Morgunblaðið - 24.09.1980, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. SEPTEMBER 1980
Rekinn fyr-
ir að beina
þotu af leið
New York. 23. september. AP.
BANDARÍSK fluKmálayfirvóld
soköu í daK ad einn fluKumferftar-
stjóri á Kennedy-fluKvelii í New
York yröi rekinn ok öðrum vikið úr
starfi í 30 daKa þar sem þeir áttu
aðild að því að láta sovézka far-
þeKaþotu fljÚKa í rönKU loftrými er
þotan var að koma til lendinKar á
fluKvellinum 18. janúar sl.
FluKumferðarstjórinn sem rekinn
verður gaf flugstjóra sovézku þot-
unnar vísvitandi rangar upplýsingar
um flughæð og stefnur, með því að
fitla við tölvu og breyta fyrirmælum
er komið hafði verið fyrir i henni. Sá
sem vikið verður úr starfi í 30 daga
var ávíttur fyrir að hleypa hinum
flugumferðarstjóranum að tölvunni.
Meðal farþega í sovézku þotunni
var Anatoly Dobrynin sendiherra
Rússa í Bandaríkjunum. Atvikið átti
sér stað daginn eftir að samtök
flugumferðarstjóra höfðu lýst yfir
því, að þeir þjónuðu ekki sovézkum
flugvélum nema um það kæmi fyrir-
skipun frá æðri stöðum.
Brezkir mæla
benzín í lítrum
l>ondon. 23. september. AP.
FRÁ OG með næsta hausti verður
benzin selt í lítratali i Bretlandi í
stað gallona eins og verið hefur
frá upphafi.
Samkomulag náðist um þetta
atriði milli viðskiptaráðuneytisins
og eigenda benzínsölustöðva og er
ástæðan fyrir breytingunum sögð
vera sú, að benzíndælurnar séu
hættar að geta mælt verðið á þeim
mikla hraða sem þær verða að
gera, og sé það bein afleiðing
benzínverðshækkana. Hefur raf-
eindabúnaður i benzíndælum bilað
hvað eftir annað undan álaginu
sem búnaðurinn verður fyrir við
hverja áfyllingu.
Veður
víða um heim
Akureyri 10 skýjaó
Amsterdam 21 skýjaó
Aþena 31 heiðskírt
Berlín 21 skýjaó
BrUssel 20 heióskírt
Chicago 29 rigning
Feneyjar 23 heióskfrt
Frankfurt 23 skýjað
Faereyjar 11 súld
Genf 25 heióskírt
Helsinki 16 skýjaó
Jerúsalem 31 heióskírt
Jóhannesarborg 27 rigning Kaupmannahöfn 18 skýjað
Las Palmas 24léttskýjaó
Lissabon 23 heíóskírt
London 19 rigning
Los Angeles 25 skýjaó
Madrid 23 skýjaó
Malaga 29 lóttskýjaó
Mallorca 28 lóttskýjaó
Miami 30 skýjaó
Moskva 13 skýjaó
New York 34 skýjaó
Oslo vantar
París 22 heióskírt
Reykjavík 10 rigning
Rió de Janeiro 24 skýjaó
Rómaborg 30 skýjaó
Stokkhólmur vantar
Tel Aviv 30 heióskírt
Tókýó 22 skýjaó
Vancouver 13 skýjaó
Vínarborg 19 skýjað
Yiðkvæm olíumannvirki
á sjálfu ófriðarsvæðinu
BRENNIDEPILL átaka íraka og írana er 193
kílómetra langt fljót, Shatt AI-Arab ok bakkar þess
með viðkvæmum olíumannvirkjum ok olíuleiðslum.
sem eru lífsnauðsynlej? báðum þessum olíuframleiðslu-
löndum við Persaflóa.
Fréttir hafa borizt frá báðum löndunum um harða
bardaga í lofti og á láði og legi meðfram Shatt Al-Arab
i þrjár vikur og þannig hefur margra alda landamæra-
deila aftur komið upp á yfirborðið. Saddam Hussein
íraksforseti hefur rift landamærasamningi, sem hann
gerði fyrir fimm árum við þáverandi íranskeisara, en
samkvæmt honum lágu landamæri íraks og írans eftir
Shatt Al-Arab miðju. Nú heldur hann því fram, að írak
eigi allt ósasvæðið.
