó á að svo sé, þar sem það
er að jafnaði mjög dýrt að koma
virkjunaráætlunum á verkhönnun-
arstig og því einnig nauðsynlegt að
gæta hófs í þeim efnum. Ástandið
er þó þannig í dag, að allt of fáar
virkjanir eru komnar á það rann-
sóknastig, að hægt sé að meta þær
raunhæft til ákvörðunar, og þær
sem til eru uppfylla e.t.v. ekki þær
kröfur um hagkvæmni, sem sjálf-
sagt er að gera. Stafar þetta að
nokkru af því, að of litlu fé hefur
verið veitt til rannsóknanna, en
einnig að einhverju ieýti af því, að
kröftunum hefur verið dreift á of
marga staði.
Við stöndum nú frammi fyrir að
ákveða, hvaða virkjanir velja skuli
til verkhönnunar á næstunni og
hvernig rannsóknum skuli hagað til
þess að tryggja, að jafnan séu
tiltækar virkjanaáætlanir á verk-
hönnunarstigi, sem uppfylli það
skilyrði að geta orðið áfangi á
hagkvæmustu uppbyggingarleið
orkuöflunarkerfisins. Staða virkj-
unarrannsókna og áætlanagerðar er
enn ekki komin á það stig að
framkvæma megi slíkt val fyrir-
varalítið, en það verður þó að fara
fram á grundvelli fyrirliggjandi
þekkingar og gagna. Við val á
virkjunarleiðum til verkhönnunar
þarf einkum að hafa eftirfarandi
sjónarmið og forsendur í huga:
1. Umtalsverðar líkur þurfa að
vera í því. að viðkomandi
virkjun sé í flokki hagkvæm-
ustu virkjunarkosta landsins.
2. Taka þarf tillit til hagkvæmrar
staðsetningar í landskerfinu
með tilliti til orkuflutninga og
líklegra notkunarstaða orkunn-
ar. /Eskilegt er því að virkjunar-
kostir í hinum ýmsu landshlut-
um séu kannaðir.
3. Hafa ber í huga, hve langt
rannsóknir á viðkomandi stað
eru komnar og hve kostnaðar-
samar nauðsynlegar rannsóknir
verða.
4. Meta þarf líkur á áhrifum
náttúru- og umhverfisverndar-
sjónarmiða. að minnsta kosti að
því marki að tryggt sé eftir
fiingum. að slík sjónarmið úti-
loki ekki framkvæmdir á við-
komandi stað.
5. /Eskilegt er. að viðkomandi
virkjun eyðileggi ekki eða dragi
úr hagkvæmni annarra tengdra
virkjunarkosta, er síðar mætti
nýta. Óæskilegt er einnig. að
hagkvæmni virkjunar sé háð
því. að síðari lítt kannaðir
áfangar verði byggðir.
G. Hafa ber í huga áhættu vegna
náttúruhamfara. en taka jafn-
framt tillit til og meta hagra'ði
af nálægð við aðrar virkjanir og
orkuveitur.
Loks er rétt að benda á, að þótt
hér hafi eingöngu verið fjallað um
þann rétt rannsóknanna sem dýr-
astur er„ þ.e. að færa virkjunar-
áætlanirnar af frumhönnunarstigi
á verkhönnunarstig, þá er ljóst, að
aðrir þættir rannsóknarstarfsem-
innar eru engu að síður mikilvægir.
Það er því rík ástæða til þess að
tryggja heildarsýn yfir alla þætti
orkurannsókna, þegar horft er fram
á við.
Næsta virkjunar
ákvörðun
Með hliðsjón af líklegri þróun
orkumarkaðarins, lítur út fyrir að
taka þurfi ákvörðun úm næstu
virkjun eigi síður en árið 1981. Til
þess að það verði hægt á raunhæfan
hátt þyrfti verkhönnun nokkurra
virkjunarkosta að liggja fyrir á
þeim tíma. Æskilegt virðist því að
ljúka verkhönnun a.m.k. þriggja
virkjana í hinum ýmsu landshlutum
á næstu þremur árum, enda er það
tvímælalaust forsenda þess, að unnt
verði að taka tillit til þeirra
margvislegu sjónarmiða, sem ráða
vali virkjunar svo sem arðsemis-,
byggða-, umhverfis- og öryggissjón-
armiða o.fl.
Landsvirkjun er nú að láta
endurskoða mynzturáætlanir um
virkjanir í Þjórsá og Tungnaá með
það fyrir augum, að innan þriggja
ára verði tilbúin a.m.k ein virkjun-
aráætlun á verkhönnunarstigi á
þessu svæði. Benda líkur til, að
hagkvæmasta framhaldið þar verði
virkjun á ármótum Tungnaár og
Þjórsár u.þ.b. 15 km ofan við
Búrfell. Þessi virkjun gæti verið
staðsett utan hins virka gosbeltis,
og mundi hún stórbæta rekstrarör-
yggi Búrfellsvirkjunar, einkum
varðandi ístruflanir, auk þess sem
þessi virkjun gerði það kleift að
fara í mjög hagkvæma stækkun
virkjunarinnar þar.
