Morgunblaðið - 14.10.1980, Blaðsíða 26

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. OKTÓBER 1980
Jónas Haraldsson skrifstofustjóri L.Í.Ú:
Deilurnar um byggingu sumar-
bústaða L.Í.Ú. að Hellnum
Vegna þeirra deilna, sem staðið
hafa yfir í tæp þrjú ár á milli
Landssambands ísl. útveKsmanna
og nokkurra ábúenda að Hellnum,
Breiðuvíkurhreppi, Snæfellsnesi,
um staðsetningu 5 sumarbústaða,
er samtökin hafa ætlað að reisa í
landi Skjaldartraðar, sem samtök-
in keyptu í því skyni, og einkum
vegna þeirra miklu blaðaskrifa,
sem orðið hafa vegna þessa máls,
þá vil ég leyfa mér, sem formaður
sumarbústaðanefndar L.I.U. að
fara þess á leit við yður, hr.
ritstjóri, að þér birtið grein þessa
í blaði yðar við fyrsta hentugleika.
í grein þessari er reynt að rekja
málavexti í stórum dráttum frá
upphafi og jafnframt skýra frá
sjónarmiðum L.I.U. vegna þessar-
ar. deilu. Mun ég ekki hirða um í
þessari grein að svara ásökunum
og aðdróttunum nokkurra ábú-
enda að Hellnum, sem birzt hafa í
fjölmiðlum, um ósannindi L.Í.Ú.
-manna, óheilindi, dólgslega fram-
komu, eða ólögmætar fram-
kvæmdir, sem framkvæma átti
með ósvífnum hætti í skjóii fjár-
magns og yfirgangs, svo getið sé
nokkurra atriða úr málflutningi
þessara aðila.
Kaupin á jörðinni
Upphaf máls þessa er það, að
hinn 30. maí 1978 var samþykkt á
fundi stjórnar L.I.Ú., að festa
kaup á jörðinni Skjaldartröð,
Breiðuvíkurhreppi, Snæfeilsnesi í
því skyni að reisa þar fimm
sumarbústaði tii afnota fyrir fé-
lagsmenn og starfsfólk samtak-
anna, en bærinn Skjaldartröð er
austasti bærinn í byggðinni, en
ekki í miðju plássinu, eins og
fullyrt hefur verið margoft. Fyrr í
þeim mánuði höfðu nokkrir starfs-
menn L.Í.Ú. farið að skoða jörð-
ina, sem þeir töldu henta vel í
þessu skyni, bæði með tilliti til
náttúrufegurðar og ekki sízt þess,
að jörðin liggur að sjó, sem
útvegsmenn leggja mikið upp úr
af eðlilegum ástæðum.
Hinn 22. júní 1978 var gerður
kaupsamningur við þáverandi eig-
anda jarðarinnar, ekkju, sem var
þá að bregða búi. Kaupin voru þó
gerð með þeim fyrirvara, að þeir
aðilar, sem lögum samkvæmt eiga
forkaupsrétt að slíkum jörðum,
neyttu hans ekki, en þessir aðilar
eru viðkomandi sveitarstjórn og
jarðanefnd, svo og Náttúruvernd-
arráð.
Með bréfi dags. 19. júlí 1978
ákveður hreppsnefnd Breiðuvíkur-
hrepps að neyta ekki forkaups-
réttar í trausti þess, að jörðin
verði leigð til lífstíðar. Með bréfi
dags. 2. ágúst 1978 lýsir Jarða-
nefnd Snæfellsness- og Hnappa-
dalssýslu því yfir, að nefndin
fallist ekki á söluna til L.Í.Ú., þar
sem samtökin hafi ekki viljað lýsa
því yfir, að jörðin yrði sett í ábúð
og þar sem stefnt virðist að því að
setja jörðina í eyði, þá geti
nefndin ekki samþykkt söluna.
