Morgunblaðið - 23.05.1982, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. MAÍ1982
35
ALÞJOÐLEGASTA LJOÐSKALD NOREGS
OG EITT HELSTA LJÓÐSKÁLD NÚTÍMANS
eftir Ivar
Orgland
Á 75 ára afmæli sínu, mánudag-
inn 8. mars 1982, gerðist norska
ljóðskáldið Rolf Jacobsen félagi
„Pantheon" hjá Gyldendal-forlag-
inu, þar sem hann gefur út bækur
sínar. Að gerast félagi „Pantheon"
er sá viðburður að andlitsmynd
hans í málverki verður komið
fyrir í húsakynnum forlagsins, en
aðeins mestu skáldin eru heiðruð
á þennan hátt. Má sjá mörg fræg
andlit í norskum bókmenntum á
veggjum Gyldendals, m.a. „hina
fjóra stóru": Ibsen, Björnson,
Kielland og Lie.
„Þetta er mesta viðurkenning
sem við getum veitt þér,“ sagði
Andreas Skartveit, forstjóri Gyld-
endals, þegar hann afhjúpaði
myndina, sem er máluð af Knut
Fröysaa. Rolf Jacobsen var svolít-
ið feiminn við allt þetta lof, ekki
síst af því að honum var vísað til
sætis hjá skáldum, sem höfðu gef-
ið úr 12—14 bindi.
„Sjálfur hefi ég aðeins samið 11
þunn ljóðahefti," sagði hann, en
gaf einnig til kynnp að ný ljóðabók
væri í vændum.
Rolf Jacobsen gat út fyrstu
ljóðabók sína árið 1933. Nefndi
hann bókina „Jörð og járn“ (Jord
og jern). Með henni sló hann nýja
strengi í norskri ljóðagerð af því
að hann notaði myndir sem höfðu
aldrei verið notaðar áður í norsk-
um ijóðum. Það voru orð nútímans
eins og „eksos" (útblástur hreyfla
og véla), „betong" (steinsteypa) og
fleiri.
Önnur ljóðabók Rolfs Jacobsen
kom tveimur árum á eftir. Nafn
hennar er „Aragrúi" (á norsku
Vrimmel). — En nú hefst langt hlé
í bókaútgáfu Rolfs. Liðu 18 ár
þangað til hann sendi frá sér
þriðju ljóðabókina, en eftir þann
tíma hefir höfundur verið reglu-
samari. Síðasta bók hans hingað
til, sem ber heitið „Hugsaðu um
eitthvað annað" (Tenk pá noe ann-
et) kom út árið 1979.
Rolf Jacobsen er talinn alþjóð-
legasta ljóðskáld Noregs. Ljóð
hans eru þýdd á 18 tungumál,
bæði heimstungur og afskekkt
tungumál og gujarati (nefnifall), —
indverskt tungumál, sem er talað
af nokkrum hundruðum þúsunda
manna.
En ekki einungis vegna þýðinga
er Rolf Joacobsen alþjóðlegastur, í
hópi norskra skálda, eða meðal
þeirra alþjóðlegustu. Myndaheim-
ur hans er ekki bundinn við land
hans og þjóð á þann hátt að lest-
urinn verði þess vegna erfiður og
kvæðin torskilnari fyrir lesendur
sem þekkja ekki Noreg og dæmi-
gert norskt umhverfi. Að vísu
koma fyrir norsk nöfn og heiti, en
ekki á þann hátt að sérstök þekk-
ing á þeim sé nauðsynleg til að
geta notið kvæðanna. Notkun
stuðlasetningar í Noregi kemur
aðeins fyrir hjá skáldum sem hafa
orðið fyrir áhrifum af norrænum
eða íslenskum nútímabókmennt-
um. Rímuð ljóð, þ.e.a.s. ljóð með
endarími, hafa ekki heldur verið í
hávegum höfð meðal tískuskálda
nokkuð lengi, en eru þó á seinustu
árum á leið aftur inn í bókmennt-
irnar. — Rolf Jacobsen notar yfir-
leitt hið frjálsa ljóðform, án at-
kvæðabundinnar hrynjandi, án
skipulagðrar fyrirmyndar enda-
ríms, en þar að auki án ákveðinn-
ar erindaskiptingar. Mál hans er
nálægt talmáli. Og þó að hug-
myndaflug hans sé mikið, verða
ljóð hans aldrei fjarstæð og tor-
skilin. Hann sér alltaf um að
„konkretísera" (gera hlutlægt)
ljóðið með því að nota þýðingar-
mikil orð úr daglegu lífi, sem allir
nútímamenn þekkja, orð eins og
„eksos" (útblástur) og „betong"
(steinsteypa), en slík orð eru
hvarvetna notuð.
