Morgunblaðið - 11.02.1979, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. FEBRÚAR 1979
13
amalt
og
ott...
Á þessu ári eru 800 ár liðin frá fæðingu Snorra
Sturlusonar, þess manns, sem borið hefur hróður
þjóðarinnar víðar um lönd en nokkur annar Islendingur
fyrr og síðar. Snorri var mikill höfðingi á veraldlega
vísu en hann var einnig skáld gott og í ritum hans hefur
íslenzk frásagnarlist risið hvað hæst. Snorri samdi
Heimskringlu og Ólafs sögu helga, Eddu og einnig hafa
komið fram tilgátur um að hann sé höfundur Egils sögu.
Nú og um næstu helgi verða birt nokkur brot úr verkum
Snorra og getið örfárra æviatriða hans og þá stuðzt við
rit Sigurðar Nordals um Snorra Sturluson.
Snorri
Sturluson
1179—1979
Snorri Sturluson fæddist árið 1179 í Hvammi í
Dölum. Foreldrar hans voru bæði ættstór. Faðir
hans, Sturla Þórðarson, var kominn af Snorra goða,
og fóru beir feðgar með erfðagoðorð Þeirrar ættar,
Snorrungagoöorð. Móðir Snorra var Guöný dóttir
Böðvars Þórðarsonar, er kominn ar í beinan karllegg
af Agli Skallagrímssyni. Guðný Böðvarsdóttir viröist
hafa verið skörungur og allmikil heimskona. Bera
Þeir synir hennar Því vitni, Þóröur, Sighvatur og
Snorri, að Þeim hafi verið fengið gott móðerni, Því að
miklu eru Þeir fremri börnum Þeim, sem Sturla gat
við öðrum konum.
Árið 1181, Þegar Snorri hefur verið tveggja ára, fer
hann í fóstur til Jóns Loftssonar í Odda en áöur hafði
Jón skorizt í leikinn í málum Þeirra Sturlu og Páls
prests Sölvasonar í Reykholti og bauð Jón Sturlu
barnfóstur til að mýkja hug hans.
Jón Loftsson féll frá árið 1197 og var Snorri Þá
kominn á Þann aldur, aö mál var að leita honum
staðfestu. Þeir Sæmundur fóstbróöir hans og Þóröur
bróðir hans báðu honum til handa Herdísar Bersa-
dóttur hins auöga á Borg, sem vafalaust hefur farið
með goðorð Þeirra Mýramanna. Bersi andaðist 1201
og tók Snorri allan arf eftir hann og réðst Þá til bús
að Borg og bjó Þar nokkra vetur.
Talið er aö Snorri hafi flutzt að Reykholti árið 1206.
Náði Snorri Þeim staö með samningum við Magnús
prest Pálsson, er Þar bjó, Þórð Böðvarsson og tvo
menn aðra, sem tilkall Þóttust eiga til staðarvarö-
veizlu. Þegar Snorri fluttist í Reykholt varð Herdís
eftir á Borg og var Þá lokið samvistum Þeirra. Með
Herdísi átti Snorri tvö börn sem úr æsku komust,
Hallberu og Jón Murt. Hann átti og son er Órækja hét
viö Þuríði dóttur Halls Órækjusonar, og böm við
Guðrúnu, dóttur Hreins Hermundarsonar. Komst
Ingibjörg ein Þeirra úr barnæsku. Þórdís var enn
dóttir hans og hét Oddný hennar móöir. Seinna geröi
Snorri helmingafélag við Hallveigu Ormsdóttur, er
Þá var auöugust kona á íslandi.
í Reykholti græddist Snorra allmikið fé. Hefur hann
vafalaust húsað vel staðinn og virki lét hann gera um
bæinn. Með staðnum fylgdi Reykhyltingagoðorö, og
enn jukust mannaforráð Snorra, er Þorsteinn
ívarsson gaf honum hálft Ásvellingagoðorð í Húna-
vatnsÞingi. Snorri var lögsögumaður 1215—18 og í
annaö sinn 1222—1231.
