Morgunblaðið - 06.02.1980, Qupperneq 23

Morgunblaðið - 06.02.1980, Qupperneq 23
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. FEBRÚAR 1980 23 Aðfararnótt hins 27. janúar s.l. lést í Sjúkradeild Borgarspítalans í Reykjavík Matthildur Kvaran Matthíasson, á 91. aldursári. Hún fæddist í Winnipeg í Kanada hinn 29. dag septembermánaðar árið 1889, dóttir Einars Hjörleifssonar Kvaran, rithöfundar og ritstjóra, og síðari konu hans, Gíslínu Gísla- dóttur frá Reykjakoti í Mosfells- sveit. Fyrri konu sína, Mathilde, hafði Einar misst nokkrum árum áður, sem og tvo syni þeirra hjóna, báða á 1. ári. Bar einkadóttir Einars nafn hinnar látnu konu. Einar H. Kvaran dvaldi um tæplega 10 ára skeið í Kanada, en árið 1895, þegar Matthildur var á 6. ári, sneri hann aftur heim til íslands með fjölskyldu sína: konu og 4 börn, til þess að taka við starfi sem meðritstjóri Björns Jónssonar að blaðinu Isafold. Börn þeirra Einars og Gíslínu, sem fæddust í Kanada, voru: Sigurður, sem dó um fermingaraldur, þá nemandi í Menntaskólanum í Reykjavík, Matthildur, Einar, síðar aðalbókari í Útvegsbanka íslands, og Ragnar, prestur vestan hafs og síðar landkynnir. Sama ár og fjölskyldan fluttist til íslands fæddist fimmta barnið, Gunnar, síðar stórkaupmaður. Systkinin eru nú öll látin. Einari H. Kvaran kynntist ég aldrei persónulega, því að hann lést vorið 1938, sama ár ,og ég tengdist þessari fjölskyldú. Auð- vitað vissi ég, eins og flestir aðrir íslendingar, að hann var einn merkasti rithöfundur þjóðarinnar og mikill gáfumaður. Matthildi átti ég hins vegar eftir að kynnast mjög vel, því að örlögin höguðu því svo, að ég verð tengda-dóttir hennar. Fann ég þá glöggt, hversu miklum áhrifum hún hafði orðið fyrir frá föður sínum og hversu mikla virðingu hún bar fyrir honum, ekki einung- is sakir óvenjulegra gáfna hans og merkra ritstarfa, heldur einnig vegna þess, hversu mildur hann var og velviljaður, ekki síst í garð þeirra, sem minnst máttu sín. Kemur þetta og glöggt fram í skáldsögum hans. Matthildi varð tíðrætt um, hversu góð sambúð foreldra henn- ar hefði verið, hve samrýmd þau voru og hversu mikla ástúð þau sýndu hvort öðru. Ég get ekki stillt mig um að birta hér 3 síðustu erindin í kvæði, sem Einar orti til konu sinnar á skemmsta degi ársins 1936. Hann var þá 77 ára, og þau höfðu verið gift í 48 ár. Nú er ævin orðin löng, enn er ég samt kátur fyrir þín gæði, fyrir þinn söng og fyrir þinn milda hlátur. í dag er lægst á lofti sól, en ljós yfir anda þínum. Og hjá þér allt af eru jól innst í huga mínum. Sérhver rennur á í ós. Enda ég með því braginn: að þú hefir verið lífs míns ljós lengsta og skemmsta daginn. Fegurri ástarjátningu og þökk fyrir langa ævi er vart unnt að hugsa sér. Þegar ég kynntist Matthildi, var ég innan við tvítugt, en hún tæplega fimmtug. Hún var þá glæsileg kona, mjög lagleg, hárið svart, ennið og augnsvipurinn óvenju fallegur og greindarlegur. Mér hefir verið sagt af þeim, sem þekktu hana sem unga stúlku, að hún hafi borið af öðrum konum að fríðleik. Ekki var það þó ytri glæsileiki, sem olli því, að mér fannst strax mikið til