Þessi alþjóðlegi orðaforði og hið
frjálsa ljóðform gera þeim að
sjálfsögðu auðveldara fyrir sem
þýða ljóð Rolfs Jacobsen. Þar með
er ekki sagt að ljóðmál hans sé
alltaf það auðveldasta í bók-
menntalegum skilningi. Það þarf
oft mikla hugsun og innsæi til að
ná tökum á boðskap skáldsins, en
þessi boðskapur kemur sjaldan
fram í orðunum einum, heldur í
skáldlegum myndum. Hann er síð-
ur en svo prédikari, og enn síður
spámaður. En þeir sem lesa kvæði
Rolfs Jacobsen komast að raun um
að í þeim birtast brýn samtíma-
viðhorf.
Rolf Jacobsen þekkir heim
tækninnar. Það er að líkindum
meira af tækniorðum hjá honum
en nokkrum öðrum á norsku
skáldaþingi. En hann notar ekki
aðeins tækniorð til að gefa raun-
sæja lýsingu af nútímaheimi
okkar. Rolf Jacobsen er hræddur
við þau öfl, sem geta skemmt jörð-
ina, gert hana að svo menguðum
og eitruðum dvalarstað að líf
okkar sé í hættu. — Þó er hann
ekki neikvæður svartsýnismaður.
Ósjaldan kveður við glettnistón í
ljóðum hans, enda er hann sjálfur
hlýr og gamansamur í viðræðum.
Hann kann einmitt þá list að
miðla mönnum djúpum sannleika
án þess að slá neinu föstu, lýsa
mannlegri reynslu án þess að
mæla í aðvörunartón. Þegar öllu
er á botninn hvolft er hann við:
mótsþýtt og aðlaðandi skáld. í
ljóðum hans er alvöru og ógnum
nútímans lýst lágum rómi, en þó
án þess það misskiljist. Þess vegna
nær hann til manna, bæði yngri og
eldri. Meðal þeirra nútímaskálda
Norges sem talin eru til hinna
listrænustu njóta fáir meiri vin-
sælda en Rolf Jacobsen. En hann
hefir líka ort ljóð sem ná til allra,
t.d. ljóðið um jarðýtuna, sem blæs
úr sér blárri eiturgufu og hámar í
sig grös og blóm gráðugum kjafti.
Rolf Jacobsen hefir ort ljóð um
Pitcairn, sem hefst á þennan hátt:
Kn bölge í havel
veldig som en knust katedral
eller et sammenrast boligkvarter
(Hafalda
voldug sem mölbrotin dómkirkja
eða hrunid bústadahverfi)
Um þetta skrifar Jens Wolle-
bæk (1967): „Pitcairn, afskekkt
eyja í suðurhluta Kyrrahafs, er
lítt þekktur depill í alheiminum. í
slíku umhverfi nálgast maðurinn
almættið. Felum við allt á hendur
æðri stjórn, mun umkvörtun
okkar ef til vill verða heyrð og
ömurleiki okkar afmáður." En í
tímaritinu Vinduet (Glugginn)
segir Rolf Jacobsen sjálfur (1975):
„Ég held að allir þurfi handrið að
halda í, handrið, sem er skilningur
þess, er felst í samhengi þróunar
og sögu mannkynsins. Það er lík-
lega fyrst og fremst áhugi minn á
mannkynssögu, sem hefir fært
mig í átt til kaþólskrar trúar; sú
trú staðfestir órofa samband við
uppruna okkar. Öll siðmenning
hófst á miðöldum. Næstum því all-
ur þjóðarskáldskapur okkar (þjóð-
sögur, þjóðvísur o.s.frv.) á upptök
sín í kaþólskum helgisiðum. ís-
lendingasögurnar hefðu verið
óþekktar, ef munkarnir í klaustr-
unum hefðu ekki fært þær í letur.“
Rolf Jacobsen gerðist róm-
versk-kaþólskur fullorðinn maður,
löngu eftir að hann gaf út fyrstu
ljóðabók sína. Það var fyrst 1954,
þegar hann gaf út „Leynilíf"
(Hemmelig liv), að hann kemur
fram sem fullmótað ljóðskáld,
bæði að formi og í túlkun samtíð-
arlífs. En auk þess sem hann
gagnrýnir þjóðfélag tækninnar
leitar hann jákvæðs lífsviðhorfs
liðinna tíma. Hann getur sagt í
tregatón: „De store symfoniers
tid/ er over nu“ (Tímabil hinna
stóru sinfónía/ er liðið undir lok).