Jörðin sett í ábúð
Upphaflega voru samtökin
þeirrar skoðunar, að setja jörðina
ekki í ábúð og kom þar ýmislegt
til. Töldu samtökin það vera
erfiðleikum bundið fyrir þau, sem
samtök útvegsmanna, að hafa á
sínum snærum bónda, enda ekki
slíkt á þeirra sviði og ýmsum
annmörkum háð. Þá töldu þau, að
þar sem jörðin er undir meðalbúi
að stærð, hokurjörð á almennan
mælikvarða, og ekki sízt vegna
þess að bærinn Skjaldartröð
reyndist vera óíbúðarhæfur vegna
sagga. Bærinn var smíðaður fyrir
um það bil 50 árum síðan og var
einangraður með torfi, sem vatn
hefur komizt í. Lá ekki annað fyrir
en ao rífa hann, því ekki reyndist
einu sinni hæft að nota hann sem
geymslu á húsmunum vegna sagg-
ans, hvað þá að hægt væri að nota
hann sem íverustað til bráða-
birgða meðan nýr bær væri reist-
ur, eins og síðar verður getið.
Með tilliti til þessa, að bærinn
var ónýtur, jörðin hokurjörð og
ekki sízt þeirrar þjóðfélagslegu
nauðsynjar að fækka jörðum í
ábúð vegna offramleiðslu í land-
búnaði, þá töldu samtökin eðlilegt
að jörðin Skjaldartröð yrði tekin
úr ábúð, en höfðu ekki í mót því að
bændur í byggðinni fengju að
nytja túnin, ef þess yrði óskað, en
í stað þess myndu þeir hinir sömu
annast þær skyldur, sem jarðar-
eigendum ber, svo sem smölun
o.s.frv.
Þegar ljóst var, að Jarðanefnd
vildi ekki falla frá forkaupsrétti
sínum, nema jörðin yrði sett í
lífstíðarábúð, þá ákváðu samtökin
að leigja jörðina ungum hjónum,
sem lýst höfðu áhuga á ábúð þar.
Var síðan gert við bóndann bygg-
ingarbréf, skv. 3. gr'. ábúðarlaga.
Var þar m.a. tekið fram að
samtökin muni reisa 5 sumarbú-
staði í landi jarðarinnar og
skuldbindur bóndinn sig til að
hafa eftirlit og umsjón með j)eim.
Var ákveðið að ákvarða leigu-
gjaldið síðar með tilliti til þeirrar
vinnu og óþæginda, er bóndinn
hefði af veru dvalargesta í sumar-
bústöðunum. Var bóndanum frá
upphafi ljóst, hvar í landi jarðar-
innar utan túna hennar sumarbú-
staðirnir yrðu reistir. Var sú kvöð
forsenda leigunnar.
Þar sem jörðin hafði nú verið
sett í lífstíðarábúð og þar með
höfðu jarðarnefnd og sveitar-
stjórn fallið frá forkaupsrétti sín-
um og á sama hátt Náttúruvernd-
arráð, þar sem samtökin höfðu
með yfirlýsingu dags. 18. septem-
ber 1978 samþykkt að hluti jarðar-
innar, þ.e.a.s. strandlengjan, yrði
friðlýst, þá töldu samtökin, að þau
gætu nú hafist handa að byggja
bústaðina í samráði við skipulags-
yfirvöld og hreppsnefndina, þ.e.
fulltrúa íbúa hreppsins, en það
reyndist öðru nær.
Upphaf andstöðu
Hellnabúa
í lok október barzt L.Í.Ú. bréf
dags. 25. október 1978, sem nokkr-
ir ábúendur af Hellnum rituðu
undir og má segja að marki
upphafið að óvild þessara ábúenda
í garð samtakanna, en bréf þetta
er svohljóðandi:
„Við undirritaðir ábúendur og
heimilisfólk á jörðunum Lauga-
brekku, Brekkubæ, Gíslabæ,
Ökrum og Bárðarbúð ásamt
tveim undirrituðum hrepps-
nefndarmönnum, erum því al-
gjörlega mótfallnir að L.Í.Ú.
byggi sumarbústaði á jörðinni
Skjaldartröð, sem þau hafa fest
kaup á.
Við erum þeirrar skoðunar að
byggilegar jarðir megi ekki
selja félagasamtökum til að
byggja á þeim sumarbústaði.
Þegar félagasamtök eiga í hlut
og byggja sumarbústaði á jörð
inni í miðju litlu byggðarlagi er
að okkar mati alveg óviðunandi.
