Morgunblaðið - 25.04.1982, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. APRÍL 1982
39
maður endist við að horfa til loka
leiksins. Ég sá eitt sinn í Lundún-
um einn af kóngaleikjum hans og
þótti það merkilegt spektakel. Það
var um einn Hinrikinn sem var að
bramboltast í Frakklandi endur
fyrir löngu. En ég hef aldrei sofið
eins vært í leikhúsi og eitt sinn í
Austur-Berlín. Það var í Berliner
Ensemble, þar sem þeir sýndu
Túskildingsóperuna. Og þessi
blundur var ekki því að kenna, að
ég er lítill þýskumaður, ekki held-
ur bjórnum, því hann drakk ég
ekki fyrr en í hléi og það var fyrir
hlé sem ég svaf eins og barn. — Ég
var þó með fullri meðvitund með-
an hin ágætu lög Kurt Weils voru
sungin. — Mér leiðist oft ákaflega
í leikhúsi. Ég mundi glaður skipta
á tíu sinfóníutónleikum og tuttugu
leiksýningum fyrir einn góðan
fótboltaleik. Og mér finnst skítt
að fólk skuli halda að leikrit séu
aðeins fyrir svið; að mönnum skuli
fyrirmunað að njóta leikrita eins
og hverra annarra góðra bóka í
kyrrð og ró á síðkvöldum heima.
Guðrún færir okkur rjóma-
pönnukökur með kaffinu. Það
hellirignir úti; hundurinn sjálf-
sagt skriðinn í skjól, en rolluskját-
urnar verða að gera sér regnið að
góðu. Við höfum það notalegt í
stofunni að Kópareykjum. Þar er
geysistór grammófónn í einu
horni og margar hljómplötur,
bókaskápur, málverk á veggjum,
þrjú eftir Kjartan Guðjónsson.
Við vorum saman í ameríkana-
seringunni, segir Jónas, fyrsta
kynslóðin sem ekki skandevíserað-
ist, heldur ameríkanaseraðist.
Borgarabörnin í Reykjavík á ár-
unum fyrir stríð gengu í kvöld-
skóla sem hét Hollywood. Það var
gífurleg sókn í bíóin: í hópi vina
minna á þessum árum var einn
sem vandi sig á að hreyta útúr sér
hverju orði eins og Clark Gable;
annar át harðfisk með sömu
kjálka- og varahreyfingum eins og
Humphrey Bogart tuggði tyggi-
gúmmi. Þá var tyggigúmmí lúxus-
vara á íslandi, en harðfiskur ekki.
Nú hefur það snúist við, eins og
fleira. Þá bakaði einn félagi okkar
sér mikil fjárútlát við brilljantín-
kaup, svo hann gæti skipt í miðju
nákvæmlega eins og Don Ameche!
Svona hagaði það sér borgara-
slektið í Menntaskólanum á árun-
um fyrir stríð. En svo var það
jassinn.
Jónas rís á fætur og treður
höndunum í buxnavasana og held-
ur áfram:
I jassinum naut ég handleiðslu
Jóns Múla. Hann er, og var, tveim-
ur árum eldri en ég — en mörgum
árum músíkalskari og yfirleitt
gáfaðri og næmari á ómenguð
menningarverðmæti. Hann var
12—13 ára þegar hann uppgötvaði
þessa stórkostlegu listgrein, jass-
inn, án nokkurrar tilsagnar. Hann
var fyrsti íslenski jassistinn. Og
hann var naskur á fleira en músík;
ef hann var ekki að dásama Duke
Ellington, þá dásamaði hann Hall-
dór Laxness. Gamli maðurinn
Arni frá Múla var sammála synin-
um um snilli hins síðarnefnda —
þrátt fyrir ýmsar hæpnar skoðan-
ir hans! — en átti erfiðara með að
finna púðrið í þeim fyrrnefnda. Ég
elti Jón Múla inn í dýrðarveröld
jassins og einnig inní engilsaxn-
eska bókmenntaveröld. Þar höfð-
um við notið tilsagnar pabba, því
sem ungur maður úti í Newcastle í
fyrra stríði mótaðist hann mjög af
breskri menningu, og tók seinna
ástfóstri við amerískar bókmennt-
ir. Það var yfirleitt samkomulag á
heimilinu um menningarleg efni,
en snemma bar á því að við bræð-
ur hneigðumst til vinstri í pólitík.
Arna frá Múla gast ekki að komm-
únisma og urðu stundum harðar
diskúsjónir heima, því Jón lét ekki
sitt eftir liggja. En gamli maður-
inn var frjálslyndur; það var auð-
fundið að hann hafði öðrum þræði
gaman af því að sonurinn hefði
uppi andstæðar skoðanir. Þá gafst
honum líka tækifæri á að sýna
fjölskyldunni hversu orðsnjall
hann var og gat farið illa með
andstæðinga sina. Þó verður að
játast að eftir því sem Múlinn
þroskaðist kom það æ oftar fyrir
að Árni sá ekki aðra lausn en reka
strákinn út og það var síður en svo
fyrir ofstæki, heldur var gamla
manninum lagið að leysa málin á
einfaldan hátt.