Shatt Al-Arab myndast þar
sem stórfljótin Tigris og Eufrat
renna saman og er eini aðgangur
íraka að sjó. íran liggur að
Persaflóa á stóru svæði. Shatt er
mikilvæg siglingaleið fyrir bæði
löndin
Sérfræðingar segja, að átökin
hafi enn ekki leitt til þess að
dregið hafi úr olíuframleiðslu eða
útflutnjngi í löndunum. Fram-
leiðsla íraks á dag er 3,5 milljónir
tunna og útflutningur á dag 3,2
milljónir tunna. Framleiðsla ír-
ans er um 1,5 milljón, útflutning-
ur hálf milljón.
Olíumannvirki
Shatt Al-Arab þýðir „Araba-
strönd" á arabísku. Olíuflutn-
ingaskip geta ekki siglt upp
fljótið, en mörg olíumannvirki á
þessum slóðum eru í hættu vegna
átakanna, beggja vegna landa-
mæranna. Olíuhreinsunarstöð ír-
ana í Abadan, sú stærsta í heimi,
er íransmegim Hún fær olíu sína
frá olíusvæðum um 160 km í
austri. Aðalolíuútskipunarhöfn
írana er á Kharq-eyju, 160 km
suðaustur af mynni Shatt Al-
Arab.
íraksmegin eru Ramaila og
Zubair-olíusvæðin rétt suðaustan
við Basra, nyrzt við Shatt Al-
Arab. Þaðan er olíunni dælt til
tveggja endastöðva út af strönd-
inni, Khor Al-Amaya og Mina
Al-Bakr.
Olíuleiðslurnar eru allar neð-
anjarðar, en á yfirborðinu eru
gasstöðvar og dælustöðvar á víð
og dreif. Ef átökin magnast svo
mjög, að skotið verður á mann-
virki eða ráðizt á þau með
flugvélum gæti alvarlegt ástand
skapazt. Einnig gæti margt gerzt
af slysni ef alger átök yrðu á
þessu svæði. Verið gæti að olíu-
skip, sem sigla um Persaflóa til
íraks, neituðu að fara inn á
ófriðarsvæði og þannig gæti
dregið úr olíuflutningum til Vest-
urlanda. Eigendur olíuflutninga-
skipa vilja ekki leggja þau í
óþarfa hættu.
írakar hafa alltaf haft ímugust
á yfirráðum írana yfir Khuzest-
an-héraði vestan Shatt Al-Arab,
sem er byggt fólki sem talar
arabísku. Irakar kalla þetta hér-
að Arabistan, „land Araba".
Stjórnin í Bagdad styður upp-
reisnarmenn á þessu svæði.
Rök gegn stríði
Báðar þjóðirnar hafa margar
gildar ástæður til að forðast
styrjöld á Persaflóasvæðinu.
Minnkandi olíuframleiðsla og
viðskiptabann Bandaríkjamanna
hefur valdið miklum efnahags-
erfiðleikum í íran. íranir þurfa
að selja olíu til þess að fá peninga
að utan og varðveita stöðu sína á
alþj óðavettvangi.
Þótt írakar hafi takmarkaðan
aðgang að sjó hafa þeir tvær
olíuleiðslur sem liggja um Sýr-
land og Tyrkland. En öngþveitið í
Tyrklandi og uppreisn Kúrda í
írak valda því, að erfitt getur
reynzt að dæla olíu eftir leiðslun-
um. Samskipti Sýrlands og íraks
eru í mikilli lægð. Sýrlenzkir
diplómatar hafa nýlega verið
reknir frá írak og írakskir dipló-
matar frá Sýrlandi og sýrlenzka
stjórnin hefur oft tekið höndum
saman við stjórn Khomeinis í
Teheran.
Langvinnir árekstrar gætu
einnig stefnt í hættu þeim
draumi Husseins forseta að verða
leiðtogi OPEC og hreyfingar
óháðra ríkja. Leiðtogafundur
OPEC í næsta mánuði og óháðu
ríkjanna 1982 eiga að fara fram í
Bagdad.
