Morgunblaðið - 23.05.1982, Page 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. MAÍ1982
+
Móöir okkar og amma mín,
KRISTÍN ÁRNADÓTTIR,
Mjölniaholti 6,
lést i Borgarspítalanum, föstudaginn 21. maí.
Karin W. Hjélmaradóttir,
Árni W. Hjólmaraaon,
Hjálmar W. Hannaaaon.
Eiginmaöur minn og bróöir okkar,
EGILL EGILSSON,
Maóalholti 13, Raykjavfk,
veröur jarösettur frá Fossvogskirkju, þriöjudaginn 25. maí, kl. 15.
Þeim, sem vildu minnast hans, er bent á líknarstofnanir.
Guöveig Stefánsdóttir,
Guöbjartur G. Egilason, Ólafía Egilsdóttir.
+
Eiginkona mín,
AURORA HALLDÓRSDÓTTIR,
leikkona, Reynimel 82,
veröur jarðsungin frá Fossvogskirkju, þriðjudaginn 25. mai, kl.
13 30.
Þeim. sem vildu minnast hennar, er bent á Styrktarsjoð Feiags
íslenzkra leikara.
Indriöi Halldórsson.
f
Útför mannsins míns,
EINARS BJARNASONAR,
prófessors,
fer fram frá Dómkirkjunni ( Reykjavík, mánudaginn 24. maí, kl.
15.00. Blóm vinsamlega afþökkuö.
Margrét Jensdóttír.
Útför
MAGNÚSARÁRNASONAR
frá Stóra-Hrauni, Bakkageröi 4,
fer fram frá Dómkirkjunni, mánudaginn 24. maí kl. 13.30.
Ingibjörg Georgsdóttir,
Árni Magnússon.
f
STEFÁN SÖLVI PÉTURSSON
fré Rekavfk bak Höfn,
Suöurgötu 71, Hafnarfiröi,
veröur jarösunginn frá Hafnarfjaröarkirkju, þriöjudaginn 25. maí
kl. 14.00.
Ásta Jósepsdóttir,
Ólöf Ásta Guömundsdóttir.
+
Hjartans þakkir fyrir auösýnda samúö og hlýhug viö andlát og
útför konu minnar, móöur okkar, tengdamóöur og ömmu,
GUORÍDAR SÆMUNDSOÓTTUR,
Dalbraut 31, Akranesi.
Sérstakar þakkir eru faeröar laeknum og starfsfólki A-deildar
sjúkrahúss Akraness fyrir framúrskarandi hjúkrun og umönnun i
veikindum hennar.
Halldór M. Sigurösson,
börn, tengdabörn og barnabörn.
Einlaegar þakkir fyrir auösýnda samúö og vináttu viö andlát og
útför eiginkonu, móöur, tengdamóöur, ömmu og systur,
UNNAR GUDJÓNSDÓTTUR,
Birkihvammi 1, Hafnarfiröi,
Tryggvi Steinsson,
Guöjón Þór Steinsson,
Þorgeröur Steinsdóttir,
Hrefns Steinsdóttir,
Einar Steinsson,
Bryndís Steinsdóttir,
Steinn Tryggvason,
Valgeröur Albertsdóttir,
Ingimar Þór Gunnarsson,
Siguröur Hauksson,
Guöný Pétursdóttir,
barnabörn og systkini.
Einar Bjarnason
prófessor - Minning
Fæddur 25. nóvember 1907.
Dáinn 17. maí 1982.