Landsvirkjun hefur reiknað með
því, að næst þegar tekin verður
ákvörðun um stóran virkjunar-
áfanga, verði unnt að bera
virkjunaráætlanir fyrirtækisins
saman við samskonar áætlanir
annars staðar á hinu samtengda
svæði, þannig að hægt sé að finna
þá lausn, sem hagkvæmust er fyrir
heildina. Orkustofnun er það langt
komin með grunnrannsóknir við
Blöndu, að í lok árs 1979 væri hægt
að hefja verkhönnun á þeim stað
þ.e.a.s., ef þær rannsóknir, sem
fyrirhugaðar eru á næsta sumri,
verða framkvæmdar. Blönduvirkjun
yrði mjög vel staðsett í landskerf-
inu, og benda líkur til, að þessi
virkjun sé mjög ódýr á framleidda
orkueiningu. Báðar þær virkjunar-
áætlanir, sem hér hafa verið
nefndar, falla vel að þeim sjónar-
miðum um hagkvæmni, sem fram
eru sett hér að framan og koma því
vel til álita sem næsti virkjunar-
kostur í landskerfinu á eftir Hraun-
eyjafossi.
Æskilegt væri að hraða rann-
sóknum á hinum góðu virkjunar-
kostum, sem fyrir hendi eru á
Austurlandi þannig, að tími ynnist
til að taka virkjunarkost á þessu
svæði einnig inn í samanburð við
næstu virkjunarákvörðun. Virðist
eðlilegast, að fyrst verði lögð
áherzla á virkjun Jökulsár á
Fljótsdal, þar sem hún virðist vera
mjög hagkvæm og af viðráðanlegri
stærð... Þessi virkjun fellur vel að
sem fyrsti áfangi í hinum miklu
áformum um virkjun jökulsánna
norðan Vatnajökuls og virðist auk
þess í flokki hagkvæmustu virkjana
landsins. Þessi virkjunarkostur
hefur verið minna rannsakaður en
hinir tveir, sem áður voru taldir, og
öruggt má telja að efla þyrfti
innflutningskerfið, ef meirihluti
orkunnar frá þeirri virkjun full-
gerðri ætti að komast á markað í
fjarlægum landshlutum. Hafa verð-
ur í huga, að verði ráðizt í
Bessastaðaárvikjun er líklegt, að
það myndi fresta ákvörðun um
virkjunarframkvæmdir við áður-
nefnda virkjun.
Ljóst er, að verulegt átak þarf til
að framkvæma það, sem hér hefur
verið rakið, en ég tel, að það sé
réttlætanlegt til þess að þoka
virkjunarrannsóknum í það horf, að
skortur á raunhæfum áætlunum
standi ekki framvegis í vegi fyrir
hagkvæmustu framvindu í
virkjunarmálum. I framhaldi af
þessu átaki þyrfti síðan að viðhalda
og smám saman auka við þann
fjölda virkjunarkosta á verkhönn-
unarstigi, sem jafnan yrði tiltækur
til samanburðar um hagkvæmni við
hverja nýja ákvörðun um
virkjunarframkvæmdir.
-°-
Það er athyglisvert, að Islending-
ar skuli vera komnir svona langt í
því að fullnægja orkuþörf sinni með
innlendum orkugjöfum og í nýtingu
henar til gjaldeyrisöflunar, án þess
að hafa þó beizlað meira en um 7%
af nýtanlegri raforku landsins og
enn lægra hlutfall, ef öll jarðhita-
orkan er með talin. Og samkvæmt
áliti Orkuspárnefndar, sem metið
hefur orkuþarfir almenna markaðs-
ins til aldamóta, verðum við þá
aðeins búnir að nýta rúm 12%
tiltækrar raforku og aðeins 30%. af
hagkvæmustu vatnsorkunni.
Það liggur því í augum uppi, að
íslendingar eiga í orkulindum
sínum stórkostleg náttúruauðæfi,
sem þar að auki eru óþrjótandi, en
annars staðar í heiminum fæst
meginhluti orkunnar úr lífrænu
eldsneyti, sem gengur óðum til
þurrðar. Það er því full ástæða til
þess að halda vöku sinni og láta sér
ekki ganga úr greipum tækifa'ri til
þess að nýta þessa miklu auðlegð,
eftir því sem aðstæður og fjárhags-
lega leyfa. Kemur þá bæði til
uppbygging iðnaðar til eldsneytis-
framleiðslu og til gjaldeyrisöflunar,
enda sé tryggt að slík iðnvæðing
samræmist öðrum þjóðfélagslegum
markmiðum, er menn vilja sækja að
á hverjum tíma.
Við megum að lokum ekki gleyma
því, hver grundvöllur hefur verið
lagður að áframhaldandi þróun
orkumála hér á landi með þeirri
verkkunnát.tu og vísindalegu þekk-
ingu, sem sérfræðingar okkar og
starfslið hafa öðlazt í glínninni við
hin stóru verkefni, sem unnin hafa
verið á undanförnum árurn. Á engu
sviði efnahagslegra framfara höf-
um við betra tækifæri til þess að
beita vísindalegri þekkingu og
hagkvæmni til þess að leysa mikil
efnahagsleg auðæfi úr læðingi,
öllum landslýð til farsældar.
Raforkuframkvæmdirnar hata lagt traustan grundvöll að kverkunnáttu. m.a. eigum við nú hóp
sérþjálfaðra manna í því að setja niður vélar í raíorkuver. scm er geysivandasamt starf. Það eitt að
viðhalda slíkri sérþjálfun er mikils virði.