Matthildar koma, heldur hinn mikli persónu- leiki, sem hún hafði til að bera. í ritgerð Tómasar Guðmunds- sonar, skálds, um Einar H. Kvar- an rakst ég á eftirfarandi tilvitn- un í minningargrein, sem Sigurð- ur Nordal ritaði um séra Hjörleif Einarsson, föður Einars: „Það, sem framar öllu einkenndi séra Hjörleif, var brennandi fjör og áhugi. Hann var allra manna léttastur og kvikastur á fæti, og hann sópaði burt allri deyfð og lognmollu, hvar sem hann fór ... Hann var hispurslaus í öllu við- móti, skapstór, hreinlyndur og drengskaparmaður í hvívetna". Og hann bætir við, að séra Hjörleifur hafi verið „næmur á nýjar stefnur og skoðanir". Þessi lýsing á afa Matthildar hefði næstum eins getað verið rituð um sonardóttur hans. Ein- mitt þannig var Matthildur. Hún hafði vissulega brennandi áhuga á — næstum öllu. Hún hafði brenn- andi áhuga á stjórnmálum, bæði hér heima og erlendis, og var vel að sér um þau efni, því að hún las mikið, bæði íslensk og erlend blöð, tímarit og bækur. Hún íhugaði hvert málefni vandlega og mynd- aði sér ákveðnar skoðanir, skoðan- ir, sem hún var ófeimin við að láta í ljós við hvern sem var. Hún var skapstór og gat verið dómhörð um það, sem henni fannst miður fara, og þá, sem, að hennar dómi, breyttu ekki á þann veg, sem þeim bar, eða sem henni fannst sæmandi. Það var sannar- lega engin lognmolla né deyfð í kringum hana. Matthildur hafði mikinn áhuga á bókmenntum og listum: málara- list, tónlist, leiklist. Einnig á sviði bókmenntanna var hún mjög vel lesin, og varla hefur hún látið margar málverkasýningar né leiksýningar hér í bæ fram hjá sér fara, á meðan hún hélt heilsu. Sérstakan áhuga hafði hún á skólamálum og kennslu, og yfir- leitt öllu því, sem til menningar gat talist. Einar, faðir Matthildar, hafði viljað, að hún færi í Menntaskól- ann í Reykjavík, þegar hún var á skólaaldri. En, þótt einkennilegt megi virðast um svo gáfaða stúlku og fróðleiksfúsa, vildi hún það ekki. Faðir hennar mun hafa undrast þetta, því að hún sagði honum aldrei ástæðuna fyrir því, að hún hafnaði þessu boði. A þeim árum tíðkaðist það ekki, að íslenskar stúlkur „gengju menntaveginn", eins og það var kallað. Fyrsti íslenski kvenstúd- entinn, Laufey Valdimarsdóttir, útskrifaðist ekki fyrr en árið 1910, en þrettán árum áður hafði ein færeysk stúlka lokið stúdentsprófi við Menntaskólann í Reykjavík. Matthildur óttaðist, að hún næði ekki nógu góðum árangri við námið og yrði þannig kynsystrum sínum til skammar! Þó hefi ég aldrei kynnst neinni manneskju, sem ég tel að hafi haft jafnmiklar námsgáfur og Matthildur. Enda fór svo, að þótt hún færi ekki í Menntaskólann, varð hún, með sjálfsnámi og vegna óslökkvandi fróðleiksþorsta og mikillar ein- beitni, einhver gagnmenntaðasta kona hér í bæ og þótt víðar væri leitað. Þegar ég kynntist Matthildi, var hún mjög vel að sér í dönsku, ensku og þýsku og kunni allmikið í frönsku, að ógleymdu móðurmál- inu, sem hún lagði sérstaka rækt við. Þótti hún svo fær í öllum þessum tungumálum, að fjölmarg- ir nemendur leituðu til hennar um kennslu, er þeir voru að búa sig undir landspróf, og einnig síðar, við