Morgunblaðið - 28.01.1982, Qupperneq 30

3 0 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. JANÚAR 1982
Margrét
Thatcher
með storminn
í fangið
Hannes H. Gissurarson skrifar frá Bretlandi
Stjórnmálamenn eru stundum
sakaðir um að „huiísa í kjörtímabil-
um“, um að taka stundarhag flokks
sins fram yfir þjóðarhag, um að
þora ekki að gera það, sem er nauð-
synlegt, af því að það komi illa við
kjósendur. Margrét Thatcher, leið-
togi íhaldsflokksins og forsætis-
ráðherra Breta, verður ekki sökuð
um þetta. Hún hefur í hálft þriðja
ár reynt ásamt ráðuneyti sínu að
koma lagi á breskt atvinnulíf, þótt
það kosti hana vinsældir og jafnvel
sigur i næstu kosningum. Að vísu
dást margir að henni fyrir hugrekki
hennar, dugnað og stjórnsemi, ekki
síst samflokksmenn hennar, en
sumir þingmenn íhaldsflokksins
spyrja að vonum: Hvers erum við
bættari, ef við missum þingsætin
okkar (og launin okkar — en það
■gja þeir aldrei upphátt)? Frú
Thatcher er merkilegur stjórnmála-
maður af mörgum ástæðum. í fyrsta
lagi er hún fyrsta konan, sem verður
forsætisráðherra i Bretlandi. í öðru
iagi glímir hún við vanda sem er að
\ isu verri í Bretlandi en flestum
oðrum vestrænum iðnríkjum, en þó
arna eðlis í þeim öllum: Hvernig á
að koma lagi á atvinnulífið í lýðræð-
i kipulaginu eftir óhófseyðslu und-
anfarinna ára? í þriðja lagi kemur
til sögu það siðferðilega úrlausnar-
efni, hverju stjórnmálámaður eigi
að fórna af sannfæringu sinni fyrir
sigurlíkur í kosningum.
Stjórnmálamaður
sannfæringar
Frú Thatcher hefur sagt, að hún
sé stjórnmálamaður sannfæringar
(conviction politician) fremur en
sátta (consensus politician). Hún
hefur alltaf orðið að hafa fyrir því,
sem hún hefur fengið. Hún var ekki
borin til auðæfa eða aðalstignar
eins og sumir „sáttamennirnir" í
flokki hennar, sem sagt er, að séu of
hræddir til að berjast og of feitir til
að flýja (en þeir eru kallaðir „hey-
brækurnar" eða „The Wets“ í Bret-
landi). Hún er af fátæku fólki kom-
in, og í þorpinu, sem hún ólst upp í,
Grantham, þóttu það stórmerki, er
hún hlaut styrk til að nema í Ox-
ford. Stúlkur í þorpinu því sóttu
ekki háskóla, síst í Oxford. Hún lauk
prófi í efnafræði og síðan lögfræði,
giftist Denis Thatcher, eignaðist
tvíbura, varð þingmaður Ihalds-
flokksins 1959, menntamálaráð-
herra í stjórn Edward Heaths 1970
og reyndist síðan vera eini málsmet-
andi stjórnmálamaðurinn, sem
þorði að bjóða sig fram gegn Heath
í leiðtogastarfið 1975. Hún sigraði
og varð síðan forsætisráðherra 1979.
Hver er sannfæring frú Thatch-
ers? Lífsviðhorf hennar er einfalt.
Það er, að menn eigi að njóta sjálfs-
aflafjár síns, þeir eigi sjálfir að
velja, en ekki stjórnmálamennirnir
f.vrir þá, það er frelsi innan marka
laga og almenns siðferðis. Fjöl-
skyldan, kirkjan og fyrirtækið —
þessir eru hornsteinar skipulagsins
að hennar dómi. Hún varð fyrir
miklum áhrifum af tveimur kunn-
ustu frjálshyggjuhugsuðum okkar
daga, þeim Friedrich A. Hayek og
Milton Friedman, og ég veit, að þeir
telja hana merkan stjórnmálamann,
þótt þeir leggi síður en svo blessun
sína yfir allt, sem stjórn hennar
hefur gert. (Hayek telur, að verka-
lýðsfélögin njóti enn óeðlilegra sér-
réttinda í Bretlandi, sem geti tor-
veldað framfarir, og að „leiftur-
sókn“ hefði verið heppilegri gegn
verðbólgu en „niðurtalning", en
Friedman, að ríkisfyrirtækin hafi
fengið allt of mikið fé úr almanna-
sjóðum og að skattar hafi ekki verið
lækkaðir nægilega.)
En hvað er átt við með því, að frú
Thatcher hafni sáttum? Það, að hún
hafnar þeim vinnubrögðum, sem
hafa verið algeng í mörgum
lýðræðisríkjum frá lokum síðari
heimsstyrjaldarinnar. Stjórnmála-
menn hafa tekið að sér verkefni,
sem þeir ráða ekki við. Þeir hafa
látið undan öllum kröfum verka-
lýðsfélaga og annarra hagsmuna-
hópa með því að hækka skatta eða
prenta peningaseðla. Þeir hafa
keppt hver við annan um að gera
góðverk — á kostnað almennings.
