Morgunblaðið - 23.05.1982, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. MAÍ1982
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. MAÍ1982
23

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 110 kr. á mánuöi innanlands. f lausasölu 7 kr. eintakiö.
Strandhögg á
Falklandseyjum
Breskar hersveitir hafa
náð fótfestu á Falklands-
eyjum. Þegar- þetta er ritað
hafa ekki borist fréttir af all-
sherjarinnrás, en sé miðað við
þróun átakanna síðan Arg-
entínumenn hertóku eyjarnar
2. apríl, er ljóst, að Bretar
hafa miðað hernaðaraðgerðir
sínar við að ná eyjunum öll-
um á sitt vald aftur með her-
afli. Samhliða því, sem hinn
öflugi breski floti sigldi suður
á bóginn, hefur verið reynt
fyrst fyrir milligöngu Alex-
ander Haigs, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, og síð-
an Peres de Cuellars, fram-
kvæmdastjóra Sameinuðu
þjóðanna, að ná sáttum milli
deiluaðila um brotthvarf arg-
entínska innrásarliðsins og
framtíðarstjórn á Falklands-
eyjum. Þessar tilraunir hafa
ekki borið árangur. Argent-
ínumenn halda fast í herfang
sitt og Bretar segjast vera að
gæta alþjóðaréttar.
Bretar hafa fært þau rök
fyrir aðgerðum sínum, að
verði ekki innrás Argentínu-
manna svarað af fullri hörku,
geti hún orðið öðrum ríkis-
stjórnum fordæmi, víða um
heim sé deilt um yfirráð yfir
landsvæðum, svo sem í Suður-
Ameríku, þar sem Venezuela
gerir til dæmis tilkall til Guy-
ana og Guatemala til Belize.
Engum blöðum er um það að
fletta að innrás Argentínu-
manna á Falklandseyjar var
brot á sáttmála Sameinuðu
þjóðanna og það er áfall fyrir
hinn nýja framkvæmdastjóra
Sameinuðu þjóðanna, sem
einmitt er frá Suður-Amer-
íkuríkinu Perú, að honum
skuli ekki hafa tekist að leiða
deiluna til lykta á vettvangi
þessarar alþjóðastofnunar,
sem komið var á fót til að
standa vörð um friðhelgi
landamæra.
Nú þegar barist er á Falk-
landseyjum sjálfum, má rifja
það upp, hvernig Bretar hafa
safnað liði gegn Argentínu-
mönnum á alþjóðavettvangi.
Öll samveldisríkin standa
með Bretum, þá tóku aðildar-
ríki Evrópubandalagsins
strax eftir innrás Argentínu-
manna skýra afstöðu með
Bretum, á meðan Alexander
Haig reyndi sættir tóku
Bandaríkjamenn ekki afstöðu
með öðrum deiluaðila gegn
hinum, en eftir að sáttavið-
ræðurnar undir þeirra stjórn
fóru út um þúfur, tók ríkis-
stjórn Bandaríkjanna afstöðu
með Bretum. Ýmis teikn eru á
lofti varðandi hinn alþjóðlega
stuðning, sem Bretar hafa
notið. Samstaðan innan Evr-
ópubandalagsins hefur
minnkað og írar, sem leitast
við að fylgja hlutleysisstefnu
og hafa um langan aldur átt í
deilum við Breta, hafa skipað
sér utan raða þeirra ríkja
bandalagsins, sem styðja
Breta alfarið. Greinilegt er,
að þær raddir verða háværari
innan Evrópubandalagsins,
sem vilja létta viðskiptabann-
inu af Argentínumönnum.
Enn standa þó ríkisstjórnir
Frakklands og Vestur-Þýska-
lands að baki Bretum, eins og
staðfest var á fundi þeirra
Helmut Schmidts og Francois
Mitterrands fyrir rúmri viku.