„Is buaine focal no toic an
t-saaoghai.“ Orð endast lengur en
veraldarauður. Svo hljóðar gelísk-
ur málsháttur, er mér verður
hugsað til, er ég minnist vinar
míns, Ginars Bjarnasonar. Hann
var okkur yngri fræðimönnunum
lifandi fyrirmynd, jafnt til orðs
sem æðis, og við munum stefna að
því, að feta í fótspor hans, og
fylgja þeirri vísindahyggju í
ættfræði, sem hann mótaði. Einar
Bjarnason átti ekki langt að sækja
fræðimannsáhuga sinn. Faðir
hans, Bjarni Jónsson, bankastjóri
á Akureyri, hugðist upphaflega
stunda nám í íslenskum fræðum,
en kaus að nema lögfræði, vegna
fátæktar. Einar Bjarnason segir
um föður sinn í formála rits hans,
íslenskir Hafnarstúdentar, sem
kom út á Akureyri 1949, mikið rit,
sem faðir hans vann að með kost-
gæfni alla tíð frá stúdentsárum
sinum: „Starfi Bjarna var lengst-
um svo háttað, að hann hlaut að
kynnast mörgum mönnum, en auk
þess var honum það áhugamál og
sjálfsagt unun, að kynnast fólki,
sem hann hitti, og spyrja það um
ætt þess og hagi. Var svo komið,
að tæplega mun það mannsbarn
hafa verið í landinu, að hann ekki
þekkti eða vissi deili á einhverju
nánu skyldmenni þess.“ Þessi
ættfræðiáhugi á bernskuheimili
Einars kveikti snemma fróðleiks-
löngun í brjósti hans, sem varaði
alla hans ævi. Hann naut sömu
menntunar og faðir hans og sneri
sér að opinberum störfum. Um
leið tók hann upp nýrri og gagn-
rýnni vinnubrögð við ættfræði-
rannsóknir, en fram að því höfðu
tíðkast á Islandi. Reyndar hafði
Hannes Þorsteinsson þjóðskjala-
vörður sýnt viðleitni til vísinda-
legrar gagnrýni í ættfræði, en yf-
irleitt var skortur á að ættfræði-
áhugamenn sýndu næga varúð í
verkum sínum og byggðu á
strangri heimildagagnrýni. Að
vísu var þar áður fyrr um að
kenna heimildaskorti, sem leiddi
til getspeki eftir líkum, en ætt-
fræðin krafðist allra greina
mestrar varúðar, og þess vegna
þurfti á manni að halda, sem sam-
einaði vísindahyggju og mikla
þekkingu á heimildum, til þess að
móta nýja stefnu í ættfræðirann-
sóknum. Reyndar höfðu fleiri séð
þetta, eins og Bragi Sveinsson frá
Flögu, sem dó ungur, en fyrsti
maðurinn, sem hafði þessa víðsýni
til að bera og koma henni á fram-
færi, var tvímælalaust Einar
Bjarnason, þó að Guðni Jónsson,
prófessor, væri farinn að fást við
þetta viðfangsefni, en í miklu
minna mæli. Einar Bjarnason
byrjaði snemma á að rita um
ættfræði, bæði einstakar greinar
en einnig stærri verk, eins og
Lögréttumannatal, sem kom út
árin 1952 til 1955, en það varð
fljótlega leiðarljós fyrir fræði-
menn vegna vísindalegra vinnu-
bragða, sama var að segja um rit-
gerðir hans, sem birtust í Blöndu,
Sögu og Skírni. Þær urðu til fyrir-
myndar, hvort sem hann skrifaði
um gildi íslenskrar ættfræði,
rannsóknir á miðalda- eða seinni
tíma ættum, og ættum einstakl-
inga eða ættfræði frá lögfræðilegu
sjónarmiði, auk ýmissa lögfræði-
ritgerða í Tímariti lögfræðinga og
Úlfljóti. Auk þess vann hann að
útgáfu ýmissa stórverka, eins og
Ættum Austfirðinga, 1.—9. bindi,
ásamt Benedikt Gíslasyni frá
Hofteigi, eftir séra Einar Jónsson
á Hofi í Vopnafirði, 1953 til 1968.