nám í menntaskóla. Þannig varð það hlutskipti Matthildar að leiðbeina öðrum, sem fetuðu þann veg, er hún hafði þó ekki sjálf treyst sér til að ganga. Kom þá í ljós enn eitt sameigin- legt einkenni með Matthildi og afa hennar, því að Sigurður Nordal segir um hann í áðurnefndri minningargrein, að hann hafi ver- ið „afburða kennari", en það átti sannarlega einnig við um Matt- hildi. Var það jafnvel haft eftir gamalreyndum kennara við Menntaskólann í Reykjavík, að Matthildur lækkaði stórlega „standardinn" í Menntaskólanum, því að „enginn væri sá auli, að Matthildur gæti ekki komið hon- um upp í Menntaskólann!" Þetta var auðvitað sagt í gamni, en sýnir þó, hvers álits hún naut sem kennari. Enn er ótalinn einn þáttur í fari Matthildar, sem ekki hafði þó hvað minnsta þýðingu fyrir hana, en það var tónlistarhneigð hennar. Hún hafði alla tíð mikið yndi af tónlist, og sjálf lék hún mjög vel á píanó og stundaði í mörg ár kennslu í þeirri grein. Hafði hún fyrst numið píanóleik hér í Reykjavík, eri sigldi síðar til Kaupmannahafnar til framhalds- náms, sem hún stundaði um lið- lega eins árs skeið. Eftir að hún kom heim, lék hún oft undir á tónleikum einsöngvara hér í bæ. Matthildur hafði ávallt ríka samúð með þeim, sem minna máttu sín í þjóðfélaginu. Ófáir voru þeir nemendur, sem hún kenndi endurgjaldslaust, að því að hún vissi, að foreldrar þeirra bjuggu við kröpp kjör. Þá, eins og nú, var oft rætt um efnahags- og launamál. Minnist ég þess að Matthildi fannst allt af, að ekki væri ástæða til að þeir, sem mikla menntun höfðu hlotið, fengju svo miklu hærri laun en hinir, sem enga höfðu menntunina. „Þegar öllu er á botninn hvolft, þurfa allir jafnt“, sagði hún oft. Henni fannst einnig, að mönnum hætti til að vanmeta menntunina, menntunar- innar sjálfrar vegna. Það væri í sjálfu sér mikið lán, að fá að njóta menntunar og fá að stunda þau störf, sem hugurinn hneigðist til. Ég var henni ekki alltaf sammála í þá daga, fannst, að hún gerði hlutina full einfalda. En eftir því sem ég hefi elst og — vonandi — þroskast, hefi ég komist meir og meir á hennar skoðun. Nítján ára gömul giftist Matt- hildur Ara Jónssyni, sem síðar tók upp ættarnafnið Arnalds. Hann var 17 árum eldri en hún, hafði lokið laganámi og starfaði við ýmis lögfræðistörf í Reykjavík, jafnframt því sem hann var á þessum árum þingmaður Stranda- manna. Árið 1914 var hann skipaður sýslumaður í Húna- vatnssýslu, en fjórum árum síðar skipaður sýslumaður í Norður- Múlasýslu og bæjarfógeti á Seyð- isfirði. Þau Matthildur og Ari eignuðust þrjá syni, sem allir eru á lífi og búsettir í Reykjavík. Þeir eru: Sigurður, útgefandi, Einar, fyrrverandi hæstaréttardómari, og Þorsteinn, fyrrv. framkvæmda- stjóri Bæjarútgerðar Reykjavíkur. Þau hjónin slitu samvistum, en Matthildur giftist síðar Magnúsi, stórkaupmanni, Matthíassyni, syni Matthíasar Jochumssonar skálds. Þau voru barnlaus, en sonur Magnúsar, Eiríkur, bjó hjá þeim um nokkurra ára skeið, þar til hann fór utan til náms. Magnús lést árið 1963. Síðustu árin, sem Matthildur lifði, fór heilsu hennar smám saman hrakandi, enda var hún þá orðin