Morgunblaðið - 14.03.1982, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. MARZ 1982
hersins að þeir væru undirgefnir
borgaralegum yfirvöldum. Mikill
meirihluti presta og trúaðra var á
móti endurskoðun og andstæð-
ingar kirkjunnar vildu losa æsk-
una og herinn undan áhrifum
þeirra.
Starf Ómerkingardómstólsins,
sem tók marga mánuði, var því
erfitt. Blöð þjóðernissinna fóru
hamförum af minnsta tilefni og
allt sem gat komið í veg fyrir
endurskoðun var notað. Dreyfus-
málið varð prófsteinn á pólitíska
afstöðu manna. Þar sem borgara-
legir rannsóknardómarar fengu
aðgang að skjölum, sem herinn
einn hafði haft aðgang að til
þessa, breikkaði bilið milli borg-
aralegra yfirvalda og hersins, sem
taldi þau fara inn á valdsvið sitt.
Orðrómur um herbyltingu
komst á kreik og tugir voru hand-
teknir. En þrátt fyrir Dreyfus-
málið litu foringjar hersins á sig
sem þjóna ríkisins, bundna af eið
gagnvart hverjum þeim sem fór
með lagalegt vald ríkisstjórnar-
innar. Óbreyttir borgarar hafa
alltaf þurft að hafa frumkvæðið
að byltingum eða byltingartil-
raunum í Frakklandi síðan 1815.
Skáldið og þjóðernissinnaleið-
toginn Déroulede, sem stofnaði
„Félag ættjarðarvina" í þessu
skyni, sá sér leik á borði í ársbyrj-
un 1899, þegar Félix Faure forseti,
fyrrverandi húðakaupmaður frá
Le Havre, lézt í örmum ástkonu
sinnar í Élysée-höll. En bylt-
ingartilraun félagsins var hlægi-
legur skrípaleikur. Um sumarið
virtist lýðveldið aftur í hættu,
þegar aðalsmaður gerði árás á
nýja forsetann, Emile Loubet, sem
var hlynntur endurupptöku
Dreyfus-málsins og hafði verið
forsætisráðherra á dögum Pan-
ama-hneykslisins — og sló af hon-
um pípuhattinn við veðreiðar.
En þetta var ekki aðeins árás á
pípuhatt forsetans heldur sjálft
lýðveldið og nú fannst Frökkum
nóg komið. íhaldssamur lýðveld-
issinni og fyrrverandi samstarfs-
maður Gambetta og Ferry, René
Waldeck-Rousseau („Períkles lýð-
veldisins"), myndaði sterka og
óháða stjórn til varnar lýðveldinu
með þátttöku hæfustu manna sem
voru óhræddir við að taka
ákvarðanir, m.a. Alexandre Mill-
errand, fyrsta sósíalistans sem
varð ráðherra í Frakklandi, og
Auguste de Gallifet, sem lagði
„Parísarkommúnuna" að velli
1871. Hægrimenn hötuðu Miller-
rand, en þótt skipun hans ylli
sögulegum klofningi í flokki sósí-
alista og alþjóðasambandi þeirra
mæltist hún vel fyrir á vinstri
vængnum. Vinstrisinnar hötuðu
De Gallifet, en hann naut álits í
hernum og gat kveðið niður alla
óánægju úr þeirri átt.
Ný réttarhöld
Að lokum ómerkti æðsti áfrýj-
unarréttur dóminn yfir Dreyfus
eftir löng, stormasöm og oft af-
káraleg og ógeðfelld réttarhöld.
Dreyfus var færður aftur til
Frakklands og leiddur fyrir her-
dómstól í Rennes 7. ágúst 1899.
Það var áhrifamikil stund þegar
Dreyfus birtist í réttarsalnum.
Enginn viðstaddra hafði litið
hann augum í fimm ár. Raunar
hafði enginn séð hann nokkurn
tímann nema fjölskylda hans,
lögfræðingar og þeir sem upphaf-
lega ákærðu hann. Mönnum brá í
brún þegar hann gekk inn: hann
var eins og vofa, ekkert nema
skinnin og beinin, lotinn og grá-
hærður. Hann hefði nánast verið
óþekkjanlegur ef hann hefði ekki
verið með lonníettur sinar, sem
menn könnuðust við af ljósmynd-
um.
Dreyfus vissi ekkert um allan
hinn mikla málarekstur og það
mikla umrót sem málið hafði vald-
ið. Varla gat heitið að hann hefði
heyrt mannlegt mál í fangavist-
inni. Veikindi, hitasótt, steikjandi
hiti og grimmd höfðu sett mark
sitt á hann, en hann bar sig vel og
var teinréttur. Og hann var and-
lega óbugaður og eins staðráðinn
og áður að sanna sakleysi sitt.