Hér er um að ræða gífurlega
fjölmennan og fjársterkan fé-
lagsskap, sem hefur á félaga-
skrá sinni um 3-400 útvegs-
menn. Þá er hætt við að okkur
verði gerð ókleift að stunda
búskap og smá útgerð á jörðum
okkar. Félagasamtökin hafa
þegar farið fram á að byggja
fimm sumarbústaði og verður
það vafalaust byrjunin.
Það eru því eindregin tilmæli
okkar til þeirra aðila, sem hlut
eiga að máli sbr. 12. gr. jarða-
laga 1976, en þau eru sveitar-
stjórn, jarðanefnd, landnáms-
stjórn og landbúnaðarráðherra,
að heimila ekki sumarbústaða-
byggingar í landi Skjaldartrað-
ar, heldur reyna að leysa óskir
félagasamtaka L.Í.Ú. á bygg-
ingu sumarbústaða, sem þeir
gætu við unað á öðrum stað.
Um byggðina á Hellnum og
þau náttúruverndarverðmæti
sem þar eru, er mjög mikill
straumur ferðafólks um sumar-
Fyrri hluti
tímann og að okkar áliti ekki á
það bætandi öðrum aðilum.
Þess má geta að í undirbúningi
er að friðlýsa fjöru og strand-
lengju á Hellnum.“
Eins og fram kemur í bréfi
þessu, er það vilji þessara ábú-
enda, að samtökin fái ekki að
byggja sumarbústaði neins staðar
í landi jarðarinnar, enda þótt það
hafi legið ljóst fyrir frá upphafi að
tilgangurinn með kaupunum var
sá, og einnig forsendan fyrir því
að jörðin yrði sett í ábúð. Þessi
afstaða ábúenda eftir að samtökin
voru búin að kaupa jörðina og
setja hana í ábúð, kom þeim mjög
á óvart, enda stóðu þau í þeirri
trú, að búið væri að leysa allan
hugsanlegan ágreining við þessa
aðila varðandi sumarbústaðina.
í bréfinu koma fram fullyrð-
ingar, sem þessir aðilar hafa
haldið æ síðar á lofti við ýmis
tækifæri, í ýmsum útgáfum, að
samtökin myndu reisa þarna
sumarbústaðahverfi a.m.k. 30—40
bústaði, sem lætur nærri að vera
einn bústaður á hverja 10 félags-
menn, sem er að sjálfsögðu fjar-
stæða. Afleiðingu þessa tilbúna
fjölda húsa hafa ábúendurnir gef-
ið sér að vegna átroðnings félags-
manna samtakanna, sem þar
gistu, geti þeir ekki stundað sjó
eða búskap. Byggðin myndi grisj-
ast, samgöngur yrðu stopulli, fé-
lagslíf hnigna, tekjur sveitarfé-
lagsins minnka og svo koll af kolli.
í kjölfar þessa kæmi svo vafalaust
eldgos og horfellir annað a.m.k.
verður ekki skilið af ummælum
sumra Hellnabúa.
í desembermánuði 1978 skrifuðu
samtökin jarðanefnd og hrepps-
nefnd bréf þar sem þau fara þess á
leit, að þau fái að byggja 5
sumarbústaði í landi jarðarinnar.
Féllust aðilar á beiðni samtak-
anna fyrir sitt leyti.
Afstaða jarðanefnd-
ar og landnámsins
í marzmánuði 1979 var jarð-
anefnd og Landnámsstjórn skrif-
að bréf, þar sem samtökin óska
eftir því við þessa aðila, með vísan
til 12. gr. jarðalaga nr. 65/1972 að
ákveðinn hluti jarðarinnar verði
tekinn undan landbúnaðarnotkun.
Bréf þessi voru send vegna ábend-
inga Landnámsstjóra með tilvist
12. gr. jarðalaga á sfnum tíma.
Var ætlunin að fá í þessu skyni
eingöngu svonefnt neðra svæði,
þar sem samtökin töldu sig ekki
þurfa stærra svæði, auk þess sem
þau höfðu ekki áhuga á hinu efra
svæði, sem er í beinu framhaldi af
neðra svæðinu.
