Morgunblaðið - 30.09.1979, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. SEPTEMBER 1979
Ljóm: Emilía.
Nokkrir aðstandenda sýningarinnar í Norræna húsinu á tali við blaðamann: Talið frá vinstri: Björg, Jón, Edda, ingunn og Þóröur.
Grafík-
sýningin í
Norrœna
húsinu:
Verður sýnd í þrettán
borgum Norðurlanda
Tíu ára afmælissýning á ísienskri grafík lýkur í Norræna húsinu í dag,
sunnudag. Sautján listamenn sýna verk sín á sýningunni, en auk þess aö hún
er sett upp í Norræna húsinu í Reykjavík fer hún um hin Noröurlöndin, og
hefur raunar þegar veriö sett upp í Finnlandi. Sýningin veröur sett upp í
eftirtöldum borgum: Sveaborg, Helsingfors, Tammerfors, Villmanstrand,
Stokkhólmi, Luleá, Kiruna, Moss, Stafangri, Björgvin, Kaupmannahöfn,
Álaborg, Tender og víöar. i athugun er aö fara meö sýninguna um ísland, en
ekkert hefur þó veriö ákveöiö íþví efni sem komið er.
Texti: Anders Hansen..Myndir: Emilía
Ævagömul listgrein,
en þó ný.
Þó að grafíklistgreinin eigi sér ekki
ýkja langa sögu hér á landi er hún
ævagömul, og var meöal annars
þekkt meöal Japana og Kínverja til
forna. íslenskir grafíklistamenn hafa
gjarna taliö aö upphaf listarinnar hér
á landi megi rekja til Guöbrands
biskups Þorlákssonar á Hólum, sem
setti upp prentverk á Hólum í
Hjaltadal áriö 1575. Félagiö íslensk
grafík var endurreist fyrir tíu árum,
eöa áriö 1969, en þaö var uppruna-
lega stofnaö siöla árs áriö 1954. Aö
endurreisn félagsins stóöu í senn
félagar úr eldra félaginu og ungt fólk
sem flest var nýkomið heim frá námi
eöa var hér heima viö nám og störf.
Grafík er vaxandi listgrein hér á
landi sem annars staðar, og af þeirri
gagnrýni sem íslenskir grafíklista-
menn hafa fengiö erlendis má ráöa
aö þeir standa fyllilega jafnfætis, ef
ekki framar, félögum sínum til dæmis
í Skandinavíu.
Illa búió aö íslenskum
grafíklistamönnum.
Blaöamaöur Morgunblaösins hitti
nokkur þeirra sem sýna í Norræna
húsinu aö máli og ræddi viö þau um
listgrein þeirra og hvernig búiö er aö
henni hér á landi.
Samdóma álit þeirra var, aó ákaf-
lega illa væri búiö aö grafíklista-
mönnum og grafíklist hér á landi, og
töldu þau þaö ekki vera hinu opin-
bera til sóma hvernig að þeim málum
er staöiö. Sögöu þau útilokaö fyrir
listamenn aö lifa á þessari list hér á
landi eins og nú er í pottinn búiö.
Engir styrkir eru veittir til þessarar
listgreinar, engin aðstoð viö upp-
setningu eöa kostnaö vió sýningar,
engin kynning á listinni. Þegar hins
vegar er komið aö því aö ríkiö geti
hagnast á listinni kemur annaö hljóó
í strokkinn, og leggur ríkiö hvorki
meira né minna en 30% lúxus —
skatt á allar þær vörur sem flytja þarf
til landsins vegna listarinnarl
Töldu þau, aö þessi dæmi og mörg
önnur væru dæmigerö fyrir þaö
skilningsleysi sem ríkir meöal ráöa-
manna á þessari listgrein og raunar
fleiri hér á landi, og vildu sum þeirra
jafnvel taka svo djúpt í árinni aö
segja, aö markvisst væri unniö aö því
aö útrýma myndlist á íslandi. Engin
virðing væri borin fyrir listinni og
ekkert virtist vera hugsað um í hverju
menning þjóöar er fólgin þegar þessi
list er annars vegar.
