Morgunblaðið - 25.04.1982, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. APRÍL 1982
I húsi
leikskálds
Jónas
Ámason
Morgunblaúiú/Olafur K. Mafinússon
Jónas Árnason er maður hár
vexti og þrekinn um herðar — en
limaburðurinn þunglamalegur;
það er djass í skrokknum. Hann
situr í stofu sinni að Kópareykjum
í Reykholtsdal og ég spyr hann
hvernig hann komist af í sveitinni.
Ég kemst prýðilega af hér í
sveit, ansar hann. Annars leiðist
mér að tala um fjármál. Enda er
ég eignalaus maður; leigi af ríkinu
þetta ágæta hús. Þeir höfðu að
gamanmálum vinir mínir í pólitík-
inni að ég hefði aldrei á minni
þingmannstíð skilið vísitöluna.
Það minnir mig á söguna sem
Helgi Seljan segir af einum þing-
fiokksfundi okkar í Alþýðubanda-
laginu: Ásmundur Stefánsson
mætti þar og gerði grein fyrir
ástandinu, talaði lengi og mikið
um vísitöluna og loksins þegar
hann lauk máli sínu, á ég að hafa
snúið mér að Helga Seljan og
mælt: Heyrðu Helgi, það vill ekki
svo vel til að þú eigir magnyltöflu?
Það var ekki laust við að maður
fengi höfuðverk af þessum köllum
stundum. Ég er nefnilega löggiltur
að þessu Ieyti, eins og Góði dátinn
Svejk var löggiltur hálfviti. Ekki
ómerkari maður í fjármálum en
Björn á Löngumýri sagði eitt sinn
í þingræðu: Ég efast um að nokkur
r.iaður hafi komist eins rækilega
hjá því að skilja fjármál og Jónas
Árnason — en að öðru leyti er
hann ekkert mjög vitlaus!
Þú kvaddir þingmennskuna ...
Já, ég hætti til þess að skrifa.
Mig hefur dreymt um það alla tíð
að geta gefið mig óskiptan að
skriftum. Þingmennskan er líka
ákaflega þreytandi, ekki bara póli-
tíska stappið, heldur er erfitt að
rækja stórt kjördæmi sómasam-
lega. En mér gengu skriftirnar illa
fyrst eftir að ég hætti á þingi. Það
var einhver stífla í sálinni og staf-
aði í og með af kvíða, held ég.
Loksins þegar ég náði þessu marki
mínu missti ég móðinn: að gera
ekkert annað héðan í frá en að
sitja við skrifborð! Sú tilhugsun
verkaði ekki ólíkt á sálina og
tugthúsdómur. Mér hafði líka
gengið hvað best með pennann
þegar ég var á kafi í öðru. En nú
er ég kominn uppá lag með að
nýta tímann. Ég sit jafnan við
skrifborðið allan morguninn og
byrja uppúr sjö. Svo legg ég mig
eftir hádegið, eins og Churchill
gamli; hátta oní rúm og steinsef í
eins og klukkustund ...
Heyrðu, Churchill átti nú til að
fara ekki á lappir fyrr en undir
kvöld!
Já, hann stjórnaði stóru ríki í
heimsstyrjöld. Þetta Kópareykja-
ríki mitt er ekki eins stórt og hér
ríkir friður.
Jónas kveikir sér í Fauna-vindli.
Hann lætur hann hanga niður úr
munnvikunum, eins og horaðir
menn ítalskir reykja sígarettur.
Svo fæ ég mér sundsprett, segir
hann, og það hefur Churchill
ábyggilega ekki gert. Við eigum
okkur nefnilega sundlaug hér.
Þegar læknar tillkynntu okkur að
Guðrún yrði af heilsufarsástæðum
að eiga þess kost að synda á hverj-
um degi, vatt ég mér í það að búa
okkur til sundlaug. Hér er bull-
andi nóg af heitu vatni, svo nú
syndi ég tvisvar á dag. Ég lifi í
alla staði heilbrigðu lífi og er
meira og minna úti við hálfan
daginn, hvernig sem viðrar. Það
var til dæmis oft grimmdarfrost í
haust þegar ég var að fást við
laugargerðina, hvass á norðaustan
eins og er hans plagsiður hérna.
En mér stóð hreint á sama; brá
mér bara í föðurland. Ég held
næstum ég hafi ekki í annan tíma
á ævi minni verið úthaldsmeiri en
nú eða líkamlega hraustari.