Herforingjastjórnin í Arg-
entínu hefur ekki átt í mörg
hús að venda, en eins og áður
hefur verið bent á hér á þess-
um stað, hefur hún þó notið
stuðnings einræðisherranna í
Kreml, og Fidel Castró á
Kúbu hefur verið með vinar-
hót í garð herforingjanna og
heitið þeim stuðningi. Suður-
Ameríkuríkin eru í bandalagi
við Bandaríkin innan OAS,
samtaka Ameríkuríkja. Þessi
ríki hallast að því að styðja
Argentínustjórn og Bandarík-
in hafa komist í erfiða að-
stöðu. Er ekki vafi á því, að
Sovétmenn reyna að nýta sér
þessa erfiðleika bandarísku
ríkisstjórnarinnar til hins ítr-
asta og ala almennt á óvild í
hennar garð alls staðar í Suð-
ur-Ameríku. Þessi hlið deil-
unnar um Falklandseyjar get-
ur orðið afdrifarík, þegar til
lengdar lætur, hvernig svo
sem mál skipast. Hitt er ljóst,
að Bandaríkjastjórn tók rök-
rétta afstöðu, þegar hún lýsti
yfir stuðningi við Breta.
Hefði hún setið hjá eða stutt
Argentínumenn væru afleið-
ingarnar mun alvarlegri.
Breska ríkisstjórnin var
sett í mikinn vanda, þegar
herforingjarnir í Buenos Air-
es gripu til valdbeitingar.
Innan Bretlands hefur hún til
þessa notið víðtæks stuðn-
ings, aðeins Tony Benn og
stuðningsmenn hans á vinstri
væng Verkamannaflokksins
hafa verið háværir í gagnrýni
sinni og þar með enn aukið á
vanda flokks síns gagnvart
almenningi. En hvað gerist, ef
Bretar ná Falklandseyjum
aftur á sitt vald? Augljóst er,
að breska stjórnin beitir her-
valdi til að ná fram pólitískri
lausn, sem báðir aðilar geta
sætt sig við til langframa.
Slík lausn felst í einhvers
konar áhrifum Argentínu-
stjórnar á eyjunum. Bretar
hafa ekki bolmagn til að
halda svo miklum herafla úti
á þessum fjarlæga stað til
frambúðar, að hann dugi til
að koma í veg fyrir endur-
tekna innrás frá Argentínu.
Það verður að finna pólitíska
lausn, helst áður en til stór-
átaka kemur, af styrjöld
sprytti ófyrirsjáanlegur
vandi bæði fyrir bresku ríkis-
stjórnina og þá argentínsku.
Sigruðu Bretar yrði herfor
-ingjaklíkunni, sem nú fer
með öll völd í Argentínu,
steypt af stóli og við tæki enn
harðneskjulegri stjórn, þar
sem marxistar eða perónistar
hefðu líklega tögl og hagldir.
Það yrði mikið áfall fyrir
Breta, ef þeir yrðu í kjölfar
mannskæðra átaka að semja
um framtíðarlausn við enn
verri stjórnendur í Argentínu
en Galtieri og félaga hans.
Argentínumenn hafa til
þessa komið í veg fyrir alla
samninga í þeirri von, að
þeim takist að veikja stöðu
breska sóknarflotans og
draga úr afli hans. Bretar
vilja með strandhögginu á
Falklandseyjum reyna að
knýja andstæðinga sína til
raunverulegra samningavið-
ræðna. Það er öllum fyrir
bestu, að þessi deila eins og
aðrar deilur sé leyst með
samningum fyrir milligöngu
sanngjarnra og réttsýnna
manna.
Sea King-þyrla brezka flotans ferjar birgðir milli skips og lands, til
landgönguliðanna, sem gerðu strandhögg á Falklandseyjum á
föstudagsmorgun. í bakgrunni er Canberra, sem breytt hefur verið
í spítalaskip. Canberra varð fyrir stanzlausum loftárásum
Argentínumanna á föstudag, en skemmdist ekki, þótt oft lægi
nærri. Símamynd AP.