Þeir hafa í sem fæstum orðum eytt
um efni fram til þess að þóknast
kjósendum. Afleiðingarnar hafa
orðið þær, að einkaframtak hefur
lamast vegna of hárra skatta og of
mikillar verðbólgu og hætt að skila
sama arði og áður. Verðið, sem
stjórnmálamennirnir hafa keypt á
öllum vígstöðvum fyrir friðinn, hef-
ur reynst of hátt. (Það, sem þó hefur
bjargað mörgum vestrænum þjóð-
um frá gjaldþroti eða frestað
skuldadögum þeirra, er aukin sam-
keppni á alþjóðamörkuðum og
tækninýjungar.)
Hagstjórn frú Thatchers
Myndin var ófögur, sem blasti við
í Bretlandi, þegar frú Thatcher tók
við af Callaghan 1979. Tæplega 2
milljónir manna voru atvinnulaus-
ar, stjórn Callaghans hafði prentað
svo marga peningaseðla síðustu
mánuðina fyrir kosningarnar og
stjórnarskiptin, að verðbólgan varð
rúmlega 20% nokkrum mánuðum
síðar, breskur útflutningsiðnaður
var ekki samkeppnisfær vegna of-
mönnunar og annarra óhagkvæmra
framleiðsluhátta, ríkisfyrirtækin
voru rekin með stórkostlegu tapi.
Það, sem frú Thatchér gerði, var, að
hún hóf strangt aðhald að pen-
ingamagni og ríkisútgjöldum til
Margret Thatcher, leiötogi
breska íhaldsflokksins og
forsætisráðherra Breta, seg-
ist vera stjórnmálamaöur
sannfæringar. Þaö veröur
fróðlegt aö vita, hvort tilraun
hennar til að koma lagi á at-
vinnulíf Breta eftir áratuga
óstjórn tekst, en í því máli
eru tveir dómarar: kjósend-
ur í næstu kosningum og
sagan.
þess að verðbólgan hjaðnaði. Og
verðbólgan hefur hjaðnað, er rúm-
lega 10%. En sársaukinn af því er
óskaplegur. 1 milljón manna hefur
misst atvinnuna, er fyrirtæki hafa
orðið gjaldþrota eða fækkað starfs-
fólki. Hugmyndin er að sjálfsögðu
sú, að atvinnulífið vaxi af sjálfu sér
og veiti þessum þremur milljónum
manna atvinnu, þegar fjárfesting
aukist. (Frá fræðilegu sjónarmiði
séð er atvinnuleysi alls ekki nauð-
synlegt til að bæta hag atvinnulífs-
ins. Atvinnulífið gæti veitt öllu
þessu fólki atvinnu, ef laun þess
fengju að lækka, en verkalýðsfélög-
in hindra það. Þau bera ábyrgð á
atvinnuleysinu, ef einhver gerir
það.) En hvenær batnar atvinnulíf-
inu? Bretar eru orðnir langeygir
eftir því.
Frú Thatcher er þó bjartsýn, eins
og heyra mátti í ágætri ræðu henn-
ar á landsþingi Ihaldsflokksins í
Blackpool í október, en á hana
hlustaði ég sem gestur á þinginu.
Hún segir að vísu, að atvinnuleysið
aukist sennilega á næstu mánuðum,
en síðan valdi batnandi hagur at-
vinnulífsins því, að það geti veitt
mönnum atvinnu. Og það er rétt, að
mörg merki eru um bata þess. Þegar
hefur verið nefnt, að verðbólgan er
smám saman að hjaðna, þótt hægar
sé en frúnni líkar. Iðnaðarfram-
leiðslan hefur aukist eftir að hafa
minnkað í nokkur ár, útlend fyrir-
tæki fjárfesta í Bretlandi, útflutn-
ingsfyrirtæki hafa eflst þrátt fyrir
hátt gengi pundsins, vinnufriður er
miklu betri en áður, gróði fyrir-
tækja hærri, líkur eru á aukinni
fjárfestingu, sérfræðingum kemur
saman um, að atvinnulífið hafi betri
skilyrði til þess en áður að keppa á
alþjóðamörkuðum. En allur þessi
árangur getur orðið að engu og
lækningin mistekist, ef frú Thatch-
er er óheppin — ef olía hækkar í
verði, ef vextir lækka ekki, ef ríkis-
útgjöld hækka mjög.
En frúin hefur ekki fellt seglin,
þótt á ýmsu hafi gengið í sigling-
unni um ólgusjó stjórnmálanna.