Snorri fór tvær utanferðir. Hann dvaldist 1218—20
með Hákoni Noregskonungi og Skúla jarli Báröar-
syni, sem geröu hann lendan mann sinn. Er ritaö, að
Snorri hafi í Þessari ferö tekizt á hendur að koma
íslandi undir vald Hákonar konungs. Hann var aftur
ytra 1237—39 og dróst inn í deilur Þær, sem upp
höfðu komið milli konungs og Skúla jarls. Fór Snorri
út til íslands í óleyfi konungs og leit konungur á hann
sem landráðamann við sig og fékk Gissur Þorvalds-
son umboð hans til aö handtaka Snorra og færa
hann utan eða drepa ella. Gissur fór aö Snorra heim í
Reykholti aðfararnótt 23. sept. 1241 og lét vega hann.
HEIMSKRINGLA
Ur Ólafs
sögu helga
Hér er lítið brot úr ólafs sögu helga og segir
hér frá Þormóði Kolbrúnarskáldi sem barðist
og féll með konungi í orrustunni á Stiklastöðum
en þar biðu konungsmenn lægri hlut fyrir
bændahernum:
„Þormóður Kolbrúnarskáld var í orrustu undir
merkjum konungs. Og er konungur var fallinn og
aðsókn var sem óðust, þá féll konungslið hvað við
annað, en þeir voru flestir sárir, er upp stóðu.
Þormóður varð sár mjög. Gerði hann þá sem
aðrir, að allir hopuðu þar frá, er mestur þótti
lífsháski, en sumir runnu. Þá hófst sú orrustu, er
Dagshríð er kölluð. Sótti þá þangað til allt
konungsliðið, það er vopnfært var, en Þormóður
kom þó ekki í orrustu, því að hann var þá óvígur
bæði af sárum og af mæði, og stóð hann þar hjá
félögum sínum, þótt hann mætti ekki annað að
hafast. Þá var hann lostinn með ör í síðuna
vinstri. Braut hann af sér örvarskaftið og gekk þá
brott frá orrustu og heim til húsanna og kom að
hlöðu nokkurri; var það mikið hús. Þormóður
hafði sverð bert í hendi, og er hann gekk inn, þá
gekk maður út í móti honum. Sá mælti: „Furðu ill
læti eru hér inni, veinan og gaulan, skömm mikil,
er karlmenn hraustir skulu eigi þola sár sín, og
vera kann, að þeir konungsmennirnir hafi allvel
fram gengið, en allódrengilega bera þeir sárin
sín.“ Þormóður svarar: „Hvert er nafn þitt?“
Hann nefndist Kimbi. Þormóður svarar: „Varstu
í bardaga?" „Var ég,“ segir hann, „með bændum,
er betur var.“ „Ertu nokkuð sár?“ segir Þormóð-
ur. „Lítt,“ segir Kimbi, „eða varstu í bardaga?"
V> twjií Cf r 5 6-por-«ö
«*u if arrrfW 7 cÁfO. £kA M (K/r rjo tr
M fc, W*> %ar k
4 æ tó * UW ram* í íinwft ih '
plyynv aiþiíibotgv.<>ja8«>KaÍ«f5Í.-Œh,
U mhi Cfo «Wc
iA ar rotlf&no^pSo juftr trj W>.C»jerþ
txarjlcn)) U.t|áclag>H>fi.Jhredbj*r
tfí« i6to up fcý i Oaffli fMtn 5jadh'
Po>a íþnlíþo i tr o« k-bujr. Wj-')*
a* e»)
ct).ii.iuc<rnr<íMi^a.7«pjcr pjw.mn
1m<j|»)«LljjT IjnaLtárífareprarmín.
fcnfýfj gmr íjÓBiffJuf mf ía Cmr arwýnA.R«r
þgCUlrrvV-wi. LSa Of 11 OnW fc
g \ tlipf&Í. TtjS* aéry futat.Ocac
\ I jnmtW U4&þarSt-wr?lvl*T*
1bt f5 nawna.it) l psp a v íma. acjö 5"
Wlfr ÍB ar £>5 )> nttrrtl lua tuia
VnotinAau&rnuBiifctntþ&ptijií
rnrfmt þáT. €*) tptatk th yovx
’-fa aeVoi.þaWr^Wotail?pyf. wrþ»áfc
vJ at/í(f urfa Pfá» V-atTiaáJI.flfétWft
ffþ’ OT. aymrt apvb«a tflmt þr dFfcmZ
iKenflt y&A öwnrn. bpf» vfRjtt tt»Z ot
tcfcttSW €rWyihgr -.fvm bhljTpdSaS.