Stöðugum árás-
um spáð eftir
landgöngu Breta
BRETAR hafa náð mikil-
vægri fótfestu á Falk-
landseyjum og hernað-
arsérfræðingar telja að
þeir muni halda uppi
linnulausum árásum frá
svæöunum, sem þeir
hafa lagt undir sig á
ströndinni og verja með
eldflaugum. „Sandy“
Woodward aðmíráll er nú
talinn í góðri aðstöðu til
að þreyta 9.000 manna
setuliö Argentínumanna
til uppgjafar.
Nú hefur Woodward fengiö
bækistöö á landi fyrir 35 Harri-
er-þotur sínar og getur beitt
Argentínumenn beinni þrýstingi
en áöur til aö koma þeim úr
jafnvægi. Fréttir benda til þess
aö svæöiö, þar sem um 1.000
landgönguliöar Breta hafa
hreiöraö um sig, sé umhverfis
San Carlos, herskipalægi úr síö-
ari heimsstyrjöldinni, á norö-
austanveröu Austur-Falklandi.
Fréttir herma að léttlr
skriödrekar af geröinni FV101
Scorpion, eldflaugar af geröinni
Rapier og 105-mm fallbyssur
flæöi á land. Skriödrekarnir,
sem eru búnir 76-mm fallbyss-
um, sækja fram til þess aö víkka
út landgöngusvæöiö og hrinda
tangarsókn, sem búizt er viö af
hendi Argentínumanna, sem
einnig munu beita fyrir sig
skriödrekum.
Jonathan Alford ofursti,
starfsmaöur Herfræöistofnunar-
innar í Lundúnum, sagöi i viötali
í gær, laugardag: „Allar lelöir
standa nú opnar. Aöalmarkmiö-
ið á þessu stigi er aö veikja
setuliöiö almennt meö árásum á
flugvélar, skotfærageymslur,
eldsneytisgeymslur og sam-
gönguleiöir. Þessar baráttuaö-
feröir auka líka sálfræöilegar
áhyggjur Argentínumanna."
Landgangan viö San Carlos
var styrkt með dreifiárásum
strandhöggssveita, sem nutu
stuönings Harrier-þota og
herskipa, á vígi Argentínumanna
til þess aö veikja varnir þeirra á
öllum vígstöövum. Árásir voru
m.a. geröar á Port Stanely, höf-
uöstaö Falklandseyja, Port
Darwin, suöur af San Carlos, og
Fox Bay á suöurströnd Vestur-
Falklands.
John Nott landvarnaráöherra
sagöi aö landgöngusveitirnar
heföu engri mótspyrnu mætt í
byrjun. Seinna gerðu Argentinu-
menn gagnárás, en henni var
hrundiö. Argentínskar flugvélar
frá meginlandinu löskuöu fimm
brezkar freigátur, sem studdu
landgönguna viö San Carlos í
hinu þrönga Falklandssundi milli
aöaleyjanna. En Bretar skutu
niöur 14 Mirage-þotur, Sky-
hawk-flugvélar og A-58-Puc-
ara-vélar meö Harrier-þotum og
eidflaugum aö sögn Nott (Arg-
entínumenn viðurkenndu aö
þeir heföu misst þrjár flugvólar).
Bretar segja aö Argentínu-
menn hafi misst 48 flugvélar síö-
an 1. maí, en þeir hafa enn yfir-
buröi í lofti, a.m.k. 142 bar-
dagaflugvélar. Bretar viöur-
kenna aö þeir hafi misst fjórar
Harrier-þotur og níu þyrlur, aö-
allega af slysni.
Baráttuaöferö Breta nú er á
þá leiö aö einangra argentínska
setuliöiö hvar sem er og brjóta
andspyrnu þess á bak aftur á
hverjum staönum á fætur öðr-
um, áöur en látið veröur til skar-
ar skríöa gegn Port Stanley.