Skömmu eftir landsþing íhalds-
flokksins sagði orkuráðherra henn-
ar, Nigel Lawson, frá áætlun stjórn-
arinnar um að selja á almennum
markaði hluta fyrirtækjanna, sem
nýta norðursjávarolíuna (British
National Oil Corporation) og selja
starfsmönnum Flutningafyrirtæki
ríkisins (National Freight Comp-
any). Einnig hefur einkarekin póst-
þjónusta verið leyfð og einokunar-
valdið tekið af póstinum (Post
Office). Frú Thatcher hefur einnig
nýlega endurskipulagt Forsætis-
ráðuneytið, hætt rekstri sumra
deilda þess, en það er frægt, að
ráðherrar fá stundum litlu ráðið
fyrir embættismönnum, og það ætl-
ar frúin ekki að láta gerast. Og
félagsmálaráðherra hennar, Norm-
an Tebbit, sagði í nóvember frá
fyrirhuguðum lögum um verkalýðs-
félög, en samkvæmt þeim verða þau
ekki lengur friðhelg, leyfilegt verður
að höfða mál gegn þeim fyrir laga-
brot, en það hafa menn ekki getað
frá 1906.
Leikreglur
stjórnmálanna
Hailsham lávarður, sem er forseti
Lávarðadeildarinnar og virtur rit-
höfundur, kom til Oxford fyrir
skömmu og snæddi kvöldverð með
okkur nokkrum. Hann sagði, að einu
ádeilurnar á frú Thatcher, sem tak-
andi væri mark á, væru frá þeim,
sem teldu hana ekki halda nægilega
fast við stefnu sína, efna loforð sín
ekki nægilega fljótt og vel. Ég get
tekið undir þetta. Að vísu hefur
margt verið gert, og annað í undir-
búningi, eins og bent hefur verið á.
En sannleikurinn er sá, að aðhaldið
í ríkisfjármálum og peningamálum
hefur ekki verið nægilega strangt,
og þau ríkisfyrirtæki, sem rekin eru
með tapi, hafa fengið ómælt fé, en
rekstri þeirra hefur ekki verið hætt
eða gerbreytt, og þau hafa ekki ver-
ið seld einstaklingum.
Það hefur reynst næstum því
ógerlegt að lækka ríkisútgjöld veru-
lega. Frú Thatcher og fjármálaráð-
herra hennar, Sir Geoffrey Howe,
hafa eytt óteljandi stundum í að
semja við aðra ráðherra um fjár-
kröfur þeirra, en með litlum ár-
angri. Ég held, að þetta sýni eitt: í
lýðræðisríki, þar sem stjórnmála-
mönnum er leyft að keppa hverjum
við annan um atkvæði með því að
eyða almannafé og þar sem ekkert
kostnaðaraðhald er að skriffinnum
ríkisins, er svo sterk tilhneiging til
hækkunar ríkisútgjalda, að einbeitt-
ustu menn fá varla við ráðið. Leik-
reglurnar eru þannig, að þeir hljóta
næstum því alltaf að tapa. Þessum
leikreglum verður því að breyta með
því að takmarka fjárveitinga- eða
skattlagningarvald ríkisins, t.d. við
25% af þjóðarframleiðslu. En í
þessu er fólgin nokkur hætta: Frú
Thatcher hefur gert nægilega margt
til að missa fyrri vinsældir sínar, en
verið getur, að hún fái ekki að gera
nægilega margt fyrir heybrókunum
til að ná góðum árangri og vinna
vinsældir sínar aftur.
Verkalýðsfélögin og
stjórnarandstaðan
Sumir óttuðust í byrjun stjórn-
artíma frú Thatchers, að verka-
lýðsfélögin hlytu að torvelda starf
hennar. Það hefur þó ekki gerst. Á
raðauglýsingar — radauglýsingar — raöauglýsingar
________óskast keypt__________
Mötuneyti
Óskum aö kaupa fyrir lítiö mötuneyti eldavél
og hrærivél, notað og í góöu standi.
Uppl. í síma 97-8598 kl. 9—12 næstu daga.
landbúnaöur
Jörð til sölu
Góö bújörö til sölu. Gæti hentaö tveim fjöl-
skyldum.
Uppl. í síma 95-5456 eftir kl. 7 á kvöldin.
húsnæöi óskast
Verslunar-
húsnæði óskast
Viö höfum veriö beönir um að auglýsa eftir
verslunarhúsnæöi í eða nálægt miðborginni.
Æskileg stærö væri 100—150 ferm.
Upplýsingar gefnar á skrifstofu okkar.
H.J. Sveinsson H/F,
Gullteigi 6. Sími 83350.
íbúð óskast
Óska eftir aö kaupa (milliliðalaust) 2ja—5
herb. íbúö í Reykjavtk, innan Elliðaár. Uppl. i
síma 23948 kl. 16—20 í dag og á morgun.
Toyota
Óskum eftir að taka á leigu húsnæöi í Kópa-
vogi eöa Reykjavík (austurbæ) fyrir frágang á
nýjum bifreiðum.
Toyota-umboðið hf.
Nýbýlavegi 8, Kópavogi, sími 44144.
no??.ín( (d* f f irr’í |.fi .ii »• >» M/ja i-ic j yLin it:-\