Morgunblaðið - 23.03.1983, Qupperneq 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. MARZ 1983
Mhwing:
Valtýr Bjarnason
yfirlœknir
Fæddur 6. mars 1920
Dáinn 10. mars 1983
„Rédi sá er rædur
rökum alda ..."
(Jónas Hallgrímsson)
Hann lést í Reykjavík 10. mars
sl., aðeins 63ja ára að aldri eftir
langvarandi vanheilsu.
Valtýr Bjarnason var fæddur í
Meiri-Tungu í Holtum 6. mars
1920. Foreldrar hans voru hjónin
Þórdís Þórðardóttir, Guðmunds-
sonar hreppstjóra og alþing-
ismanns á Hala og Bjarni Jónsson,
bóndi og jafnframt oddviti Holta-
hrepps.
21 árs gamall lauk Valtýr stúd-
entsprófi frá Menntaskólanum í
Reykjavík og hóf þá nám í Lækna-
deild Háskóla fslands og lauk
hann prófi þaðan árið 1952.
í þennan tíma hafði orðið svæf-
ingalæknisfræði enn ekki fæðst i
íslenskri tungu, enda greinin svo
ung að fyrsti sérfræðingurinn á
Norðurlöndum, Torsten Gordh,
hafði þá nýlega hafið sitt merka
brautryðjandastarf í Svíþjóð. Þá
var rúm öld liðin síðan William
T.D. Morton á Massachusettes
General Hospital í Boston fram-
kvæmdi það sem nefnt hefur verið
fyrsta svæfingin. Á íslandi voru
þá svæfingar þegar best lét fram-
kvæmdar af kandidötum og
yngstu aðstoðarlæknum. Svo var
einnig á Landspítalanum, þegar
Valtýr hóf þar störf að loknu há-
skólanámi. Þannig voru fyrstu
kynni hans af svæfingalæknis-
fræði. Fljótlega kom í ljós lagni
hans og hæfileikar í þessu starfi
og jafnframt vaknaði hjá honum
áhugi á að afla sér frekari þjálf-
unar og sérþekkingar í svæfing-
um. Var þá flestum orðin ljós
nauðsyn þess að sérþjálfaðir
læknar stjórnuðu jafnmikilvæg-
um þætti skurðaðgerðarinnar og
svæfingin var, bæði með tilliti til
öryggis sjúkiinganna og til léttis
fyrir skurðlækninn.
Árið 1955 hélt Valtýr utan til
Bandaríkjanna til sérnáms í svæf-
ingalæknisfræði við Mayo Clinic í
Minnisota. Hlaut hann til þess
styrk frá alþingi og Mayo Found-
ation.
Meðan á sérnámi hans stóð,
kom fram í Bandaríkjunum nýtt
svæfingalyf, sem olli straum-
hvörfum í þróun svæfinga. Valtýr
kom með þessar nýjungar heim til
íslands, þegar hann hóf störf á
Landspítalanum.
Valtýr Bjarnason var einn af
fyrstu sérmenntuðu svæfinga-
læknum hér á landi, yfirlæknir við
svæfingadeild Landspítalans og
dósent í þeirri grein við Háskóla
íslands á annan tug ára. Hann var
einn af stofnendum Svæfinga-
læknafélags íslands, 'engi formað-
ur þess og fulltrúi í stjórn félags
Norrænna Svæfingalækna. Hann
var kosinn heiðursfélagi í Svæf-
ingalæknafélagi íslands 1974.
Hann var framfarasinnaður dugn-
aðarmaður og brautryðjandi í nú-
tíma svæfingalæknisfræði á ís-
landi. Hann byggði upp svæfinga-
deild Landspítalans og var frum-
kvöðull að stofnun gjörgæslu-
deildar þess spítala. Hann var að-
alkennari í sérgreininni hér á
landi og stoð og stytta okkar, sem
hjá honum unnu, sífellt til taks að
hjálpa og leiðbeina, hvort sem var
að nóttu eða degi.
Sá, sem þessar línur ritar,
kynntist Valtý fyrst sem nemandi
hans í læknadeild. Fyrsta
kennslustundin var þó aðeins 10
mínútur. Þá var hann sóttur til að
fara á skurðstofu. Þær voru marg-
ar kennslustundirnar, sem af
þessum ástæðum urðu styttri en
kennsluskráin mælti fyrir um.