Jónas sest og fær sér kaffisopa.
Já, jassinn! Hann olli mörgum
stórtíðindum í sálarlífi okkar. Til
dæmis 1936, þegar pabbi sigldi
snögga ferð til Ameríku. Ég var þá
13 vetra, Jón Múli 15. Úr þessari
ferð kom pabbi með sannkallaða
gersemi og gaf okkur. Það var
fyrsta stóra hljómplatan sem við
handlékum. Um þetta leyti varð
bylting í gerð jasshljómplatna, og
þessi var einar 6—7 mínútur
hvoru megin, en áður höfðu menn
orðið að takmarka tónsmíðar sín-
ar á hljómplötur við þrjár mínút-
ur. Á þessari plötu lék hljómsveit
Duke Ellingtons lögin „Creole
Love Call“ og „St. Louis Blues“,
sem ungur maður að nafni Bing
Crosby söng. Söngur hans með
hljómsveit Duke Ellingtons þótti
miklum tíðindum sæta í þá daga,
því þá tíðkaðist það ekki að hvítir
menn kæmu fram opinberlega
með blökkum. Þetta var uppreisn
gegn kynþáttafordómum og Bing
Crosby fór einna fremstur í þeirri
uppreisn. Síðan hefur jassinn ver-
ið þýðingarmikið vopn í barátt-
unni fyrir auknum skilningi milli
kynþátta vestra og auknu jafn-
rétti. Ég hrökk því við þegar ég las
það í málgagni mínu, Þjóðviljan-
um, þau ummæli um Bing Crosby
látinn að hann hefði aldrei verið
annað en „súkkulaðidrengur".
Einhver menningarspakvitringur-
inn í vinstrielítunni hafði fundið
þetta út. En það var einkennileg
tilviljun að hann skyldi einmitt
nota orðið „súkkulaðidrengur". I
sumum ríkjum Bandaríkjanna,
þar sem kynþáttafordómar og
annar fasismi hafa grasserað hvað
mest, voru svertingjar nefnilega
ýmist nefndir „Niggers" eða vegna
litarháttar síns — „Chocolate
Boys“. Þeir, sem vinguðust við
svertingja, eða gengu jafnvel svo
langt að standa við hlið þeirra á
almannafæri eins og Bing Crosby,
voru ýmist nefndir „Nigger-Lov-
ers“ eða „Chocolate-Lovers" og
ekki í neinu virðingarskyni. Marg-
ir hafa undrast hvað Jón Múli hef-
ur sýnt mikið úthald við að boða
fagnaðarerindi jassins og er ég
ekki í vafa um að ein ástæðan
fyrir því er þessi hagnýta þýðing
sem jassinn hefur haft fyrir
auknu jafnrétti svartra lítil-
magna; lífsskoðun Múlans liggur
til grundvallar þessu.
En varla hefur Árni frá Múla
verið hrifinn af Bing Crosby?
Nei, slíka menn kallaði hann
jafnan „míkrófóndúllara". Hann
var sjálfur mikill söngvari, Árni
frá Múla. Lét sig ekki muna um
það að troða upp með Pétri Jóns-
syni í hans besta formi, og hann
og Símon á Hól gerðu sér lítið
fyrir og fylltu Gamla Bíó kvöld
eftir kvöld. Sjaljapin var hans
maður.
Ameríkanaseraður sósíalisti,
mætti kalla þig það?
Kannski. Það er síður en svo allt
neikvætt við ameríkanaseringu.og
það fylgir henni alls ekki að gerast
kapítalískur í hugsun. Ég hef
aldrei farið dult með andúð mína
á kapítalismanum, allra síst hinni
ófrýnilegu ásýnd hans í Banda-
ríkjunum. En mér líkar vel við
bandarískan almenning og ef
maður ætti að leggja fæð á fólk
fyrir peningahyggju, þá yrði það
nú æði stór hópur á Islandi sem
maður forðaðist. Peningahyggjan
er að verða aldeilis átakanleg í
þessu litla landi, og mest fer hún
auðvitað í taugarnar á manni,
þegar hún siglir undir flaggi sósí-
alismans. Þeir eru orðnir ískyggi-
lega margir sem komast upp með
að kalla sig sósíalista, þó þeir
grípi hvert tækifæri til að raka
saman peningum með auvirði-
legasta braski í skjóli auðvalds-
skipulagsins; lifa sem spilltir
kapítalistar en tala sem sósíalist-
ar. Það eru takmörk fyrir því hvað
raunverulegur sósíalskur flokkur
þolir marga slíka menn — og áhrif
þeirra — án þess að færast svo
langt til hægri að sósíalskur
boðskapur hans verði annað en
orðin tóm. Þá er ég líka að tala um
þetta akademíska slekti, sem
aldrei þarf að neita sér um neitt
og er orðið forrréttindafólk. Sú
var tíðin á íslandi að slíkt fólk
gekk á hönd hinni sósíölsku hug-
sjón af allt öðrum ástæðum en
eiginhagsmunum. En nú höfum
við fyrir augunum menn sem hafa
orðið ríkir á eiginhagsmunapoti,
sem þeir hafa stundað undir pils-
faldi ýmissa stofnana og samtaka
sósíalista — og þá er ég ekki að
tala um verkamenn!
