Morgunblaðið - 27.02.1982, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. FEBRÚAR 1982
11
FÆÐA OG HEILBRIGÐI Eftir dr. Jón Óttar Ragnarsson dósent
Fæðuvenjur
Islendinga
Hvers konar fæðu leggja ís-
lendingar sér til munns? Er ekki
allt of mikið á markaðnum af
næringarsnauðum og óhollum
mat með alls kyns skaðræðisefn-
um í?
Aðrir hafa ef til vill meiri
áhuga á að vita hvernig matar-
æðið hér er í samanburði við það
sem sérfræðingar ráðleggja og
hverning er það miðað við það
sem áður var?
Nýleg rannsókn Manneldis-
ráðs Islands á neysluvenjum á
höfuðborgarsvæðinu hefur varp-
að ljósi á ýmislegt afar athygl-
isvert um mataræði lands-
manna.
Til þess að ekki sé einblínt um
of á það neikvæða sem kom fram
í rannsókninni er rétt að byrja á
því sem getur talist jákvætt á
þessu sviði.
Jákvæðar hliðar
Rannsókn þessi sýnir glögg-
lega að þrátt fyrir mikið og
margvíslegt framboð á óhollum
og næringarsnauðum mat hefur
þjóðin ekki í aðra tíð átt kost á
kjarnbetra og fjölbreyttara fæði.
Rannsóknin sýnir jafnframt
að hér er mikið framboð og
neysla á innlendum afurðum
sem taka flestum öðrum fram
um hollustu, þ.á m. grænmeti yf-
ir sumartímann, kjöt, fiskur og
mjólkurmatur.
I þriðja lagi hefur neysla á
grófum brauðum aukist til muna
frá því sem áður var. Eiga ís-
lenskir bakarar heiður skilinn
fyrir frumkvæði sitt í þeim efn-
um.
Þá hefur neysla á garðávöxt-
um aukist svo á síðari árum að
flestir fá nú þann skammt af
C-vítamíni sem ráðlagður er.
Kemur C-vítamínið einkum úr
sítrusávöxtum og garðávöxtum.
Loks virðist þorri höfuðborg-
arbúa vel settur með ýmis nær-
ingarefni, sem eru af skornum
skammti í fæði sumra annarra
þjóða, t.d. hvíta, kalk og B2-víta-
mín.
Þá er það ánægjulegt að hlut-
ur fjölómettaðrar fitu ^hefur
aukist talsvert á undanförnum
árum. Ætti það að draga nokkuð
úr hættunni á hárri blóðfitu og
hjartasjúkdómum.
Vankantar
Því miður er ófátt sem miður
fer í fæðuvenjum íbúa á Stór-
Reykjavíkursvæðinu. Virðist
mataræðið oft í litlu samræmi
við það sem ráðlagt er.
Sennilega er alvarlegast hve
stór hluti fæðunnar er „tómar
hitaeiningar", þ.e. orkuríkar af-
af öllum bætiefnum og trefja-
efnum.
Um fimmtungur orkunnar
kemur úr sykri, þ.e. um fimmta
hver hitaeining. Auk þess að
rýra hollustugildi fæðunnar sem
þessu nemur er þetta frumorsök
hinna tíðu tannskemmda.
Fimmtungur til viðbótar kem-
ur úr harðfeiti og öðrum bæti-
efnasnauðum fæðutegundum.
Harðfeitin rýrir hollustugildið
líkt og sykurinn og stuðlar auk
þess að hjarta- og æðasjúkdóm-
um.
Af þessu má sjá að nærri læt-
ur að um 40% fæðuorkunnar sé
að jafnaði „tómar hitaeiningar."
Þarf þorri fólks þá að ná öllum
bætiefnum og trefjaefnum úr
þeim 60% sem eftir eru.
Auk þessa hefur orkuþörf
minnkað til muna frá því sem
áður var þegar húsakynni voru
léleg og flest störf líkamiega erf-
ið. Er því síst að undra þótt ýms-
urðir meira eða minna snauðar
ir eigi erfitt með að fá nægan
skammt af öllum bætiefnum.
Þriðji þátturinn sem er mjög
áberandi í neysluvenjum hér er
hve grænmetið er ennþá lítill
þáttur. Þótt neyslan hafi aukist
að undanförnu er hún enn marg-
falt minni en í flestum grann-
löndum.
Mikil neysla á „tómum hita-
einingum" og lítil neysla á
grænmeti á mestan þátt í þvi að
oft vantar talsvert á að fæðið
innihaldi nóg af ýmsum bætiefn-
um, t.d. járni, fólasini og D-víta-
míni.
Þá er það verulegur galli hve
hlutur trefjaefna er lítill. Með
aukinni neyslu á grófum korn-
mat og grænmeti ætti að vera
hægur vandi að kippa þessu í
lag.
Helstu úrbætur
Rannsókn Manneldisráðs sýnir
að það sem fer úrskeiðis í matar
æðinu stafar fyrst og fremst af
röngu fæðuvali, en ekki af ónógu
framboði á hollum mat.
Þessi niðurstaða undirstrikar
gildi almenningsfræðslu. Eina
leiðin til þess að breyta fæðuvali
íslenskra neytenda til betri veg-
ar er að fræða þá um hollar
fæðuvenjur.
Heilbrigðisyfirvöld þurfa
jafnframt að átta sig á því að
rannsóknir og fræðsla er stuðla
að hollari lífsvenjum eru helsta
von Islendinga um aukið langlífi
og betri heilsu.
Aðeins á einu sviði reyndist
framboð á hollum afurðum af of
skornum skammti, en það er fjöl-
breytt framboð á fyrsta flokks
grænmeti árið um kring. Á því
sviði verða framleiðendur að gera
umfangsmiklar endurbætur.
I heild sýnir þessi rannsókn að
enda þótt fæðið hafi að sumu
leyti batnað á síðari árum er
neysla á óhollum og óæskilegum
afurðum miklu meiri en góðu
hófi gegnir.
Síðast en ekki síst er rétt að
taka það fram að neysla á óhollri
fæðu dreifist ekki jafnt á alla
aldurshópa. En í stuttri grein er
það allt of langt mál að gera því
efni skil.
Frekari rannsóknir
Afar mikið er í húfi að ekki
verði látið staðar numið við höf-
uðborgarsvæðið í rannsóknum af
þessu tagi. Margt bendir til þess
að neysluvenjur sums staðar úti
á landsbyggðinni séu talsvert
frábrugðnar því sem gerist á
Reykjavikursvæðinu.
Af þessum sökum hefur
Manneldisráð nú í hyggju að
gera neyslurannsókn meðal íbúa
landsbyggðarinnar. Aðeins þeg-
ar niðurstöður hennar liggja
fyrir verður hægt að gera fæðu-
venjum íslendinga ítarlegri skil.
tölvu-
sýning
SKIPHOLTI 19 SÍMI 29800