Morgunblaðið - 27.03.1979, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. MARZ 1979
13
kappann og taugar og tilfinningar
margra félagsmanna léku á reiði-
skjálfi. Við smásílin sukkum til
botns eða lentum beint í gini
hvalsins eins og Jónas í Biblíunni.
Höfuðvígið, gamli Listamanna-
skálinn, féll áður en varði í hendur
Valla og dyggra samherja hans.
Framganga þessa umsvifamikla
Grenvíkings var svo hröð, að helzt
mætti líkja henni við skjótan
frama annars strjálbýlings, sem
kom til stórborgarinnar og hratt
öllu úr vegi vegna eigin frama og
krýndi sjálfan sig til keisara. Þar
á ég við Grenviking þeirra
Korsíkubúa, sjálfan Napoleon
Bonaparte. En sá er munurinn á
Valla og Naflajóni, að Týri lenti
ekki í útlegð á neinni norðlenzkri
Kolbeinsey eða St. Helenu eins og
Nafli. Heldur sté hann sjálfviljug-
ur ofan úr veldisstólnum eftir
25—30 ára stjórnartíð í islenzkum
listmálum. í byrjun valdaskeiðs
síns átti hann til með að vera
miskunarlaus og óvæginn tyft-
meistari listarinnar í langstærsta
blaði landsins, Mogganum með
frjálsar hendur. Þá var Valtýr
ungur að árum og sveiflaði gadda-
svipunni miskunarlaust á kolleg-
ana í heilagri vandlætingu í nafni
listarinnar og „sannleikans" að
hætti margra æskumanna, sem
nenna ekki að efast. Þá sveið oft
undan höggum og margur bar ekki
lengi sitt barr á eftir.
Nú hefir skap Valtýs mildast,
svipuólin fúnað og gaddarnir ryðg-
að í rúst svo að ekki blæðir lengur
undan svipuhöggum hans. I stað
hávaðaroks og 12 vindstiga leika
nú um hann fönvindar þíðir.
Umburðarlyndi, mildi í dómum,
víðsýni og samúðarfullur
skilningur eru á hraðri leið með að
taka sér bólfestu í þessum gamla
harðjaxli og töffara. Þannig er
gott og fallegt að eldast. Meira að
segja er þessara jákvæðu eigin-
leika farið að gæta í andlitsdrátt-
um hans og svipmóti. Samt vona
ég, að hann endi ekki sem dýrling-
ur, þá fyrst yrði Valli leiðinlegur
og óþolandi. Ofan á allt annað
sendi hann mér opið bréf í Mogg-
anum í tilefni síðustu sýningar
minnar á Kjarvalsstöðum í
september á umliðnu hausti.
Greinin var í svo elskulegum og
vingjarnlegum tón, að mér lá við
að klökkna.Öðru vísi mér áður brá.
Fyrir þau firna fögru tilskrif finn
ég mig knúinn til að senda Valtý
einlægar þakkir og gríp tækifærið
til allra góðra óska á þessum
merku tímamótum i lífi lista-
mannsins.
Það er eins og andskotinn og
árar hans hlaupi í margan góðan
drenginn í krossfarahlutverkinu.
Valtýr tók að sér boðun fagnaðar-
erindisins að berja afstrakt-siðbót
í Mörlanda og var mikið ágengt
með áróðurspenna blekriddarans.
Áhuginn og úthaldið var með
ólíkindum. Hann er míkill hæfi-
leikamaður og áróðursmeistari og
hefði getað leikið sér að selja
morkin hákarl, við hvaða hirð í
heiminum sem er. í því tilliti
komast ekki margir í fötin hans
Týra-Valla, ens og þessi galvaski
listmálari var oft kallaður á
Akureyri í gamla daga. Því eygði
ég ekki hversu Valtýr getur verið
bráðskemmtilegur maður fyrr en
þessum ofsatrúarlátum linnti og
stórveðrum slotaði í listinni.
Trúboð og húmor fara sjaldan
saman. Annars er listin svo
óendanlega víðfeðm, '.ð hún á að
geta herbergjað allai tefnur sam-
timis.
Öllum samkiptum okkar Valtýs
þá, meðan á þessum gerninga-
veðrum stóð mætti einna helzt
líkja við stuttar og snubbóttar
kveðjur tveggja stórmenna í borg-
inni við Sundið, þeirra prófessors
Jóns Helgasonar og þess fræga
fóstursonar íslands, Poul
Reumert.