Herráðið neitaði að viðurkenna
ósigur í réttarhöldunum, sem
stóðu í einn mánuð. Réttarhöldin
snerust um ómerkilegustu smá-
atriði. Atriði sem þegar höfðu ver-
ið skýrð voru aftur og aftur dregin
í efa og málið varð enn flóknara.
Fjórtánda ágúst var gerð skot-
árás á Labori, hinn harðskeytta
lögfræðing Dreyfus, fyrir utan
dómshúsið. Tilræðismaðurinn
hrópaði þegar hann hljóp burtu:
„Ég hef drepið Dreyfus! Ég hef
drepið Dreyfus!" Dreyfus var ekki
lengur einstaklingur heldur
táknmynd.
Meirihluti dómstólsins kvað að
lokum upp óréttlátan og mót-
sagnakenndan dóm, sem stríddi
gegn vilja ríkisstjórnar Waldeck-
Rousseau og de Galliffet hermála-
ráðherra. Dreyfus var aftur fund-
inn sekur, en mildandi kringum-
stæður taldar honum til málsbóta.
Fólk varð agndofa. „Hvað er orðið
af þeirri sögulegu hefð sem eitt
sinn gerði okkur að baráttu-
mönnum réttlætis í öllum heimin-
um?“ spurði Clemenceau. „Frakk-
land getur ekki lengur varið frelsi,
líf og heiður borgaranna."
Dómurinn klauf endurskoðun-
arsinna, sem höfðu staðið saman
sem einn maður til þessa. Ætt-
ingjum Dreyfusar fannst hann
hafa orðið að þola nógu mikið písl-
arvætti og fengu hann til að fall-
ast á náðun, sem ríkisstjórn
Waldeck-Rousseau bauð honum.
De Galliffet gaf út dagskipun til
hersins: „Málinu er lokið...
Gleymið fortíðinni svo að þið getið
einvörðungu hugsað um framtíð-
ina.“ En „stjórnmálamennirnir"
undir forystu Picquart, Clemenc-
eau og Labori hefðu hins vegar
kosið að halda áfram baráttu fyrir
sýknun.
Frægustu réttarhöldum í sögu
síðari tíma var, eða virtist, þar
með lokið og allir voru óánægðir.
Þjóðin virtist skyndilega búin að
fá leið á málinu og helzt vilja sam-
þykkt almennra náðunarlaga til
þess að losa stjórnina við málið
fyrir fullt og allt.
En ýmsir endurskoðunarsinnar
gáfu ekki upp von um að finnast
mundi ný staðreynd sem leiddi til
endurupptöku málsins. Andstæð-
ingar endurskoðunarinnar voru í
vörn og mistök þeirra, þrjózka og
samsæri urðu þeim dýrkeypt.
Vinstristefna Waldeck-Rousseau
og eftirmanns hans, Emile Comb-
es, miðaði að því að auka völd lýð-
veldisins. Málið snerist ekki leng-
ur um réttlæti og endurskoðun
heldur tilraunir stjórnvalda til að
draga úr áhrifum klerkastéttar-
innar og færa menntamálin og
herinn undir stjórn lýðveldisins. A
köflum virtust menn hafa mestan
áhuga á að gera upp gamlar sakir.
Stuðningsmenn hersins og
kirkjunnar og kaþólskir menn yf-
irleitt urðu^ fyrir miklu áfalli.
Hreinsað var til í hernum, breyt-
ingar gerðar á yfirherstjórninni
og völd til að hækka menn í tign
voru færð frá heryfirvöldum til
hermálaráðuneytisins, þ.e.a.s. til
stjórnmálamanna. Völdum hægri-
manna var hnekkt og þeir voru
útilokaðir frá ríkisstjórn í langan
tíma.
Uppreisn æru
„Nyja staðreyndin", sem vonazt
hafði verið eftir, fannst ekki fyrr
en 1904 þegar André hershöfðingi,
nýr hermálaráðherra, grúskaði í
skjalasafni ráðuneytisins og fann
nokkur fölsuð „leyniskjöl", sem
höfðu farið fram hjá dómurunum í
Rennes. Afleiðingin varð sú að
Ómerkingardómstóllinn sam-
þykkti 1906 að hnekkja Rennes-
dómnum. Þrettánda júlí 1906 var
frumvarp um að Dreyfus og
Picquart fengju aftur að starfa í
hernum samþykkt með 442 at-
kvæðum gegn 32.
Hinn 21. janúar var Dreyfus
skipaður majór og gerður að ridd-
ara heiðursfylkingarinnar við há-
tíðlega athöfn á hersýningu við
École Militaire, þar sem hann
hafði verið rekinn úr hernum tólf
árum áður. Nú hrópaði mannfjöld-
inn „Heill Dreyfus," en Dreyfus
svaraði: „Nei, heill Frakklandi,
heill sannleikanum."