Sögóu þau almenning vera eina
bjargvætt grafíklistamanna hér á
íslandi, því almenningur heföi jafnan
sýnt listinni mikinn áhuga, komiö á
sýningar og keypt verk.
Þau sögóu aó félaga úr hópi
grafíklistamanna, sem hlotiö hafa
viöurkenningu frá úthlutunarnefnd
listamanna, mætti telja á fingrum
annarrar handar, en raunar væri sú
fjárupphæó, sem þar væri um aó
tefla, ekki svo há aö hún skipti
nokkru máli.
Áhugaleyai Listasafns
íslands á grafík
Aóstandendur sýningarinnar í
Norræna húsinu sögöu ekki vera
hægt aö sleppa því að minnast á
Listasafn islands þegar talaó væri
um áhugaleysi opinberra aöila á
grafíklistinni hérlendis. Enginn fulltrúi
frá safninu heföi enn komiö á þess
vegum að skoöa sýninguna, þrátt
fyrir að hér væri um aö ræöa tíu ára
afmæli félagsins, og sautján félagar
þess sýndu þar verk sín.
Greinilegt væri aö áhugi forráóa-
manna Listasafnsins á íslenskri
grafík væri sami og enginn. Safnið
ætti þokkalegt safn af erlendri grafík,
en nánast ekkert eftir íslenska lista-
menn. Sögöu þau safnið þaó illa búiö
aö verkum aö þaö gæti ekki haldió
sýningu á þeim verkum svo nokkurt
vit væri í.
Töldu þau hart þegar opinberir
aðilar brygóust svo herfilega sem
dæmi væri um. — Aö vísu byggi
Listasafn íslands viö þröngan fjár-
hag, en þaö afsakaöi þó alls ekki svo
fullkomiö afskiptaleysi. Erfitt væri aö
koma verkum á framfæri hér á landi,
öfugt vió þaö sem listamenn þessar-
ar listgreinar búa viö erlendis. Þar
væru starfræktir sérstakir sýningar-
salir fyrir grafík, og nefna mætti aö í
Finnlandi væru þrír menn í störfum
fyrir grafíkfélagiö þar. Þau sögöu
einnig, aö íslenskir grafíklistamenn
heföu fengiö mjög jákvæöar og
uppörvfandi móttökur erlendis, bæöi
hjá almenningi og einnig hjá opinber-
um aöilum. Sögöu þau opinbera
aðila erlendis hafa sýnt íslenskum
listamönnum mun meiri athygli en
innlendir, og heföu erlendir aöilar
jafnvel komió hingaö og keypt verk í
heilu sýningarnar.
Hvaö er grafík
eiginlega?
Grafík er raunverulega aðeins ein
grein myndlistar, en lýtur þó um
margt öörum lögmálum en til dæmis
listsköpun meó olíulitum. Mörg lista-
verk eru gerö eftir hverri mynd, og
hér á landi er til dæmis ekki óalgengt
að 40 til 60 myndir séu geröar eftir
sömu frummynd. Þetta gerir verkin
að sjálfsögöu ódýrari en til dæmis
olíumálverk, og gerir um leiö fleirum
kleift að eignast verkin, til dæmis
ungu fólki sem er aö stofna heimili og
vill myndskreyta húsakynni sín. Meö
nokkrum rétti má því líkja aöferöum
grafíklistamanna viö tónlistarmenn
og söngvara, sem koma list sinni á
framfæri á hljómplötum. Grafískum
aöferöum er annars skipt í þrjá
flokka: I. HÁÞRYKK, II. DJÚPÞRYKK
og III. FLATÞRYKK, en á síöari árum
hefur IV. flokkurinn, skapalónsþrykk
bæst í hópinn.
I. HÁÞRYKK
Byggist á því að þeir fletir, sem
svertan eöa liturinn er borinn á, eru
upphækkaöir fyrir ofan niðurskorinn
botn. Þeir hlutar í myndinni, sem eru
hvítir, samsvara niðurskornum flöt-
um í þrykkplötunni.
Algengustu háþrykksaöferóirnar
eru trérista, dúkrista (linoleum) og
tréstunga.