Woodward hefur aöeins 4.500
landgönguliöa. Aöalliösafli Arg-
entínumanna er álíka stór, um-
hverfis Port Stanley, þar sem
hann nýtur stuönings skriödreka
og fallbyssna, en Bretar eru nú í
aöstööu til aö einangra þá frá
annarri helztu bækistöö þeirra, í
Port Darwin. Woodward ætlar
greinilega aö einangra 1.000 til
1.500 manna liö Argentínu-
manna umhverfis Fox Bay á
suöurströnd Vestur-Falklands.
Fámennir flokkar manna úr
sérsveitunum SAS og SBS
munu reyna aö auka öngþveitiö
í röðum Argentínumanna meö
skemmdarverkaárásum. Bretar
munu reyna aö halda svokölluö-
um Wickham-hæöum, sem
liggja þvert yfir Austur-Falkland,
til þess aö koma upp ratsjár-
stöövum til aö sjá viö loftárásum
Argentínumanna. Herskip
Woodwards eru nú á víö og
dreif umhverfis Falklandseyjar
og eru enn veik fyrir loftárásum,
en ekkert bendir til þess aö 14
herskip Argentínumanna hugsi
sér til hreyfings.
Tjón Argentinu-
manna miklu
meira en Breta
London, 22. maí. AP.
TJÓN þad, sem Bretar og Argentínu-
menn hafa orðið fyrir frá þvi Falk-
landseyjadeilan hófst, jókst mjög við
hin hörðu ítök sem brutust út á cyj-
unum í gær. Hér fer á eftir listi, tek-
inn saman af breskum hernaðaryfir-
völdum, um tjón - beggja aðila til
þessa.
Argentína
Flugvélar: Bretar telja, að Argen-
tínumenn hafi misst 47 flugvélar til
þessa. Þar af eru 11 Mirage III-
þotur, 10 þotur af gerðinni A-58, 8
A-4 Skyhawk-sprengjuflugvélar,
ein B-62 sprengjuflugvél, 4 flutn-
ingavélar af Skyvan-gerð, 4 SA-330
Puma-þyrlur og ein CH-47 Chin-
ook-þyrla.
Skip: Beitiskipið „General Bel-
grano“, sem var 13.645 tonn að
stærð. Kafbáturinn Santa Fe,
njósnatogarinn Narwal, einn varð-
bátur, lítið flutningaskip, ein
freigáta og tvö flutningaskip illa
löskuð.
Mannafli: Rúmlega 400 hermenn,
sjóliðar og flugmenn hafa farist og
eru þá dauðsföll í átökunum á
föstudag ekki talin með.
Bretland
Flugvélar: Fjórar Harrier-þotur,
tvær skotnar niður og tvær lentu í
árekstri. Fimm Sea King-þyrlur og
tvær þyrlur af gerðinni Wessex
hafa farist vegna slysa eða óveðurs.
Ennfremur tvær minni þyrlur.
Skip: Tundurspillirinn Sheffield,
sem var 4.100 tonn að stærð. Fimm
freigátur laskaðar, þar af tvær illa.
Mannafli: Alls hefur 21 hermaður
látið lífið, 20 sjóliðar, 3 eða 4 flug-
menn. Þá var frá því skýrt, að
manntjón hefði orðið í bardögunum
á föstudag, en engar tölur lágu
fyrir.
j Reykjavíkurbréf
^♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦Laugardagur 22. maí»•♦♦♦•♦♦♦♦-
- a
256000
NÝIR OG HÆKKAÐIR SKATTAR
FRÁ HAUSTINU 1978.
(VERÐLAG FJÁRLAGA 1982, ÞÚS KR.)
R
c
s
í
?
!
-97 000
Skrifað á
kjördegi
Þegar þessar línur eru settar á
blað, eða réttara sagt tölvuskjá,
standa yfir sveitarstjórnarkosn-
ingar vítt um land. Enginn getur á
þessari stundu sagt fyrir um,
hvem veg úrslitin hljóða, sem tal-
in verða upp úr kjörkössunum í
nótt, þó að þau liggi ljós fyrir þeg-
ar þetta Reykjavíkurbréf kemur
fyrir augu lesenda Morgunblaðs-
ins.