En Rolf Jacobsen yrkir meira
um von en trega og angist. Það er
einnig angurvær tónn í ljóðabók-
um hans „Sumarið í grasinu"
(Sommeren i gresset), 1956, og
„Bréf til ljóssins" (Brev til lyset),
1960, en hér gætir einnig djarfrar
trúar á framtíðina: Það er alls
ekki út í hött að trúa því, að það
dugi að berjast við tæknisinnaða
vélmenningarmenn — menn sem
eru jafn kaldir og óhrifnæmir og
sú framleiðsla, sem þeir bera á
borð.
Heiti ljóðabóka geta gefið góða
bendingu um innihaldið. Það á
ekki síst við um bækur Rolfs Jac-
obsen. Tvær þeirra síðustu heita
„Öndunaræfingar“ (Pusteövelser)
og „Kyrrðin á eftir" (Stillheten eft-
erpá). Nú á mengunartímum þurfa
menn sannarlega að æfa sig í að
draga andann, bæði í bókstaflegri
og yfirfærðri merkingu. Við þurf-
um á allan hátt að gæta okkar,
bæði á umhverfinu og mengunar-
öflum okkar innri manns. — Við
búum við góðan fjárhag, en okkur
skortir vilja. Við lifum í ótta, og
eigum enga von. Við fáum enga
huggun og okkur vantar trú.
Dette forstar vi ikke. At det var i dag
han döde. At det var i dag
de spikret hendene til treet
At det er i dag
han ikke er
Kaþólska skáldið Rolf Jacobsen
fer mjög hljóðlega — eins og i
kveðskap sínum yfirhöfuð — þeg-
ar hann slær trúarlega strengi.
Hann lætur sér nægja vísbend-
ingar og skírskotanir fremur en að
yrkja opinskátt um trú sína. Eins
og bók hans, „Leynilíf", bendir til,
sækir tjáningarform trúarlífsins
fyrirmyndir í líf innra mynda-
heims. Skáldið er þess fullvisst, að
þótt mannkynið þrái nú líkn og
huggun meir en nokkurn tíma
fyrr, þá trúi menn ekki. Þeir snúa
baki við dularheimi trúarinnar.
Sennilega hefði Rolf Jacobsen
ekki náð til fleiri þótt hann hefði
talað annarri tungu um þessi efni.
Hann er enginn þrumandi postuli.
Rolf Jacobsen er raunsær mað-
ur, eins og fram kemur í ljóðum
hins myndræna skálds. Eðlileg og
óhátíðleg viðhorf eru lykillinn að
ljóðaheimi hans. Hann beitir
röddinni með þeim hætti að unnt
er að hlusta — ekki á hið „mikla
skáld“, heldur á kyrran og hljóð-
látan mann, sem hlédrægur játar
stöðu sína sem lítill punktur í til-
verunni. — Hann segir í kvæðinu
„Kyrrðin á eftir“ (Stillheten eft-
erpá);
Stillheten som bor i gresset
pá undersiden a> hvert stra
og i det hla mollemrommet mellem stenene.
Stillheten
som folger efter skuddene og efter
fuglesangen
Stillheten
som legger et leppe over den döde
og som venter i (rappene til alle er gatt.
Stillhelen.
Stillheten
som legger seg som en fuglunge mellem
EVINRUDE
öðrum fremri
PORr
5IMI B1500 ARMULA11
FITUBANINN
KIAS
Adeins 2-3 töflur 1/2 tima
fynr móltíð, gefur fyllingu
þanmg að þu borðar ekki meira
en þú þarft.
INNIHELDUR einmg,
Prótein og jurtaefni
Nú fáanlegt í Apótekum
og matvöruverslunum
um mest allt landið
AGÚST SCHRAM
heildverslun sími 31899
Bolholt 6, 105 Reykjavík