Hann var eini svæfingalæknirinn
og því alltaf á vakt eða bakvakt,
vinnandi oft um nætur jafnt sem
daga. Okkur nemendum hans þótti
furðu sæta, hvernig han komst yf-
ir allt, sem hann gerði og hafði
auk þess þolinmæði til að miðla
okkur af þekkingu sinni og
reynslu. Hann átti það til að leita
að okkur til þess að við misstum
ekki af einhverju lærdómsríku at-
riði. Valtýr Bjarnason var einn af
þeim fáu mönnum, sem var gefinn
sá hæfileiki að nýta hverja stund
til gagnsemi. Hann var ötull og
sívinnandi afkastamaður. Hann
var afburða hagur maður hvort
sem um var að ræða viðgerðir og
viðhald á tækjum deildarinnar,
eða að finna æðar á sjúklingum,
sem þuftu á að halda vökvagjöf í
æð, enda var hjálpar hans jafnan
leitað þegar annarra ráð þrutu.
Var gott að eiga hann að at-
hvarfsmanni ef við lá, enda var
hann boðinn og búinn til aðstoðar.
Má nærri geta hvílíkt vinnuálag
var á þessum manni, næturhvíld
óviss og stundum engin. öllu má
ofgera, enda fór svo, að Valtýr
veiktist skyndilega vorið 1973 og
varð að láta af störfum aðeins
53ja ára að aldri. Enda þótt lífs-
starf hans hafi ekki verið langt,
var það þeim mun meira að vöxt-
um og væri vel ef fleiri létu eftir
sig jafnmikið lífsstarf. Oft átti
hann þungróið um sjó örlaganna,
en ekki hélt hann uppi árum eða
lét undan síga svo ég viti.
Árið 1956 kvæntist Valtýr eftir-
lifandi konu sinni Sigríði Jó-
hannsdóttur, hjúkrunarfræðingi
frá Akureyri. Hún er hlý kona í
viðmóti og býr yfir óvenjulegu
andlegu þreki og jafnvægi, sem
hefur komið svo vel í ljós í veik-
indum Valtýs. Börn þeirra eru:
Bjarni f. 1957, Jóhann f. 1959,
Valtýr f. 1960 og Sigríður Þórdís f.
1966. Öll eru þau hin mannvæn-
legustu.
Á síðustu vikum ævi sinnar
varð Valtýr þeirrar hamingju að-
njótandi að eignast sitt fyrsta
barnabarn og viku fyrir andlát
sitt var hann við giftingu elsta
sonar síns. Voru þær stundir hon-
um til mikillar ánægju, því hann
unni fjölskyidu sinni mjög. Nú
þegar hann er horfinn út yfir
sjónvídd vora vil ég með þessum
línum senda fjölskyldu hans inni-
legar samúðarkveðjur frá okkur
öllum, sem eigum honum og starfi
hans svo mikið að þakka.
„Flýt þér vinur í fejjr* heim
krjúptu að fótum friðarboðans
og fljúgðu á vængjum morgunroðans
meira að starfa pids um geim.“
Þorsteinn Svörfuður Stefánsson
„Og guð var ekki í stormin-
um“
„Munið þið ekki eftir sögunni
um Elía á fjallinu. Það gerði
storm sem molaði fjöllin, og guð
var ekki í storminum; það geisaði
eldur og jarðskjálfti, en guð var
ekki í hamförunum og óveðrinu.
En svo kom blíður vindblær, og
guð var í blíða blænum; það sýnir
að þetta var skoðun þess höfund-
ar, sem skrifaði þetta.
Það sama er í dæmisögum Es-
óps, þegar þau voru að þrætast á
sólin og stormurinn.
Munið þið ekki eftir því?
Það var ferðamaður — þau ætl-
uðu að sýna styrkleika sinn á
ferðamanninum, og hann var í
kápu; og eftir þvi sem óveðrið og
stormurinn varð sterkari, eftir því
vafði hann betur að sér kápunni.
En svo fór sólin að skína með
blíðu og hægviðri, og þá varð hann
að fara úr kápunni. Þetta sýnir að
sterkasta aflið í heiminum er góð-
vildin og hógværðin."