fctpju ttjnur^ tnttit, tpf nj c.fnpa.TKj típ.
ifi» ff ö. mim jnna tcfa p íott&r m> fitwt
tatroS<p> »• þoar V’Kf ptr
Sa^ tfum Soj-p’ þichi óyþ fynlijiÍL ttpa.
awr tr mxt ? t opt- bnléjajp* S6 « AlwVr
KgSayfar tjf fð ojaluljf IjvytlreOTmá''
or WS» Jfc ar lí ítr tn’. mrtöú y«r
TáTfW-^mt* f ftfoareykydtvdtore.
QfV j>Á iyá hk íltd-n»
ffoa fcNa^tj tf tíyte Stíbi Wj eoÁ at
1lM tí j«r i ðf IVf lwunUr.TVtbe
>nof.Oth.Wií5tJ»i
faa fj Ján ritu r q*. jwjh ifaft
* n»-baljT r>& S.Íb£l€u
«1fc j>aj-ÍS» « «S>«i jflóf'.5 émV«
Inz- ttn i 5 t54ix fe tép trwnc V>.»a AU
«1a5faCa*-íi'j 1 €»)«ítfc'ÁaS(rf.
ýjÞrStrfÁwa n y«t> «c ar |bí S aðeW áí
jamnf ♦ h«í Ifc e. 1)5» 4 «tj mtcti) S’iW
mé-sjíííarvm^^bstaur.á^uU1
j«r ÍCf tirftpt yt| h-VmfccU,
ftþ tota 1 £* íar «*&> Spcn tnpa.
yto3»þci«S S«f m SjoöryíöS.lofb
ft M*r W tí tipf. far & «tj tmbsutfo,
■ta s. Jm tn JT4» «póé tri» B&. S ntrli SS /
" pfV.\onw x ar uhjnsúbmc itutí arfap/
anu wn lýK fl>>ja 'úik.atótfjabós* „
m f?r ltfc%p fe *óy*4.iy«€ (*t®Scö
fcyf/ attr. Wpú ffe ttioW y Shr oS fa)
Trwl»o0.fc.i malí s arafPlnAe^fay.
tom a&i í 6 ttðf-wt C t> jabtfa fan \)«>
’-i ntoW i»ar c Wf k-fc »t( þ p
I ntrtraCat acitá.Vitea'VStfa p Imort fc
|li3i 5 / Ött. ftfit K 7 *'* •
bWé/Wpatawks Kap
Tlaciki.itymrWbm; jú-Sni
vfaC.taí&Otínt. kVtrf^rrrotC
S«) nrfaí’19 H
Curtc tmal tft. 6h þ Kj*jttúo«•«'
om oSk
«c fci t3W 'H" J •'
Eina blaðiö sem til er af Kringlu elzta og bezta
skinnhandriti Heimskringlu (rituð um 1260).
Þormóður segir: „Var ég með þeim, er betur
höfðu.“ Kimbi sá, að Þormóður hafði gullhring á
hendi. Hann mælti: „Þú munt vera konungsmað-
ur. Fá þú mér gullhringinn, en ég mun leyna þér.
Bændur munu drepa þig, ef þú verður á vegi
þeirra." Þormóður segir: „Haf þú hring, ef þú fær.
Látið hefi ég nú meira.“ Kimbi rétti fram
höndina og vildi taka hringinn. Þormóður
sveiflaði til sverðinu og hjó af honum höndina, og
er svo sagt, að Kimbi bar sár sitt engum mun
betur en hinir, er hann hafði fyrr á leitað. Fór
Kimbi brott, en Þormóður settist niður í hlöðunni
og sat þar um hríð og heyrði á ræður manna. Það
var mælt þar mest, að hver sagði það, er séð
þóttist hafa í orrustu, og rætt um framgöngur
manna. Lofuðu sumir mest hreysti Ólafs kon-
ungs, en sumir nefndu aðra menn til ekki síður.“
UR SNORRA-EDDU
Snorra-Edda heíir lengi verið talin meðal langmerkustu lornrita vorra. Heldur margt til þess, og
ekki sízt það, hve sérstök hún er í sinni röð, ekkert rit getur bætt oss hana upp. Hún hefir að geyma
ásamt Eddukvæðunum heimildir um trúarbrögð hinna heiðnu lorfeðra vorra, hugmyndir þeirra um
goðin, líf þeirra og sagnir um þau, sem hvergi eru til annarsstaðar. Og hún er fullkomnasta heimild
vor um skáldskap forfeðra vorra. kenningar, heiti og bragarháttu, og jafnframt hafa þar varðveitzt
fjölmargar vfsur og kvæði, sem annars væri nú glötuð með öllu.