Jónas hefur nýlokið við að
semja söngleik uppúr síðasta leik-
riti sínu „Halelúja" sem nefnist
„Okkar maður“ — en hvað er
penninn að gera nú?
Hér skrifar Jónas Árnason sín leikrit.
Þessar vikurnar vinn ég að leik-
verki, sem hefur reynst mér
strembið. Ég er víst búinn að
segja svo oft frá því að einhverjir
munu sjálfsagt hlæja að þessu
stagli mínu. Það fjallar um fyrsta
hernámsárið, 1940—41, þegar
Bretinn var hér einn. Ég reyni að
skila andrúmslofti þessa tíma og
byggi mjög á beinhörðum stað-
reyndum, mun nota mikið af
ljósmyndum og vinn uppúr dag-
blöðum og öðru prentuðu máli. Til
að lífga uppá verkið tvinna ég í
það söngvum sem voru vinsælir á
þessum tíma. Ég var þá rétt um
tvítugt sjálfur og fann fyrir
nokkrum árum í plöggum mínum
drög að og jafnvel heilu söngtext-
ana við vinsæl lög þessara ára.
Þetta hafði ég verið að setja sam-
an í dentíð, en farið leynt með.
Margt af þessu gamla dóti mínu
var vel brúklegt og er uppistaðan í
söngvum þessa leikverks sem ég
hef setið við síðustu vikur, þegar
ég héf ekki verið að laga til í
kringum sundlaugina. Ég hef sýnt
Sveini Einarssyni uppkast og virt-
ist hann fá áhuga á þessu. Éf það
verður sýnt mun Brynja Bene-
diktsdóttir leikstýra því. Við fór-
um saman í uppkastið um páskana
og hún kom með margar stórgóðar
ábendingar. í þessari samantekt
minni reyni ég meðal annars að
rétta hlut ástandsstelpnanna
svonefndu, sem þá og reyndar alla
tíð síðan, hafa orðið að sæta
fantameðferð í almenningsálitinu.
Ég tel að þjóðin hafi verið að svala
sér á þessum stelpum, af því hún
fann svo rækilega til sinnar eigin
sektar! Flestar stéttir manna voru
á bólakafi í að græða á ástandinu
og oft með mjög lítilmótlegum
hætti — en það var ekki býsnast
yfir neinu nema þessum elskum
sem lögðu lag sitt við breska her-
menn. Þær voru allar kallaðar
hórur, þó athæfi þeirra hafi oftast
kannski ekki verið nema eðlilegt
tildragelsi, eins og Þórbergur
sagði. Það er löngu kominn tími til
að bent sé á þennan andstyggilega
tvískinnung og um leið á þá sem
feitustum hrossum riðu frá
ástandinu; þá sem voru raunveru-
lega spilltir.
Jónas er farinn að ganga um
gólf í vandlætingu sinni. Ég spyr
hvort hann vilji ekki kveikja sér í
vindli og sýna mér vinnustofuna.
Það er lítill kofi við bæjardyrnar,
burstabyggður — nípa sem kallað
er: borðkrýli og stóll, lampi á
borðinu, pappírssneplar og penni.
I þessum íverustað skrifar Jónas
Árnason sín leikrit. Hann tekur
sér sæti á stólnum og byrjar að
tala um Bernard Shaw; manninn
sem skrifaði formála.
Hann var lengi gagnrýnandi,
eins og þú veist, en tók að skrifa
leikrit í félagi við annan. Sá þótt-
ist ætla að skaffa plottið, en það
dugði bara framí annan þátt, svo
Shaw varð að halda áfram uppá
eigin spýtur. Þegar hann var bú-
inn með þetta sitt fyrsta leikrit,
skrifaði hann annað og það þriðja,
„for man is an animal of habit",
eins og hann sagði. Stórkostlegur
höfundur, brilliant. Ég man ekki
til að hafa séð hann á sviði, nema
Kappa og vopn einhvern tímann, en
ég hef lesið hann nær allan. Með
fullri virðingu fyrir leikarastétt-
inni, þá er oft fullt eins gott að
lesa leikrit og að sjá þau. Mér
finnst afleitt hvað Islendingar
eiga erfitt að komast uppá lag með
að lesa leikrit, sér til ánægju og
þroska. Núorðið les ég ekki annað
í tómstundum en leikrit og aftur
leikrit, flest engilsaxnesk og írsk,
svo og æviminningar ýmissa kalla
og kellinga.