háöldruð. Fjögur síðustu æviárin lá hún rúmföst í Sjúkra- deild Borgarspítalans í Reykjavík, og vil ég fyrir hönd fjölskyldunnar sérstaklega þakka læknum og starfsfólki þeirrar stofnunar, sem stunduðu hana af stakri um- hyggju. Einnig sambýliskonu hennar síðustu árin, Björgu Ólafs- dóttur, sem ávallt sýndi Matthildi mikla hlýju og nærgætni. Nú, þegar Matthildur er öll, minnist ég ótal ánægjustunda sem fjölskylda mín og ég áttum með henni, og ég get ekki annað en verið þakklát fyrir að hafa fengið tækifæri til að kynnast þessari merku konu og njóta samvista við hana. Guð blessi vegferð hennar á nýjum leiðum. Guðrún Arnalds. Matthildur frænka mín hefur kvatt okkur, þvi hún var orðin öldruð kona. Ellin getur að vísu verið allbjört góðu og andlega þroskuðu fólki, en þegar óbætan- legur sjúkdómur fylgir háum aldri er betra að lifa ekki of lengi. Matthildur föoursystir mín verður mér ævinlega ógleymanleg manneskja. Hjá henni fór jafnan saman gáfur og góðleikur. Hún var tilfinningarík kona og það sem margir létu sér í léttu rúmi liggja skipti hana miklu. Hún bjó yfir ríkri réttlætistilfinningu og kær- leika til þeirra sem halloka fara í þessu lífi og lét sér ekki á sama standa hvernig farið var með varnarlaust fólk. Þessi tilfinning hefur vafalaust átt ríkan þátt í því, hve mjög hún hneigðist til mannúðarstefnu og jafnaðar um kjör fólks og frelsi. Hún batt því miklar vonir við þau samtök í heiminum sem ætlað var að draga úr óréttlæti hvers konar, vekja til samstarfs og kynningar milli þjóða, eins og Þjóðabandalagið. Matthildur fylgist ákaflega vel með stjórnmálum og öðru sem skipti land okkar miklu. Þá fylgd- ist hún ekki síður með því sem gerðist á vettvangi heimsmála og keypti í þeim tilgangi erlend blöð og tímarit. Hún hafði mikla ánægju af því að ræða við fróða menn um þessi efni. En áhugamál hennar voru þó miklu víðtækari en þetta. Hún hafði mikla unun af tónlist, enda lék hún sjálf frábær- lega vel á slaghörpu. Ekki var hún samt fús til þess að láta til sín heyra, því hún var afar vandvirk og kröfuhörð við sjálfa sig, jafnvel svo að ýmsum fannst hún í þeim efnum ganga of langt hvað hana sjálfa snerti. En það var eitt einkenni hennar, að gera jafnan ýtrustu kröfúr til hvers verks sem hún tók að sér. Það sýndi hins vegar andlegan þroska hennar, að hún var mild í dómum um aðra og afar orðvör í þeim efnum. Hún hafði sérstakan hæfileik til þe§s að geta litið á mál frá fléiri hliðum en einni og hefði vafalaust orðið frábær lögfræðingur, ef hún hefði lagt það fyrir sig. En hún var ein af þessum manneskjum, sem ekki þurfa að ganga í marga skóla til þess að hljóta menntun. Hún menntaði sig sjálf á þeim sviðum öllum sem hún hafði mestan áhuga á og taldi nauðsyn- legust og varð með þeim hætti hámenntuð kona í þess orðs besta skilningi. Hún var mikill unnandi- íslenzkrar tungu og tók persónu- lega nærri sér, ef hún varð vör við skeytingarleysi í meðferð móður- málsins. Sjálf hafði hún kynnt sér það til hlítar og þeir sem nutu kennslu hennar í íslenzku urðu vel að sér í þeim efnum, því hún var frábær kennari. Fór slíkt orð af íslenzkukennslu