Tilgangur Snorra með Eddu sinni var fyrst og fremst að semja kennslubók í skáldskap, og segir
hann það sjálfur berum orðum: „En þetta er nú að segja ungum skáldum, þeim er girnast að nema mál
skáldskapar og heyja sér orðfjölda með fornum heitum eða girnast þeir að kunna skilja það, er hulið
er kveðið, þá skilji hann þessa bók tii fróðleiks og skemmtunar
(Guðni Jónsson: Formáli að Snorra-Eddu
útg. 1935).
Gylfa
ginning
Snorri skiptir Eddu í þrjá kafla. Gylfaginningu,
Skáldskaparmál og Iláttatal. í Gylfaginningu segir
hann sögur um goðin, greinir frá upphafi þeirra og
ævi, lífi þeirra og dauða. Hér segir frá því er Gylfi
konungur kemur til Háva hallar:
„Gylfi konungur var maður vitur og fjölkunnugur;
hann undraðist það mjög, er ásafólk var svo kunnugt,
að allir hlutir gengu að vilja þeirra. Það hugsaði hann,
hvort það myndi vera af eðli sjálfra þeirra, eða myndi
því valda goðmögn þau, er þeir blótuðu. Hann byrjaði
ferð sína til Ásgarðs, og fór með leynd og brá á sig
gamals manns líki og duldist svo. En æsir voru því
vísari, að þeir höfðu spádóm, og sáu þeir ferð hans,
fyrr en hann kom, og gerðu í móti honum sjón-
hverfingar; og er hann kom inn í borgina, þá sá hann
þar háa höll, svo að varla mátti hann sjá yfir hana;
þak hennar var lagt gyltum skjöldum svo sem
spónþak.
Gylfi sá mann í hallardyrum og lék að handsöxum
og hafði sjö senn á lofti; sá spurði hann fyrr að nafni;
hann nefndist Gangleri og kominn af refilstígum'og
beiddist að sækja til náttstaðar og spurði, hver höllina
átti. Hann svarar, að það var konungur þeirra, „en
fylgja má ég þér að sjá hann; skaltu þá sjálfur spyrja
hann nafns“, og snerist sá maður fyrir honum inn í
höllina, en hann gekk eftir, og þegar laukst hurðin á
hæla honum. Þar sá hann mörg gólf og margt fólk,
sumt með leikum, sumir drukku, sumir með vopnum
og börðust. Þá litaðist hann um og þótti margir hlutir
ótrúlegir, þeir er hann sá; þá mælti hann:
Gáttir allar
áður gangi fram,
of skyggnast skyli;
því að óvíst er að vita,
hvar óvinir sitja
á fleti fyrir.
Hann sá þrjú hásæti og hvert upp frá öðru, og sátu
þrír ménn sinn í hverju. Þá spurði hann, hvert nafn
höfðingja þeirra væri. Sá svarar, er hann leiddi inn,
að sá, er í neðsta hásæti sat, var konungur, „og heitir
Hár, en þar næst sá, er heitir Jafnhár, en sá er efst, er
Þriðji heitir". Þá spyr Hár komandann, hvort fleira er
erindi hans, en heimill er matur og drykkur honum
sem öllum þar í Háva höll. Hann segir, að fyrst vill
hann spyrja, ef nokkur er fróður maður inni. Hár
segir, að hann komi eigi heill út, nema hann sé fróðari,
og stattu meðan þú fregn;
sitja skal sá, er segir.
Gangleri hóf svo mál sitt: Hver er æðstur eða elztur
allra goða? Hár segir: Sá heitir Alföður að voru máli,
en í Ásgarði hinum forna átti hann tólf nöfn; eitt