Eigum við ekki að enda á leik-
Iístinní, Jónas?
Jú, því ekki það.
Hvaða skoðanir hefurðu á ís-
lensku leikhúslífi?
Mér sýnist stundum að í verk-
efnavali sé of mikið sóst eftir
verkum erlendra höfunda, sem
hlotið hafa aðdáun og virðingu
meðal stórþjóða, þar sem vissar
menningarelítur einar stunda
leikhús að staðaldri, svo þessi
frægð á sér engar rætur hjá al-
þýðu raanna. Til að skilja þessi
verk þarf iðulega ýmsar forsend-
ur, reynslu og þekkingu, sem há-
menntað yfirstéttarfólk eitt hefur
til að bera. Slík verk eiga allra síst
erindi við þjóð eins og íslendinga,
þar sem leikhúsgestir eru almenn-
ingur. Þarna er líka skýringin á
því hvað Darió Fó er vinsæll með
Islendingum; hann talar til ít-
alskrar alþýðu í verkum sínum og
það er mál sem við skiljum. Góður
kall, Daríó Fó. Verst hvað er erfitt
að ná í verk hans á prenti. Ég hef
séð þau mörg og þau eru misjöfn
auðvitað að gæðum, en ég hef
aldrei orðið fyrir jafn miklum
áhrifum í leikhúsi og árið 1966. Þá
sýndi Leikfélagið Þjófa, lík og falar
konur eftir Fó. Ég vil meina að það
sé tímamótauppfærsla í íslensku
leikhúslífi og nú loks virðist mér
að Islendingum sé að skiljast hvað
farsinn er merkileg listgrein. Hér
máttu svo spyrja mig hvort ég
hafi orðið fyrir miklum áhrifum
frá Daríó Fó og ég svara: Já, næst
á eftir Chaplin og Marx-bræðrum.
Það hefur stytt upp. Við kveðj-
um Jónas Árnason; hans rauða
hús að Kópareykjum; rauðan bíl í
hlaði og hund, sem er svo dannað-
ur — eins og húsbóndinn — að
gelta ekki að pólitískum andstæð-
ingum.
Jakob F.
Ásgeirsson
Blindrafélagið
býðst til þess
að hýsa Blindra-
bókasafn íslands
MORGUNBLAÐINU hefur borizt
eftirfarandi tilkynning frá Blindrafé-
iaginu, samtökum blindra og sjón-
skertra:
„Að gefnu tilefni vill stjórn
Blindrafélagsins, samtaka blindra
og sjónskertra, að fram komi, að
hún er reiðubúin til samninga um
að hýsa væntanlegt Blindrabóka-
safn íslands í félagsmiðstöð sam-
takanna að Hamrahlíð 17 hér í
borg.
Ennfremur vill stjórn fé-
lagsins benda á að nú er fyrir
hendi fullkomin aðstaða til upp-
töku hljóðbóka og er félagsstjórn
einnig reiðubúin til viðræðna um
afnot af þeirri aðstöðu. Þetta vilj-
um við taka fram nú, ef það mætti
verða til að auðvelda framgang
frumvarps þess er nú liggur fyrir
Alþingi um Blindrabókasafn ís-
lands."
Hjartanlegar þakkir sendi ég öllum þeim sem glöddu
mig á níutíu og fimm ára afmæli mínu þann U,. mars
sl.
Guð blessi ykkur öll.
Jósefína Þ. Pálmadóttir
Blönduósi.
Málverkauppboð
aö Hótel Sögu, mánudaginn 3. maí kl. 20.30. Myndir
sýndar aö Laugavegi 71, sunnudaginn 2. maí kl.
2—6, og aö Hótel Sögu, mánudaginn 3. maí kl.
12—18- Klausturhólar.
Raytheon
Loran C-RAYNAV 3000
C lorantölur, styrkur á loranmerki, 1 minni. Einnig
tölvuloran meö fjölda minna og vinnslukerfa.
Verd 11.950.-.
Til afgreiðslu nú þegar.
ASC0 sf.,
Ármúla 11,
Reykjavík.
Sími 83860.
________________*__