Þá sá hann um útgáfu Alþingis-
bóka íslands 1955 til 1964, en vann
síðan að nafnaskrá 10.—12. bindis,
1967 til 1971. 1960 byrjaði hann að
birta í Nýjum kvöldvökum „ís-
lenska ættstuðla", sem voru vís-
indalegar rannsóknir á íslenskum
miðaldaættum, byggðar á sam-
tímaheimildum, eins og Forn-
bréfasafni. Þar beitti hann
sagnfræðilegum heimildum til
ættfræðirannsókna, og fann að
vanda ýmsar nýjar leiðir og af-
sannaði fyrri tíðar getgátur. 1969
fór Sögufélagið síðan að birta
niðurstöður hans í bókaflokknum
íslenskir ættstuðlar og komu út
þrjú bindi, 1969 til 1974, og eru
þau undirstöður íslenskrar mið-
aldaættfræði frá þjóðveldistíman-
um og þangað til að fyrsta mann-
talið var tekið 1703. Því miður
hætti Sögufélagið útgáfu á ís-
lenskum ættstuðlum, þó að eftir
hann lægi efni í eitt til tvö bindi
til viðbótar, svo til fullunnið, en
auk þess átti hann drög að ýmsum
ættum, sem honum auðnaðist ekki
að ljúka. 1969 var Einar Bjarna-
son skipaður prófessor í ættfræði
og tók hann þá um leið við emb-
ætti æviskrárritara, sem var sam-
einað prófessorsstöðunni. Einar
flutti nokkur opinber erindi um
ættfræði í háskólanum, og voru
þau vel sótt. Veturinn 1972 til 1973
hóf hann að halda umræðufundi í
Háskólanum, og voru þeir opnir
almenningi. Komum við nemend-
ur hans þá með ýmis vandamál,
sem við vorum að glíma við, og
voru þau tekin fyrir og rædd.
Hann sagði okkur þá, að næsta
vetur ætlaði hann að hefja reglu-
lega kennslu í ættfræði og voru
þessir umræðutímar til undirbún-
ings undir hana. Vorið 1973 var
honum boðið að halda fyrirlestur í
Osló hjá Norska ættfræðifélaginu
um íslenska ættfræði, og var sá
fyrirlestur hans síðan birtur í
tímariti félagsins. í júní 1973 fékk
hann heilablóðfall, sem gerði það
að verkum, að hann varð að hætta
störfum, og var sjúklingur til
dauðadags. Þetta var því meira
áfall, þar sem hann hafði ýmis
áform sem hann varð að leggja á
hilluna. Meðai annars ætlaði hann
að halda áfram rannsóknum sín-
um á ættfræðihandritum, sem
hann hóf með rannsókn sinni á
ættartöluhandritum Guðmundar
Gíslasonar í Melgerði, sem birtist
í Árbók Landsbókasafnsins
1950—’51. Þá ætlaði hann að
kanna ættfræðistörf Steins Dofra
ættfræðings, og skrá handrit
hans. Sérstaklega var þetta mikið
áfall fyrir Ættfræðifélagið, sem
hann átti mestan þátt í að endur-
reisa 18. febrúar 1972, og var vara-
formaður þess frá upphafi, og að-
alfyrirlesari á fundum félagsins.
Þá var hann að vinna að því að
leiðrétta ættfræðivillur í íslensk-
um æviskrám, sem birtust síðar í
sjötta bindi þess 1976, en auk þess
höfðu einnig birst leiðréttingar
eftir hann á framættum í Arnar-
dalsættinni, í þriðja bindi þess
verks, 1968. Það var alltaf gott að
koma til þeirra hjóna, eftir að
hann veiktist, þó að þrek hans
væri ekki mikið, en kona hans
annaðist hann í veikindum hans
með sérstakri fórnfýsi. Nú er
skarð fyrir skildi í íslenskri ætt-
fræði, þar sem aðal forgöngumað-
ur vísindalegrar ættfræði er fall-
inn frá, auk þess sem hann var
sérstaklega vandaður maður, sem
reyndi að greiða götu allra sem til
+
Viö þökkum innilega samúö og hlýhug viö andlát og útför eigin
konu minnar, móöur, tengdamóöur og ömmu,
STEINUNNAR HALLDÓRSDÓTTUR,
Hólavegi 28, Hallu.