Svo mælti faðir Valtýs sáluga
læknis, Bjarni Jónsson bóndi í
Meiritungu í Holtum, við tvo gesti
fyrir 25 árum. Hógværðina og góð-
vildina hlaut hann Valtýr í vöggu-
gjöf, og hann kaus sér að lífsstarfi
að lina þjáningar annarra, en
hlaut sjálfur að búa við örkuml
síðustu árin. Þá naut hann ein-
stakrar hjúkrunar konu og barna.
Þessi kyrrláti, listfengi og ljúfi
skólabróðir hafði hlotið dýrmætt
vegarnesti í vöggugjöf og ávaxtaði
það ríkulega. Við hittumst þrír
sveitamenn vorið 1941, ég, Friðjón
Þórðarson og Valtýr, og lásum
saman undir stúdentspróf utan-
skóla. Fjölhæfastur okkar var
Valtýr, mikill málamaður, tónlist-
arunnandi og drátthagur vel. Að
loknu prófi fór hver sína leið.
Valtýr gerðist læknir, og guð var
aldrei í storminum í nálægð hans,
heldur í brosinu og starfinu í ann-
arra þágu.
Megi góðvild og hógværð þeirra
feðga frá Meiritungu verða
drottnandi afl. Undir því er komin
öll okkar framtíð.
Ég votta aðstandendum djúpa
samúð og þakka ljúf kynni.
Björn Þorsteinsson
Mér þú sýnir manndóm þinn,
mjög hann skín, þá kynnist.
Alltaf hlýnar hugur minn,
hvar sem þín ég minnist.
B.F.
(Björgvin Filippusson, Ljóó Rangæinga,
Goóasteinsútgáfan, Skógum, 1968.)
Ég vil hér í örfáum orðum
minnast tengdaföður míns Valtýs
Bjarnasonar, þó kynni okkar hafi
verið stutt. Það var fyrir einu ári
síðan, að ég kom fyrst í heimsókn
á heimili hans. Þar tók hann á
móti mér opnum örmum, með
hlýju handtaki og sínu blíðasta
brosi, sem einkenndi allt hans við-
mót gagnvart mér síðan.
Mig setti hljóða aðfaranótt 10.
mars sl., er okkur var tilkynnt lát
hans. Helgina áður var hann svo
hress og ánægður heima. Áttum
við saman ógleymanlega gleði-
stund ásamt fjölskyldum okkar.
Engan óraði fyrir að hann ætti þá
svo stutt eftir ólifað. Reyndar
hafði hann átt við langvarandi
veikindi að stríða og kannski var
honum kærkomið að fá hvíld og
frið. Þó kynni okkar hefðu verið
alltof stutt, þá lifir minningin um
Valtý og tel ég mig vera ríka af
henni. Eg kveð því tengdaföður
minn með virðingu og þökk fyrir
stutt en því ánægjulegri kynni. Að
lokum vil ég senda tengdamóður
minni og öllu mínu tengdafólki
mínar innilegustu samúðarkveðj-
ur.
Dóra
Valtýr Bjarnason fæddist í
Meiri-Tungu í Holtum 6. marz
1920 og var því nýorðinn 63ja ára
er lann lézt.
Valtýr var ráðinn svæfingayf-
irlæknir við Landspítalann árið
1957 og jafnframt forstöðumaður
Blóðbankans í Reyi.javík. Þá var
lítið um sérhæfingu, sem til er á
Landspítalanum í dag. Einnota
hlutir voru ekki til og engum datt
í hug að vélar og tæki þyrfti að
endurnýja á fárra ára fresti.
Það kom sér því vel, að Valtýr
var ekki aðeins góður læknir, sem
fjöldi sjúklinga leitaði til jafnt á
helgum dögum sem virkum. Hann
var völundur f höndunum og hélt
svæfingavélum vel við og slíkt orð
fór af Valtý, að ýmsir komu með
bilaða hluti til hans til viðgerða.
Valtýr var mjög liðtækur frí-
stundamálari, en tómstundir hans
voru oft fáar.
Jafnvel sumarfríin voru ekki ör-
ugg og fyrir kom að hann var kall-
aður úr sumarleyfi til að sinna
erfiðum sjúkratilfellum á Land-
spítalanum. Þá þekktust heldur
ekki námsfrí eða yfirvinnu- og
gæzluvaktafri. Valtýr kenndi ýms-
um starfsstéttum og var dósent
við Háskóla fslands.