Eftir réttarhöldin starfaði
Dreyfus um tíma í herskrifstofu
skammt frá París. Árið 1907 hætti
hann störfum, en hann gekk aftur
í herinn í fyrri heimsstyrjöldinni
og var í orrustunum við Chemins
des Dames og Verdun, þar sem
sonur hans var einnig. Hinn 25.
september 1918 var Dreyfus
skipaður undirofursti og foringi í
heiðursfylkingunni. Hann settist í
helgan stein eftir stríðið og síð-
ustu árin var hann orðinn skar.
Hann lézt í París 12. júní 1935, 75
ára gamall.
Picquart var skipaður hershöfð-
ingi. Hann og Dreyfus fengu
þannig þær nafnbætur sem þeir
hefðu annars fengið ef allt hefði
verið með felldu. Árið 1902 náði
Drumont ekki kosningu á þing og
„La Libre Parole" var boðið upp
1907, en enginn vildi kaupa blaðið.
Zola fórst í bílslysi 1902 og við
útför hans talaði Anatole France
um réttsýnan og göfugan mann,
sem „um hríð var samvizka heims-
ins“. Aska Zola var flutt til Pan-
théon 1908. Við útförina skaut
maður að nafni Gregori að Dreyf-
usi, sem særðist á handlegg, og
var seinna sýknaður.
Árið 1906 varð Clemenceau for-
sætisráðherra og hann skipaði
Picquart hermálaráðherra. Picqu-
art reyndi aldrei að hefna sín á
herforingjum þeim sem sýndu
honum rangsleitni. Hann hafði
aðeins gert það sem samvizkan
bauð honum og talið að hann þjón-
aði bezt hagsmunum hersins og
þjóðarinnar með tryggð við sann-
leika og réttlæti.
Ekki voru öll kurl komin til
grafar í Dreyfus-málinu. Þrjózka
hermálaráðuneytisins var með
slíkum eindæmum að sumir
sagnfræðingar hafa talið að ein-
hver valdameiri maður en Ester-
hazy hefði verið viðriðinn njósnir
og verið staðráðinn í að varpa sök-
inni á Dreyfus. Sá möguleiki að
annar njósnari hafi verið að verki
er því ekki útilokaður. Eitt sem
sjaldan var bent á var að Dreyfus
hafði litla ástæðu til að njósna þar
sem hann var auðugur og ham-
ingjusamlega kvæntur.
Löngu seinna sagði Schwartz-
koppen að „þrjóturinn D..“, sem
minnzt var á í skeytum frá honum
og sagt að hefði afhent Panizzardi,
ítalska hermálafulltrúanum, 12
herkort af Nizza, hefði ekki verið
Dreyfus eins og Mercier hershöfð-
ingi hélt fram. Schwartzkoppen
sagði að „D“ hefði verið Dubois,
starfsmaður kortagerðardeildar,
sem var grunaður en síðar hreins-
aður. Schwartzkoppen sagði að
Dubois hefði selt Þjóðverjum og
ítölum um langt skeið.
Pólitísk áhrif Dreyfus-málsins
voru mjög víðtæk og reyndust var-
anleg. Klofningur Frakka í hægri
og vinstri jókst gífurlega. Nokkrar
af afleiðingum Dreyfus-málsins
voru ný andúð á klerkastéttinni og
hernum, aðskilnaður ríkis og
71
kirkju 1904 og ósjálfrátt vantraust
frönsku þjóðarinnar á „ríkis-
hagsmunum". Þótt langt sé um
liðið er Dreyfus-málið eins konar
tákn og lexía. Þriðja lýðveldið
hrundi í innrás Þjóðverja 1940 eft-
ir stormasama tilveru. Margir
töldu afturhaldsstjórn Pétains
marskálks, sem við tók, hefnd
þeirra manna sem lutu í lægra
haldi í Dreyfus-málinu.
Páskaferð
til
Kaupmannahafnar
Dvaliö veröur á Hótel Marienlyst í Helsingör, sem er eitt af
bestu hótelum Danmerkur. Á hótelinu er casino, sundlaug og
gufubað og góöur veitingastaöur. Skammt frá hótelinu 18 holu
golfvöllur.
Verð frá kr. 5.130.-
Innifalið er: Flugfargjald, flugvallarskattur, flutningur frá/til
flugvallar, gisting i tveggja manna herbergi meö sima og lita-
sjónvarpi, morgunveröur og 3 réttaöur kvöldveröur.
2 hljómsveitir
leika fyrir
dansi á hverju
kvöldi.
Fararstjóri Útsýnar
tekur á móti
hópnum.
Feröaskrtfstofan
UTSÝN
Austurstræti 17, sími 26611.
Kaupvangsstræti 4, sími 22911.
Er þetta ekki páskaferðin
sem þér biðuð eftir?
vekur ávallt heimsathygli
Nýbýlavegi 2 - Kopavögi - Sími 42600