Bjarnhéöinn Þorsteinsson, Jóhanna Jenaen.
Svavar Bjarnhéöinason,
og barnabörn.
hans leituðu. Þó verður vegur sá,
sem hann vísaði alltaf til eftir-
breytni, og íslenskir ættfræði-
áhugamenn eiga eftir hann verk,
sem þeir geta um ókomna framtíð
tekið sér til fyrirmyndar, fyrir
utan það að við minnumst mikils
drengskaparmanns, sem auk þess
var sérstakur öðlingur. Eftirlif-
andi konu hans, Margréti Jens-
dóttur og börnum þeirra, Guðrúnu
og Kristjáni, sem voru honum öll
mikil stoð og stytta, sendum við
innilegustu samúðarkveðjur.
Sigurgeir Þorgrímsson
Með Einari Bjarnasyni er fall-
inn í valinn einn merkasti ætt-
fræðingur í sögu landsins. Ungur
að árum hóf Einar rannsóknir í
sögu ættfræði. Áhugi hans beind-
ist snemma að miðaldaættum á
íslandi, einkum á tímabilinu frá
síðari hluta 13. aldar og fram yfir
siðaskipti. Á þessu skeiði eru
heimildir um landssöguna mjög
strjálar og brotakenndar. Á undan
Einari höfðu ýmsir leitt hugann
að ættfræði þessa tímabils og
margar tilgátur komið fram, og
var svo komið, að mikla yfirsýn
þurfti til að sjá, hvar heimildir
þraut og misjafnlega vel rök-
studdar tilgátur tóku við. Einar
hafði mikla hugkvæmni og glögg-
skyggni til að bera, en var jafn-
framt gæddur óvenjulegu raunsæi
og vökulli gagnrýni í athugunum
sínum. Bar hann saman af mikilli
alúð frumheimildir í fornbréfum
og annálum við síðari tíma
ættfræðirit og ættfræðirannsókn-
ir sér eldri fræðimanna.
Einar ritaði mikið um dagana í
ýmis tímarit um sögu og ættfræði.
Merkustu rit hans á sviði ættfræði
eru Lögréttumannatal, sem komu
út á vegum Sögufélagsins
1952—1955, og íslenzkir ættstuðl-
ar I—III 1969-1972. Framhald
hins síðara rits, allmikið að vöxt-
um, er varðveitt í handriti.
Einar lauk stúdentsprófi í
Reykjavík 1926, og lögfræðiprófi
1933. Um skeið gegndi hann störf-
um í fjármálaráðuneytinu, en var
ríkisendurskoðandi 1949 til 1969,
er hann var skipaður prófessor í
ættfræði við Háskóla íslands. Því
starfi gegndi hann, meðan heilsa
entist. Jafnframt embættisstörf-
um sínum tók hann mikinn þátt í
félagsmálum og gegndi þá ýmsum
trúnaðarstörfum. Hann sat í
stjórn norræna embættismanna-
sambandsins frá 1946 og var for-
maður þess 1957—1973. Auk þess
átti hann alllengi sæti í stjórn
Hins íslenzka bókmenntafélags,
Sögufélagsins, í stjórn Lögfræð-
ingafélags íslands og var kjörinn
félagi í Vísindafélagi íslendinga
1949.
Eins og að Hkum lætur, tók Ein-
ar mikinn þátt í störfum Ætt-
fræðifélagsins. Ásamt fleirum
vann hann að útgáfu Manntals á
íslandi 1916 og var einn af frum-
kvöðlum að endurreisn félagsins
1972. Einnig sat hann um hríð í
stjórn félagsins, flutti þar erindi
og lagði þar margt gott til mála.
Hann þekkti persónulega flesta
ættfræðinga samtíðar sinnar, sem
margir hverjir leituðu á fund hans
til að fræðast um helztu ættfræði-
heimildir. Fóru menn þar aldrei
bónleiðir til búðar, enda var hjálp-
semi Einars við brugðið.
Einar Bjarnason gerði margs