Vegna eindreginna tilmæla
Landnámsstjóra þá fóru samtökin
fram á að fá allt þetta svæði. Taldi
Landnámsstjóri að samtökin
kynnu að bæta við sig fleiri
sumarbústöðum í framtíðinni og
þá væri ekki verra að búið væri að
taka allt svæðið undan landbúnað-
arnotkun strax. Fóru samtökin
eftir þessum ábendingum Land-
námsstjóra, enda töldu þau að hér
væri um hreint formsatriði að
ræða.
Með bréfi jarðanefndar dags. 8.
maí 1979 kemur fram, að það sé
skoðun nefndarmanna, að æski-
legt sé að sumarbústaðirnir verði
ekki reistir í næsta nágrenni
Skjaldartraðar, heldur á efra
svæðinu.
Rökin fyrir þessu áliti nefndar-
innar voru þau, að slysahætta
kynni að skapast, ef bústaðirnir
yrðu reistir á neðra svæðinu, þ.e.
börn kynnu að þvælast í heyvinnu-
vélar bóndans og slasast. Með því
að girða á milli er slysahætta úr
sögunni, en samtökin hafa oft
boðizt til þess. Þá telur nefndin, að
dvalargestir verði ekki eins út af
fyrir sig á neðra svæðinu og á því
efra og efra svæðið sé jafnframt
skemmtilegra svæði. Þetta hvoru
tveggja hlýtur að vera matsatriði
samtakanna, en ekki annarra.
Þetta bréf jarðanefndar er mjög
athyglisvert að því leyti, að þar
kemur fyrst beinlínis fram á
hverju deilan um staðarvalið
raunverulega byggist. Málið snýst
um grennd (nábúarétt), hvaða rétt
landeigandinn hafi til umráða og
nýtingar á landi sínu og hvaða
rétt nágrannar hans hafi til að
þrengja eða takmarka umráðarétt
landeigendans. Allt tal um að
verið sé að taka hluta iands undan
landbúnaðarnotum eða raska
búskaparaðstöðu jarðar með vísan
til 12. gr. jarðalaga, er í þessu
tilviki út í hött og verður vikið
sérstaklega að því síðar.
Með bréfi dags. 13. júní 1979 frá
Landnámsstjórn er tekið undir
afstöðu jarðanefndar, að byggja
megi á efra svæðinu en ekki á því
neðra. Kom þessi niðurstaða ekki í
sjálfu sér á óvart, þar sem Land-
námsstjóri hafði sagt, að Land-
námsstjórn styddist við álit við-
komndi jarðanefnda í afstöðu
sinni.
Þegar þessi afstaða jarðanefnd-
ar og Landnámsins lá fyrir, var
ljóst, að þýðingarlaust var að leita
til landbúnaðarráðuneytisins, sem
er þriðji umsagnaraðilinn skv. 12.
gr. Jarðalaganna. Skrifuðu því
samtökin jarðanefndinni aftur ít-
arlegt bréf og óskuðu þess að
nefndin endurskoðaði afstöðu
sína. Mættu fulltrúar samtakanna
á fund nefndarinnar þar sem
sjónarmið samtakanna voru kynnt
frekar, jafnframt því sem vett-
vangskönnun var gerð.
Breytt afstaða
jarðanefndar
í bréfi dags. 23. júlí 1979 frá
jarðanefndinni segir m.a. „að það
sé ekki í verkahring jarðanefndar
að staðsetja sumarhús, heldur
samkvæmt lögum bygginganefnd-
ar og sveitarstjórnar í viðkomandi
sveitarfélagi, jafnvel þótt nefndin
kunni að hafa sínar skoðanir um
það„. „Ef niðurstaða þessara aðila,
sem endanlega ákveða staðsetn-
ingu bústaðanna verður sú, að þeir
liggi með túni jarðarinnar þá
leggur jarðanefnd áherzlu á, að
sett verði örugg girðing þar á
milli."
Landnámi ríkisins hafði á sama
tíma verið sent samkynja bréf og
jarðanefndinni þar sem óskað er
eftir því, að Lándnámið endur-
skoði sína afstöðu. Þegar svar
jarðanefndar lá fyrir var þessi ósk
ítrekuð við Landnámsstjóra með
hliðsjón af því, sem hann hafði