Eina skoðanakönnunin, sem
marktæk er, er sú, er telst upp úr
kjörkössunum. Hún felur í sér
hinn endanlega dóm, sem kjósend-
ur kveða upp í almennum, leyni-
legum kosningum, — og leggur
línur um framvindu mála í við-
komandi sveitarfélagi næstu fjög-
ur árin. Það er höfuðkostur þegn-
réttar í lýðræðisþjóðfélagi, að
stjórnendur, hvort sem eru í sveit-
arfélagi eða þjóðfélagi, verða að
bera gjörðir sinar undir dóm al-
mennings á tilteknu árabili — og
sækja umboð sitt til hans, eftir að
eðlileg skoðanaskipti um menn,
málefni og stefnumið hafa farið
fram. Kosningarétturinn er því
einn af hornsteinum þegnréttar og
almennra áhrifa á framvindu
mála í nánasta umhverfi mann-
eskjunnar.
Hlutverk
sveitarfélaga
Talið er að hreppaskipan hafí
verið komið á hérlendis jafnvel áð-
ur en föst skikkan komst á hið
forna þjóðveldi. Hlutverk hrepp-
anna var þegar frá upphafi að sjá
um ýmis samfélagsleg viðfangs-
efni, s.s. öryggi þurfandi fólks, og
hjá þeim var að finna fyrsta vísi
að tryggingastarfsemi meðal ger-
manskra þjóða: þ.e. þegar bær
brann eða búsmali féll skyldu allir
bæta.
Starfssvið sveitarfélaga hefur
að sjálfsögðu þróazt í tímans rás
og er nú mun víðtækara en fyrr-
um. Kostir þeirra í stjórnsýslunni
eru ótvíræðir. Svo nálægt stjórn-
vald, sem sveitarstjórn er, er bet-
ur fært um að koma til móts við
óskir og þarfir fólks — á ódýrari
og hyggilegri hátt, vegna stað-
bundinnar þekkingar — en fjar-
lægara ríkisvald. Sveitarfélögin
eru og trygging nauðsynlegrar
valddreifingar í þjóðfélaginu og
varnarveggur gegn of mikilli
miðstýringu í þjóðfélaginu, sem
sósíalistaflokkar keppa hvarvetna
að.
Hitt er svo annað mál að nauð-
synlegt er að endurskoða og
breyta bæði tekjuskiptingu og
verkaskiptingu ríkis og sveitarfé-
laga, skýra Iínur og auka á sjálfs-
forræði sveitarfélaganna. f þeirri
verkaskiptingu þarf það að vera
undirstöðuatriði, að saman fari
annarsvegar fjármálaleg ábyrgð
og hinsvegar stjórnunar- og
ákvörðunarréttur.
Kjósendur
marki stefnur
Á það hefur verið bent, stundum
með réttu, að kosningarétturinn
hefði meira vægi ef málefnalegir
valkostir væru skýrari fyrir kosn-
ingar — og stefnumiðum fram-
boðsaðila mætti betur treysta,
hvað framkvæmd varðar, eftir
kosningar. Málefnaleg skil milli
flokka eru hinsvegar það glögg í
ýmsum mikilvægum málafíokk-
um, s.s. skattamálum, að þar eiga
mismunandi sjónarmið ekki að
velkjast fyrir neinum.
Skattar til ríkisins vóru 25% af
þjóðarframleiðslu árið 1977 á síð-
asta heila ári ríkisstjórnar Geirs
Hallgrimssonar. Síðan hafa þeir
aukizt ár eftir ár, bæði vegna
hærri skattstiga, hærri söluskatts
og nýrra skatta, s.s. gjalds á ferða-
lög til útlanda, orkujöfnunar-
gjalds, skatts á verzlunar- og
skrifstofuhúsnæði o.fl. Þessir
skattar ríkisins námu á sl. ári
28,4% af þjóðarframleiðslu. Hér
var um að ræða hækkun sem nam
3,4% af þjóðarframleiðslu eða
920—930 m.kr., þ.e. tæpum 100
milljörðum gamalla króna. Þessi
aukna skattheimta þýðir á líðandi
ári nálægt 20 þúsund nýkróna
aukna skattbyrði á hverja 5
manna fjölskyldu í landinu — frá
því sem orðið hefði ef óbreytt
skattalög viðmiðunarárs hefðu
gilt.