hennar, að henni var boðið kennarastaða í íslenzku við Menntaskólann í Reykjavík, en hún hafnaði því. Hins vegar héldu nemendur hennar áfram að vekja athygli fyrir sérlega góða frammi- stöðu í móðurmálinu. Hún kenndi einnig mörgum pianoleik og kom þar fram sami kennarahæfilfeik- inn sem henni virtist í blóð borinn. Þorsteinn Arnalds, yngsti sonur Matthildar, varð vinur minn og leikbróðir í æsku og kynntist ég við það móður hans. Þareð ég var svo miklu yngri en þessi gáfaða frænka mín voru þau kynni frem- ur yfirborðsleg fyrst framan af. En eftir að ég náði fullorðins árum, heimsótti ég hana oft og kynntist henni betur. Minningarn- ar um þær heimsóknir verða mér ætíð ógleymanlegar og mikils virði. Sökum víðsýnar og fróðleiks virtist hún vel að sér í öllu. En hún bjó einnig yfir þeim hæfileik, sem er alltof sjaldgæfur, en það er að kunna að hlusta. Þegar hún tók að eldast bað hún mig oft að lesa fyrir sig erindi sem ég var að skrifa til flutnings í útvarp og virtist hafa af því mikla ánægju. Ég lét þetta eftir henni, en satt að segja hefði ég heldur viljað fá að hlusta á hana, því þekking hennar var mikil og gáfur hennar frábær- ar. Matthildur var kona tíguleg í fasi og hafa gamlir menn sagt mér, að hún hafi verið orðlögð fyrir fegurð, þegar hún var ung. Hún var fædd í Winnipeg árið 1889, dóttir Einars Hjörleifssonar Kvarans skálds, sem þá var rit- stjóri vestanhafs og Gíslínu Gísla- dóttur konu hans. Matthildur var elst barna þeirra sem upp komust og lifði þeirra lengst. Árið 1908 giftist hún Ara Árnalds, síðar sýslumanni og bæjarfógeta á Seyðisfirði og áttu þau þrjá syni, Sigurð útgefanda, Einar fyrrver- andi hæstaréttardómara og Þor- stein fyrrv. forstjóra Bæjarút- gerðar Reykjavíkur. Matthildur og Ari slitu samvistum og hún giftist síðar Magnúsi stórkaup- manni Matthíassyni, Jochumsson- ar skálds. Hann lézt árið 1963. Ég hygg að Matthildur frænka mín verði fleirum þeirra sem kynntust henni ógleymanleg en mér. Hún hefur nú kvatt okkur. Persónulega hlakka ég mikið til að hitta hana aftur. Ævar R. Kvaran. Nauðungaruppboð sem auglýst var í 88., 92. og 96. tölublaöi Lögbirtingablaðsins 1979, á Hamraborg 16 — hluta —, þinglýstri eign Antons Val- garössonar, fer fram á eigninni sjálfri miö- vikudaginn 13. febrúar 1980 kl. 13:30. Bæjarfógetinn í Kópavogi. Nauðungaruppboð sem auglýst var í 88., 92. og 96. tölublaöi Lögbirtingablaösins 1979, á Kjarrhólma 38 — hluta —, þinglýstri eign Arnar Jóhanns- sonar o.fl., fer fram á eigninni sjálfri miövikudaginn 13. febrúar 1980 kl. 15:00. Bæjarfógetinn í Kópavogi. Nauðungaruppboð sem auglýst var í 88., 92. og 96. tölublaði Lögbirtingablaösins 1979, á Selbrekku 17, þinglýstri eign Kristins Guölaugssonar, fer fram á eigninni sjálfri miðvikudaginn 13. febrúar 1980 kl. 16:00. Bæjarfógetinn í Kópavogi. Nauðungaruppboð sem auglýst var í 88., 92. og 96 tölublaði Lögbirtingablaðsins 1979, á Hlíöarvegi 32 þinglýstri eign Guömundar Ólafssonar, fer fram á eigninni sjálfri miövikudaginn 13. febrúar 1980 kl. 14:30. Bæjarfógetinn í Kópavogi.

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.