(AP)
Olíuflutningar frá
Persaflóa í hættu
Átök íraka og írana hafa aukið ugg manna um, að oliuflutningar frá arabalöndum til Vestur-Evrópu og
Japans geti stöðvazt ef átökin breiðast út til Hormuz-sunds við mynni Persaflóa.
Nánast öll olia frá Persaflóa fer um þetta mjóa sund, sem er um 35 km breitt. Oiiumagnið er um þessar
mundir um 20 milljónir tunna á dag. eða nánast 40 af hundraði neyzlu annarra landa heims en
kommúnistalanda.
Rúmlega 80 oliuflutningaskip sigla um sundið á hverjum degi — eitt skip á hverjum 40 minútum.
Fyrrverandi íranskeisari kallaði þetta sund „slagæð Vesturlanda“.
Enn bendir ekkert til þess, að
oiíulífæðin hafi orðið skotmark í
yfirstandandi átökum. En fréttir
hafa borizt um, að írakar virðist
vera að koma fyrir herflugvélum í
öðrum ríkjum við Persaflóa, og
þar með aukast líkurnar á því, að
sundið gæti orðið átakasvæði.
Teheran-útvarpið hefur lýst því
yfir, að íranskt herlið ráði yfir
sundinu, sem liggur milli Omans
og írans og er eins og U í laginu.
Saddam Hussein íraksforseti til-
kynnti, að „afskipti" írana af
siglingum um sundið jafngiltu
yfirlýsingu um algert stríð.
„Martröðin44
„Financial Time“, hið virta
kaupsýslublað Breta, benti á það í
dag, að sú „martröð", að sundinu
yrði lokað, „virðist nálgast það að
verða að veruleika". Blaðið sagði,
að það yrði nánast ógerningur að
loka sundinu, sem er breitt og
djúpt. En hver sem vildi ógna
skipum eða hræða þau í burtu —
til dæmis flotar íraka eða írana —
gæti og mundi gera það.
Enn sem komið er hafa lítil
viðbrögð komið fram á alþjóðleg-
um olíumarkaði við átökum írana
og Iraka. En nefnd sérfræðinga í
London, sem hefur það starf að
vega og meta áhættu af völdum
hernaöarátaka, hefur lagt til, að
tryggingagjöld skipa, sem sigia til
Irans og Iraks um Persaflóa, verði
hækkuð um 300%. Slíkt mundi
fylgja í kjölfar mikillar hækkunar
á tryggingagjöldum fyrr í ár,
þegar óttazt var að hafnbann yrði
sett á sundið í kjölfar misheppn-
aðrar tilraunar Bandaríkjamanna
til að bjarga gíslunum í Teheran í
apríl.
En þrátt fyrir vaxandi spennu á
Persaflóa í kjölfar ólgunnar í íran
og falls Iranskeisara í janúar 1979
hefur lítið verið gert til að verja
sundið og halda olíuæð Vestur-
landa opinni, ef til átaka skyldi
koma á þessu hernaðarlega mik-
ilvæga svæði. Stjórnin í Oman
lagði til í fyrrahaust, að sameigin-
legur floti rikjanna við Persaflóa
og Vesturveldanna gætti sundsins,
en tillagan strandaði á andstöðu
íraks.
Ef sundið lokaðist mundi það
hafa lítil áhrif fyrst í stað á
Vesturlöndum og í Japan, þótt
Vestur-Evrópa fái 63% olíu sinnar
frá Persaflóa, Bandaríkin 20% og
Japanir 73%. Birgðir Vestur-
Evrópu nema um þessar mundir
um 5 milljörðum tunna, sem er
met og nægir í 100 daga. Neyzlan í
Evrópu hefur líka verið skorin
niður um 10% á undanförnum 12
mánuðum.
Olíuskortur
En langvarandi lokun sundsins,
minnkandi olíubirgðir og vetrar-
koma gæti leitt til þess, að vest-
ræn ríki yrðu að horfast í augu við
alvarlegan oliuskort og versnandi