Samkvæmt upplýsingum Þjóð-
hagsstofnunar hefur skattbyrði
breytzt þannig síðan 1977, að
skattbyrði eignaskatta einstakl-
inga hefur tvöfaldazt en tekju-
skattsbyrðin aukizt um rúm 50%,
ef mið er tekið af tekjum þess árs
sem fólk er að greiöa skattana, en
það er eðlilegasti mælikvarði
skattbyrðarinnar frá sjónarhóli
skattgreiðenda.
Þetta hefur reynzt niðurstaðan
af framvindu skattheimtu í hönd-
um fjármálaráðherra Framsókn-
arflokksins og síðar Alþýðubanda-
lagsins.
Skattafrum-
varp sjálf-
stæðismanna
Þingflokkur sjálfstæðismanna
flutti frumvarp til breytinga á
lögum um tekju- og eignarskatt á
síðasta þingi, sem ekki fékk þing-
lega afgreiðslu. Það fól í sér nokk-
ur grundvallarstefnumið flokksins
í skattamálum og einföldun á
tekjuöflunarkerfi ríkisins.
Þessi grundvallarstefnumið eru:
• 1. Jaöarskattur til ríkisins fari
ekki fram úr 40% af síðustu tekj-
um, sem þýðir, að sameiginlegir
jaðarskattar til ríkis og sveitarfé-
laga verði aldrei hærri en rétt
rúmlega 50%. Þeir eru nú yfir
60%.
• 2. Tekjuskattar á almennar
launatekjur verði felldir niður.
• 3. Eignaskattar, þ.e. skattstigar
og skattleysismörk, verði færðir í
það horf sem var árið 1977 og
lækki skattabyrðina í það sem hún
var áður en vinstri stjórnin
breytti skattalögum haustið 1978.
• 4. Þátttaka í atvinnulífi. Al-
menningur verði hvattur til að
leggja sparifé sitt í verðmæta-
skapandi atvinnurekstur með þvi
m.a. að skattleggja arð af hluta-
bréfum á hliðstæðan hátt og ann-
an sparnað, s.s. ríkisskuldabréf.
Að sjálfsögðu þýðir þessi
skattastefna, ef fylgi fær og fram-
kvæmd verður, tekjutap fyrir rík-
issjóð. Þess er þó að geta að niður-
greiðslur, sem greiddar eru úr rík-
issjóði (og sóttar eru í vasa
skattborgara), til þess fyrst og
fremst að hafa áhrif á verðbætur
á laun (til lækkunar) í marg-
slungnum vísitöluleik stjórnvalda,
kosta hátt í þá upphæð sem ríkis-
sjóður myndi „tapa“ við þessar
skattalækkanir. Það er og for-
dæmi fyrir því að launþegahreyf-
ingin hafi metið skattalækkun til
kjarabóta, þann veg að stærsti
vinnuveitandinn og launagreið-
andinn, ríkið, gæti mætt kjara-
kröfum um skattalækkunarleið
allt eins krónufjölgunar- (og
krónusmækkunar-) leið í kaup-
samningum. Þar að auki er engin
goðgá að vænta þess, nú, þegar
þjóðartekjur standa til 2% rýrn-
unar á mann á líðandi ári, við-
skiptakjör og viðskiptastaða þjóð-
arbúsins út á við fer versnandi,
sem og skuldastaða m.a. vegna
umdeildrar ríkisfjármálastefnu,
að segl verði dregin saman í ríkis-
útgjöldum og þjóðinni sniðinn út-
gjaldastakkur eftir vexti.