Hann vann mikið og óeigin-
gjarnt starf við stofnun gjör-
gæsludeildar Landspítalans. Valt-
ýr starfaði mikið að félagsmálum
og fékk hingað til lands víðkunna
lækna frá Bandaríkjunum og
Norðurlöndunum. Hann var heið-
ursfélagi í Svæfingalæknafélagi
fslands. Þó að fámenni sérfræð-
inga gerði það að verkum, að
ofurmannlegt starf hvíldi á Valtý,
gaf hann sér tíma fyrir fjölskyldu
sína. Hann reisti einbýlishús við
Stigahlíð, en áður en það var full-
gert brast heilsan og Valtýr varð
að láta af störfum aðeins 53ja ára
gamall. Þá sýndi kona hans, Sig-
ríður Jóhannesdóttir hvað í henni
bjó, ásamt börnum þeirra. Sigríð-
ur er lærður hjúkrunarfræðingur
og hóf hún þá störf að nýju utan
heimilisins. Einnig unnu börnin
vel eftir því sem þeim óx fiskur
um hrygg.
Nú er húsið við Stigahlíð full-
byggt, dóttirin Sigríður Þórdís í
menntaskóla, Valtýr yngri við ís-
lenzkunám í H.f. Jóhann, hálfnað-
ur við læknadeild H.I. Bjarni,
verður læknir á þessu ári.
Erfitt hefir verð jafn vinnusöm-
um og duglegum manni og Valtý,
að vera kippt út úr hringiði at-
vinnulífsins aðeins 53ja ára að
aldri, en huggun að sjá, að fjöl-
skyldan spjaraði sig þrátt fyrir
allt.
Blessuð sé minning hans.
Guðjón Sigurbjörnsson.
Kveöja frá handlækninga-
deild Landspítalans
Það var Landspítalanum mikil
gæfa, að Valtýr Bjarnason réðst
þangað til starfa, er hann kom
heim að loknu sérfræðinámi í
svæfingum og starfsemi blóð-
banka. Hann hafði stundað nám
og starfað við hina frægu Mayo-
stofnun í Bandaríkjum N-Amer-
íku og aflað sér ágætrar menntun-
ar. Valtýr heitinn var einn af
fyrstu sérfræðingum hér á landi í
þessum greinum og vann hér
brautryðjandastarf. Góð þjónusta
og eðlilegar framfarir í svæfingu,
gjörgæslu og starfsemi blóðbanka
eru algjörar forsendur þess, að
skurðlækningar geti þróast eðli-
lega.
Árangur skurðaðgerða stendur
og fellur með því, að vel sé til
svæfinga vandað og eftirmeðferð-
in bregðist ekki. Það varð fljótt
aðaláhugamál Valtýs heitins að
efla starfsemi Blóðbankans og
koma á fót gjörgæsludeild á
Landspítalanum. Þetta tókst og
tók deildin til starfa árið 1974 og
markaði það tímamót í þessari
þjónustu á Landspítalanum.
Hlutur Valtýs í þessari þróun
var stór og ómetanlegur. Þekking
hans, dugnaður, framsýni og at-
orka ruddu öllum hindrunum úr
vegi. Afköst hans og starfsorka
voru með ólíkindum á frumbýlis-
árum sérgreina hans á Landspít-
alanum. Störf brautryðjandans
eru oft ótrúlega erfið. Þá reynir á
hæfileika, úthald, fórnarlund og
skapstyrk. Þau eru sjaldnast met-
in að verðleikum né auðvelduð
sem skyldi af ábyrgum stjórnun-
araðilum eða ráðamönnum fjár-
mála. Það hefur verið sagt, að þeir
einir unni ekki starfinu, sem
kunni ekki að vinna. Hinum, sem
það kunna, er vinnan kærari en
nokkur leikur. Það var aðall Val-
týs heitins að telja ekkert verk svo
smátt eða neinn þátt í starfinu svo
lítilfjörlegan, að hann kastaði til
þess höndum.
Um störf hans eiga vel við þau
spöku orð, að fullkomnunin felst
ekki eingöngu í því að gera ein-
hverja eða eintóma frábæra hluti,
heldur hinu að gera hversdagslega
hluti frábærlega vel.
Það sem mér er þó minnisstæð-
ast úr okkar samstarfi er alúðleg
og elskuleg framkoma hans við
sjúklinga. Þrátt fyrir langa og er-
ilsama vinnudaga og -nætur þá
brást heldur aldrei umhyggja
hans, samviskusemi og nærgætni
gagnvart hinum sjúku.