TRÉRISTA
í tréristu er hægt aö nota flestar
tegundir viöar. Verkfærin, sem eru
notuö viö skuröinn, eru sérstakir
tréskuröarhnífar. Áöur en myndin er
skorin í plötuna, er hún strokin yfir
með svörtum lit. Á þennan grunn er
myndin síöan teiknuö upp. Þegar
myndin er skorin út, kemur Ijós litur
trésins fram á móti svörtum grunnin-
um, svo aó auðvelt er aó fylgjast meö
framgangi verksins.
DÚKRISTA
Dúkrista skilur sig ekki mikiö frá
tréristunni, þrykkpíatan er linol-
eumdúkur. Viö skurðinn eru notaöir
dúkskuröarhnífar, sem eru ekki
ósvipaðir tréskuröarhnífum.
TRÉSTUNGA
Tréstunga byggist á sömu lögmál-
um og tréristan. í tréstungu eru
aöeins notaöar mjög haröar viöar-
tegundir, t.d. eik. Þaö er rist í enda
trésins, öfugt viö tréristuna, sem er
skorin í lengdartréö. Yfirboröiö verð-
ur aö vera slétt og vel slípaö. Á þaö
er hægt aö rista mjög fínar línur.
Verkfærin, sem eru notuð viö tré-
stunguna, eru svipaöir stiklar og eru
notaöir viö koparstungu.
II.DJÚPÞRYKK
Byggist á því, að línur og fletir,
sem hafa veriö ristir eöa ættir meö
sýru í málmplötu, eru fylltir meö lit,
sem síðan er þrykkt á pappír í
þrykkpressu. Algengustu djúp-
þrykksaöferöirnar eru: koparstunga,
þurrnál, messotinta og akvatintuæt-
ing, sem byggist á því, aö annaö-
hvort eru línur eöa fletir ristir beint í
málminn eöa sýra er látin vinna á
honum.
ÞURRNÁL
í þurrnálsgrafík er myndin rist
beint niöur í plötuna meö hvassri nál.
Aðferöin byggist á því, aö nálar-
oddurinn myndar línu, sem er umluk-
in smáköntum úr kopar, sem nálin
þrengir upp. Þegar svertan er borin á
plötuna, fer hún ofan í línuna og situr
einnig eftir á köntunum í kring, sem
gefa línunni meiri breidd og mýkri
áferð.
KOPARSTUNGA
Koparstunga er unnin beint í
plötuna eins og þurrnálsgrafíkin.
Vinnuaöferöin, verkfærin og útlit
þrykksins skilur sig samt mikið frá
henni. Rist er í plötuna meö stikli,
sem samanstendur af einu skuröjárni
og rúnnuöu tréhandfangi, sem fest er
í annan enda hans. Meö stiklinum er
hægt aö fá fram kantlausa og hreina
línu sem er einkennandi fyrir kop-
arstunguna.
MESSOTINTA
Messotinta er nú á tímum sjaldgæf
og lítiö notuö aöferó. Sennilega er
það vegna þess aö undirbúnings-
vinna á plötuna er mjög timafrek.
Með sérstöku verkfæri, sem hefur
tennta egg, er málmurinn ýfður upp,
þar til myndast hefur þétt og reglu-
legt mynstur, sem aö lokum þekur
alla plötuna og gefur í þrykki algjör-
lega svarta áferð. Með sérstöku járni
(póleringsjárni) er ýföur málmurinn
síðan jafnaöur niöur, og fást á þann
hátt fram tónar í myndina. Slétt-
póleraöir fletir veróa hvítir í þrykki.
ÆTING
Grundvöllur ætingar er, að platan
er þakin með sýruheldum grunni. f
grunninn er teiknaö meö nál eöa
ööru áhaldi í þá hluta, sem eiga aö
vera svartir. Grunnarnir skiptast í:
harögrunn, mjúkgrunn og akvatintu-
grunn.
HARÐGRUNNUR
Harðgrunnur er oftast notaöur viö
línuætingu. Áður en grunnurinn er
lagöur á plötuna er hún hituð.
Grunnurinn er síöan dúppaöur í