Gróskustefnu
í þjódar-
búskapnum
Skattastefna, sem verkar hvetj-
andi á framtak og vinnuframlag í
þjóðarbúskapnum — og skapar at-
vinnugreinum meira svigrúm til
vaxtar, tæknivæðingar, fram-
leiðniaukningar og nýjunga —
leiðir þegar til lengri tíma er litið
til aukinnar verðmætasköpunar,
vaxandi þjóðartekna, sem eru jú
eina raunhæfa undirstaða lífs-
kjara í landinu.
Slík stefna stækkar og skatta-
stofnana (veltu fyrirtækja og tekj-
ur fólks) og eflir því, er fram líða
stundir, skatttekjur hins opin-
bera, bæði sveitarfélaga og ríkis.
Hún styrkir og stöðu atvinnu-
greina, eykur á fjölbreytni
atvinnutækifæri — og styrkir á ný
það atvinnuöryggi, sem verið hef-
ur allgott lengi, en óneitanlega
veikzt undanfarin tvö, þrjú ár.
Atvinnuvegirnir eru jú undir-
staða alls annars í þjóðfélaginu.
Heilbrigðiskerfi, fræðslukerfi, al-
mannatryggingar, samfélagslegar
framkvæmdir hvers konar, menn-
ingarstarf, listir (og svo mætti
lengur telja) sækir allt kostnað
sinn til þeirra verðmæta sem til
verða í kviku atvinnulífsins. Það
er því mergurinn málsins að
tTggja þessa undirstöðu, sem í
senn er forsenda batnandi lífs-
kjara í landinu og efnahagslegs
sjálfstæðis þjóðarinnar. í því efni
hafa starfsstéttir þjóðfélagsins
sameiginlegra hagsmuna að gæta.
„Kauphækkun" sem ekki stendur
traustum fótum í auknum þjóðar-
tekjum og kemur einvörðungu
fram í smærri krónum með rýrn-
andi kaupmátt, eins og brunnið
hefur við, er skammgóður vermir,
ef ekki Phyrrusarsigur fyrir
launafólk í landinu.
í þessu sambandi er og rétt að
minnast þess, að þjóðskipulag
sósíalismans og hagkerfi marx-
ismans, sem víða hafa verið reynd
og með ýmiss konar tilbrigðum,
hafa hvarvetna leitt til einnar og
sömu niðurstöðunnar, mun lakari
þjóðartekna á mann en í vestræn-
um samkeppnisþjóðfélögum, víð-
ast meira en helmingi lægri, með
tilheyrandi fátæktarafkomu al-
mennings, að ekki sé minnzt á
þegnréttindi og frelsi einstakl-
inganna til orðs og æðis.
Að lifa í
landinu og í
sátt við landið
Fáar þjóðir fagna sumri jafn
innilega og við íslendingar, þó að
það sé bæði styttra og fátækara af
sólskini en sumur annarra þjóða.
íslendingar vóru bændaþjóð sem
sótti brauð sitt í gróðurmold,
mestpart, frá landnámi fram yfir
sl. mánaðamót. Þessvegna skipti
sumarið sköpum um líf kynslóð-
anna, sem gengnar eru, og rætur
okkar liggja i, og enn í dag á það
ríkan hljómgrunn í hugum þjóðar-
innar, þó að flest hafi breytzt í
þjóðarbúskapnum.
Byggð í landinu — og það sem
henni hefur fylgt — hefur verið
mikilvirk i gróðureyðingu. Á síð-
ustu áratugum hefur hinsvegar
orðið þjóðarvakning til verndar
gróðurlendinu. Þjóðin hefur gert
stórátak til að sporna gegn upp-
blæstri landsins og græða á ný
það land, sem breytzt hafði í gróð-
urleysu. Skógræktarmenn hafa
sýnt og sannað að hér má víða
klæða landið skógi, ef rétt er að
staðið, og áhugi er vaxandi fyrir
hvers konar gróðurrækt. Allt
þetta er af hinu góða og þarf að fá
vaxandi byr.