Við sem unnum með Valtý
heitnum á handlækningadeild
Landspítalans þökkum langa og
hnökralausa samvinnu í gegnum
súrt og sætt. Við kveðjum góðan
dreng og hugprúðan með þökk og
virðingu fyrir því ótrúlega mikla
og heilladrjúga starfi, sem hann
skilaði á allt of stuttri starfsævi.
Fjölskyldu hans og öðrum ástvin-
um sendum við einlægar samúð-
arkveðjur.
Hjalti Þórarinsson
Þrír kærir starfsbræður, sem
allir hafa gegnt störfum sem for-
stöðumenn Blóðbankans, hafa lát-
ist á fáum árum: Elías Eyvinds-
son, Guðmundur Þórðarson og nú
síðast Valtýr Bjarnason, fyrrver-
andi yfirlæknir. Á árunum milli
1960—1970 þurfti ég oft að leita
aðstoðar Valtýs vegna sameigin-
legra áhugamála okkar og rann-
sóknarstarfa. Hann var alltaf boð-
inn og búinn til að greiða úr vand-
ræðum manns og samfagnaði með
uppörvandi hlýju hverjum góðum
áfanga, sem náðist í læknisstarfi
og rannsóknum.
Það má óhikað segja að hann
var ósérhlífinn dugnaðarforkur,
sem vildi hvers manns vandræði
leysa. Eftir á að hyggja er það
ekki undarlegt, þótt heilsa hans
tæki að láta undan eftir 15 ára
óslitið uppbyggingarstarf á eril-
samri spítaladeild. Það er um-
hverfi, sem oft er æði hlífðarlaust
við þá, sem taka á sig ábyrgðar-
mestu störfin.
Valtýr kom miklu í verk meðan
heilsa hans leyfði. Meðal merkra
áfanga í blóðbankarekstrinum,
sem Valtýr stóð fyrir, má nefna,
að 1968 gekk plastöld í garð í
Blóðbankanum, þegar hætt var að
nota glerflöskur, sem umbúðir
fyrir blóð sem safnað var úr
blóðgjöfum, en þess í stað notaðir
plastpokar. Þetta var hið mesta
framfaraspor, sem opnaði leið
fyrir nútímalegri blóðbankaþjón-
ustu.
Undir stjórn hans varð Blóð-
bankinn 1969 miðstöð Rhesus-
varna fyrir allt landið og hefur
verið síðan. Þær varnir miða að
því að koma í veg fyrir sérstaka
tegund gulu hjá nýfæddum börn-
um, sem orsakast af ósamræmi í
Rhesus-blóðflokkakerfinu milli
móður og barns.
Sem þátt í Almannavörnum
samdi Valtýr Bjarnason bækling
ásamt Árna Björnssyni, lækni, um
skipulag á móttöku vegna hóp-
slysa fyrir Landspítalann. Hann
vann ásamt innlendum og erlend-
um vísindamönnum að rannsókn-
um á blóðflokkum íslendinga síð-
ustu 3—4 árin, sem hann starfaði
í Blóðbankanum. Meginefniviður
þeirra rannsókna voru blóðflokka-
greiningar, sem gerðar höfðu ver-
ið í Blóðbankanum 1953—1967.
Niðurstöður þessara rannsókna
voru birtar í hinu þekkta enska
tímariti Annals of Human Genet-
ics 1973 og er mjög oft til þeirra
vitnað nú síðasta áratug. í sömu
grein birtist einnig árangur sam-
starfs Valtýs á þessum árum við
Dr. A. Mourant, hinn heims-
þekkta, enska vísindamann á sviði
blóðflokka- og erfðamarkarann-
sókna. Valtý entist ekki heilsa til
að vinna úr öllum þeim efniviði og
gögnum, sem hann lagði hart að
sér við að safna. En dugnaður
hans, áhugi og verklagni við þess-
ar rannsóknir skilaði góðum
árangri, sem nýtast mun lengi.
Við Blóðbankafólk, sem nutum
þess að starfa með Valtý og eiga
hann að kunningja og ráðgjafa
þökkum sérstaklega frú Sigríði Jó-
hannsdóttur allan þann hetjuskap
og mannkosti, sem hún hefur sýnt
í veikindum manns síns, sem ná
yfir heilan áratug. Við sendum
allri fjölskyldunni samúðarkveðj-
ur.
Ólafur Jensson