Við göngum inní bæ. Rollur
fylgjast með okkur álengdar og
hundurinn „Kella" valhoppar í
kringum húsbónda sinn. Ég segi
Jónasi að í mínum augum sé
George Bernard Shaw maðurinn
sem kynnti Ibsen fyrir Englend-
ingum. Jónas hlær.
Ég hef lesið Ibsen allan, segir
hann, og fyrir minn smekk er
hann ekki nógu skemmtilegur —
frekar en margir aðrir Skandinav-
ar. Ég sækist eftir brilljans þeirra
Engilsaxanna og íranna. Én af
hverju var Shaw svona forlyftur í
Ibsen? Jú, af því hann gerði það
sem Shaw fannst löngu kominn
tími til: gegnumskúaði þjóðfélag-
ið, fletti ofanaf húmbúkkslífi og
hræsni borgaranna. Ibsen er stór-
merkilegur höfundur, en ég las
hann eins og ýmislegt annað stór-
merkilegt sem manni var sett
fyrir í menntaskóla — með dálitl-
um þrautum. Ég tók snemma uppá
því að lesa leikrit, eins og það hafi
verið að gerjast með mér, að ein-
hvern tímann ætti ég sjálfur
kannski eftir að skrifa leikrit:
hvernig fara þeir að þessir stóru?
En það er ekki Ibsen að kenna
hvað ég heillaðist lítið af honum.
Með því að játa að maður sé hrif-
inn af höfundi sem er viðurkennd-
ur fyrir afburða speki og dýpt, þá
er maður ekki að gefa höfundinum
einkunn, heldur sjálfum sér. Og
það hefur komið fyrir betur gefna
menn en mig. Þegar Leo Tolstoj
hitti Anton Tsjekov sagði hann:
„Svo þér eruð þessi Tsjekov, já.
Smásögur yðar eru að mínum
dómi bara ágætar, en leikritin,
drottinn minn dýri, ég held þér
séuð bara ennþá verri en Shake-
speare!" Fróðir menn segja mér að
þetta sé rétt eftir haft. Ég verð
einnig að játa að hafa oftast gefist
upp í fyrsta þætti hjá Shake-
speare. Það er helst ef Englend-
ingar sýna manni Shakespeare að
Forkaupsrétti breytt í skyldukaup:
Rástöfun verkamannabú-
staða fer alfarið í hendur
stjórna verkamannabústaða
VARÐANDI endursölu á svonefnd-
um verkamannabústöðum hafa nú
verið ggrðar þær breytingar á lögum,
að fo'rkaupsrétti sveitarfélaga á
þessum íbúðum hcfur nú verið
breytt i skyldukaup. „Ég held, að
þessi kaupskylda breyti ákaflega
litlu varðandi hina raunverulegu
stöðu mála, eins og hún er víðast
hvar á landinu,“ sagði Skúli Sigurðs-
son, skrifstofustjóri hjá Húsnæðis-
stofnun ríkisins, er Mbl. innti hann
eftir því, hverjar afleiðingar laga-
breytingar þessar hefðu í för með
sér.
„Hér í Reykjavík hefur for-
kaupsréttar t.d. undantekningar-
laust verið neytt á þessum verka-
mannabústöðum. Sömu sögu er að
segja um nær öll sveitarfélög á
landinu. I þessum lögum er hins
vegar kveðið skýrar á um það,
hvernig staðið skuli að kaupum og
endursölu á verkamannabústöð-
unum, raunar má segja, að úthlut-
un þessara íbúða sé með þessum
lögum alfarið komin í hendur
stjórna viðkomandi verkamanna-
bústaða. Þannig telur löggjafinn,
að þær komi til með að nýtast bezt
í samræmi við það hlutverk sem
þær voru upphaflega byggðar til.“
HEKLAV
heklahf
sKLAHE
Nú hafa 4 vinningsbílar í Hapþdrætti SÁÁ verið afhentir, en dregið var í happdrættinu 7. apríl síðastliðinn. A
meðfylgjandi mynd er Grétar Bergmann að afhenda 18 ira reykvískri stúlku vinninginn, sem var bifreið af gerðinni
Mitsubishi (ölt.