Er þeir mættust á landamótum í
Höfn forðum daga gall í Reumert:
„Fy“ og prófessorinn svaraði um
hæl „pá stáende fod“: Svei! Ólíkt
hlýrri og elskulegri urðu kveðjur
okkar Valtýs síðar meir eða fyrir
einum 7—8 árum er við rákumst af
tilviljun á hvorn annan á Oxford-
street í London eins og tvö drekk-
hlaðin bjór-tankskip á siglingu
með slagsíðu í þoku. Við brugðum
okkur strax inn á næstu ölkrá til
að rétta af slagsíðuna og gamlan
kunningsskap. Barinn hét því
undarlega nafni: „hog in the
pound" eða: Svínið í stíunni, æva-
gömul, fræg bjórstofa á horni
Corkstreets og Oxfordstrætis, sem
sízt var nú hægt að kenna við
nokkurt svínarí. Aldrei hafði ég
skemmt mér betur í London en
allan þann eftirminnilega dag með
kollega Valtý grenvíkensins. Það
fór brigða vel á með okkur starfs-
bræðrunum og bömlu krússidúllu-
meisturunum að norðan. Við
vorum sannarlega í essinu okkar
og Sir Walter (eða séra Valtýr) lék
á alls oddi og reytti af sér brand-
ara. Hann demdi yfir mig hols-
keflu skemmtilegra skopsagna af
Kjarval og fleiri myndríkum
meisturum og furðufuglum
íslenzkrar málaralistar iðulega
krydduðum eftirhermum og allt
ætlaði um koll að keyra af hlátrar-
sköllum og gleðilátum svo að
rólyndir og jafnlyndir Bretarnir
við nærliggjandi borð heimtuðu
hlutdeild í skemmtuninni á
móðurmálinu, sem var veitt án
aukagjalds og skemmtanaskatts,
nema hvað nokkrar ölkollur voru
þegnar í staðinn.
Valtýr á til skemmtilegra að
telja fyrir norðan.
Hann er kominn af einhverjum
glöðustu skemmtimönnum, mestu
fjörkálfum og söngbörkum við
Eyjafjörð. Séra Árni Jóhannesson,
prestur í Grenivik var móðurafi
hans og faðir þess dýnamíska
söngstjóra Geysis á Akureyri,
Ingimundar heitins Árnasonar og
Þórhalls sáluga (Trallenbergs)
skrifstofumanns í Rvík. Ekki þóttu
prestsdæturnar síðri um skemmti-
legheitin, sem allar bera
rammíslenzk nöfn: Steingerður og
Gunnhildur, sem báðar eru á lífi.
Þórgunnur móðir Valtýs lézt er
hann var barnungur. Svanasöngv-
arinn, glæsimennið og sjarmörinn
mikli úr Hrísey, Hreinn Pálsson,
síðar olíukóngur í Rvík. sagði mér
þegar ég málaði hann skömmu
fyrir andlát hans, að ógleymanleg-
ar væru sér komur hans á prest-
setrið í Grenivík í æsku. Iðulega
hefði hann siglt seglbáti sínum um
helgar yfir fjörðinn, án þess að
skeyta um veður og vinda og oft
komizt í hann krappann, til að
taka lagið með heimilisfólkinu í
Grenivík. Síðan var stiginn léttur
dans í mjúkum og ylvolgum faðmi
hinna björtu, blómlegu og
skemmtilegu prestsdætra. Oftar
en einu sinni lenti hann í lífs-
háska. Bátskelin lagðist á hliðina í
snarpri vindkviðu og hann rétti
hana við með að ausa upp á líf og
dauða. Þrátt fyrir allar svaðilfarir
þegar teflt var á tæpasta vaðið
fannst Hreini þessar siglingar
sínar hafa margborgað sig í söng-
gleði, lífi og fjöri á prestsetrinu á
Grenivík í gamla daga. Faðir
Valtýs var Pétur Einarsson kenn-
ari frá Skógum við Vaglaskóg f.
1885 d. 1925. Móður systir Einars í
skógum, afa Valtýs, var Sigríður
móðir Þórhalls biskups frá Laufási
við Eyjafjörð. Þar á nafn Laufás-
vegarins í Reykjavík rætur sínar.
Móðir Péturs kennara og föður-
amma Valtýs var Kristbjörg systir
þess stórskorna, aðsópsmikla og
fornmannlega Jóhanns Bessason-
ar, bústólpa og smiðs á Skarði í
Dalsminni, sem þótti jafnvígur á
tré og járn. Hann þótti allra
Mörlanda líkastur Agli Skalla-
grímssyni um hrikalegt og mikil-
úðlegt útlit. Vegna þess arna
birtist mynd á sinni tíð í „Öldinni
okkar" af þessum rúnum rista og
fornéskjuskotna ömmubróður
Valtýs. Þó að Valtýr teljist ekki
beinlínis smáfríður og pempiu-
legur um andlitsfall þá geislar oft
geðþekkt og glampandi kímnifjör í
augnaráðinu, svo að óhætt er að
fullyrða, að mikil forfegrun hafi
átt sér stað í föðurkyninu þegar
borið er saman við tröllslega og
gretta ásjónu þessa stórskorna
ömmubróður hans á Skarði. Móðir
Valtýs og eiginkona Péturs var
fyrrnefnd Þórgunnur Árnadóttir í
Grenivík, elzt systranna f. 1893.