Það skiptir og miklu máli fyrir
þéttbýlisbúa að hafa aðgang að
náttúru landsins og geta notið
hennar. Gróðurreitir og skrúð-
garðar eru ómissandi hvar sem
byggð er, en miklu máli skiptir og
að kaupstaðarbúinn eigi þess kost
að geta dvalið fjarri skarkala
þéttbýlis, í kyrrð strjálbýlis og í
nánd gróandans í náttúrunni, er
tómstundir gefast frá brauðstrit-
inu.
Mestu skiptir þó sumarið og sól-
in fyrir landbúnaðinn, sem enn er
einn af hornsteinum þjóðarbú-
skaparins, við hlið sjávarútvegs,
iðnaðar, þjónustu — og orkubú-
skapar, sem væntanlega fer vax-
andi á næstu áratugum. íslend-
ingar, sem lifðu síðari heimsstyrj-
öldina, þegar samgöngur við um-
heiminn strjáluðust og tepptust,
skilja það betur en hinir yngri,
sem ekki búa að hliðstæðri
reynslu, hvers virði það er að vera
sjálfum sér nógur um matvæla-
framleiðslu. Þá hefði orðið harð-
ara í búi, ef ekki hefði komið til
íslenzk búvöruframleiðsla. Hlutur
bænda í varðveizlu íslenzkrar
þjóðararfleifðar, menningar og
móðurmáls verður ekki í tölum
skráður eða metinn til fjár, en
gjarnan má hann muna.
Við þurfum að sameina það
tvennt að lifa í landinu og í sátt við
landið. Til þess að tryggja byggð í
landinu, og landinu öllu, þarf að
vera hægt að búa fólki sambærileg
lífskjör og bjóðast með ná-
grannaþjóðum. Það verður ekki
gert nema með stórauknum orku-
iðnaði. Veiðiþol nytjafiska og nýt-
ingarþol gróðurmoldar, samhliða
þröngum búvörumarkaði, setur
þessum undirstöðugreinum ákveð-
in mörk, sem ekki má yfir fara. Ef
tryggja á landsmönnum framtíð-
aratvinnuöryggi, æskilega fjöl-
breytni í atvinnutækifærum og
sambærileg lífskjör og bezt þekkj-
ast meðal vestrænna ríkja þarf að
skjóta nýjum stoðum undir verð-
mætasköpun og þjóðartekjur. Þar
liggur beinast við að sækja í
þriðju auðlindina, innlenda orku
fallvatna og jarðvarma, og breyta
henni í útflutningsvöru um
orkuiðnað.
Það tvennt, sem nú þarf að
kosta kapps um, er annarsvegar
að tryggja efnahagslegt sjálfstæði
þjóðarinnar og hinsvegar viðun-
andi lífskjör hins almenna þegns.
Takist það fá hin félagslegu við-
fangsefni, menning og listir jarð-
veg til að þroskast í og bera ávöxt.
Þessvegna skiptir meginmáli að
tryggja undirstöðuna, atvinnuveg-
ina, og það þjóðskipulag, sem leið-
ir til sem mestrar grósku í þjóðar-
búskapnum.
í því efni kann að vera gæfuríkt
að virkja jarðvarma og vatnsföll,
en gæfuríkast þó að virkja ein-
staklinginn, manneskjuna, mennt-
un hennar, framtak og hugvit;
enda er það hún, velferð hennar og
heill það sem mestu máli skiptir.
Einstaklingurinn verður þá bezt
virkjaður, sjálfum sér og samfé-
laginu til farsældar, að þegnrétt-
indi hans, frelsi og sjálfstæði
verði virt. Það sannar bezt sá
munur, sem er á hagvexti, kjörum
og þjóðlífi öllu í fátæktarríkjum
sósíalismans annarsvegar en
hinsvegar í velferðarríkjum hins
vestræna heims.