Hún andaðist í blóma lífsins árið
1921. Þá tók Gunnhildur móður-
systir Valtýs hann í fóstur og ól
upp. Hún gekk siðan að eiga Olaf
Guðmundsson útgerðarmann og
síðar athafnamann í Reykjavík.
Þau búa alltaf við Vesturgötu. Mér
láðist að geta móðurömmu Valtýs
hér að framan, prestfrúarinnar í
Grenivík. Hún var Valgerður
Karólína Guðmundsdóttir frá
Brettingsstöðum á Flateyjardal i
Fjörðum norður. Fyrir bragðið get
ég skotið því hér inn, að í gegn um
þann ættlegg er Valtýr
þremenningur við þá rithöfundana
Thor Vilhjálmsson og Stefán
alþm. Jónsson. Ógerla veit ég um
frændsemiþel þeirra landsfrægu
listamann'a.
Eiginkona Valtýs er Herdís
menntaskólakennari Vigfúsdóttir
Einarssonar ráðuneytisstjóra.
Mun Vigfúsarnafnið eflaust komið
frá ættföðurnum Vigfúsi sýslu-
manni Thorarensen föður Bjarna
skálds og amtmanns. Móðir
Herdísar er Guðrún Sveinsdóttir
frá Akureyri dóttur-dóttir sér
Matthíasar. Hún hefur verið ekkja
eftir mann sinn um 30 ára skeið og
býr hér í borg.
Þó að Valtýr sé mikill Vestur-
bæingur og hafi verið einlægur
afstraktisti alla tíð er eins og
sjávarseltan í blóðinu að norðan sé
farin að segja til sín í seinni tíð, og
leita uppruna síns. Nú ösla óvænt
gömul hákarlaskip úr Höfðahverfi
um dúka hans og striga. Sæbarðir
trillupungar tifa við Látraströnd,
og svei mér ef ég sé ekki hatta
fyrir sjálfum Sólarfjöllum við
Eyjafjörð einhversstaðar í baksýn.
Jafnvel sjósóknarar spýta úr vör
eins og tvífari Egils, stórskeggur-
inn ömmubróðurinn á Skarði.
Meira að segja bjargvættir strjál-
býlisins, splunkunýir skuttogarar,
sigla með reisn fyrir landi. Hvað
hefir skeð? Hver hefði trúað slíku
fyrir aldarfjórðungi? Allt er
breytingum undirorpið. Svo er um
mannlífið, afstraktlist sem aðra
list, fornan og endurvakinn
kunningskap okkar Valtýs.
Til hamingju með daginn, Valli
minn, og þakka þér óvæntan
meðbyr sem og gleymdan bótbyr.
Það eru einmitt sveiflurnar í öllu
lífi, sem gefa því gildi og veita því
viðhald og varanleika, og gera lífið
þess virði að lifa því. Megi duggur
þínar, hákarlaför og skutskip sigla
til frama og frægðar heil í höfn úr
hverri raun listarinnar, með
lýsis-ljós vona og giftu fyrir
stafni, sem er aðal og guðsgjöf
hins sanna húmorista eins og þín.
Punktum og basta.
Órlygur Sigurðsson.
Ljósm. Emilía
íslendingur, báturinn sem Dunlop-fyrirtækið gaf Siglingamálastjórninni.
Björgunarbátur sérstaklega
hannaður fyrir islenzkar aðstæður
DUNLOP-fyrirtækið hefur
fært Siglingamálastjórn
að gjöf gúmíbjörgunarbát
sem það hefur smíðað sér-
staklega fyrir íslenskar
aðstæður.
Burlison, sölustjóri Dun-
lop, sagði að þeir hefðu
hannað bátinn samkvæmt
skýrslu reknefndar og sigl-
ingamálastjórnar um við-
bótarbúnað gúmíbjörgun-
arbáta. Sérstök styrktar-
grind hefur verið sett til að
styrkja þak bátsins og í
stað 4 sjópoka neðan í
bátnum hafa 10 verið settir
neðan í þennan bát sem
hlotið hefur nafnið íslend-
ingur. Einnig hefur lína
bátsins verið styrkt og hún
er fest við bátinn á tveimur
stöðum. íslendingur er 10
manna björgunarbátur.
Burlison sagði, að þessi
bátur væri aðeins byrjun á
samstarfi þeirra og íslend-
inga til að finna út hvernig
gúmíbjörgunarbátar ættu
að vera útbúnir til að falla
sem best að íslenskum að-
stæðum og er það Siglinga-
málastjórnar að vinna að
frekari rannsóknum á Is-
lendingi.
Dunlop afhenti Siglinga-
málastjórn bátinn á Hótel
Loftleiðum að viðstöddum
fulltrúum frá Sjóslysa-
nefnd, Slysavarnafélaginu,
Siglingamálastofnun, Rek-
nefnd og fleirum. Fyrir
hönd Dunlop komu hingað
til lands auk sölustjórans
Cracknell aðalforstjóri og
Noad tæknilegur forstjóri.
Umboðsaðili Dunlop á ís-
landi er Austurbakki h.f.