Morgunblaðið - 11.05.1983, Blaðsíða 10

42
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. MAÍ 1983
Efiiahagsmál frá
sjónarhóli áhorfenda
eftir Hauk Svein-
bjarnarson
Hlutlaust yfirlit, á breiðum
grundvelli, um nokkra þætti efna-
hagsmála, til umhugsunar fyrir þá
sem hafa og koma til með að hafa
áhrif til stefnumörkunar.
Grein þessi, mjög stytt, er birt
eftir kosningar svo að lesendur
haldi ekki að höfundur gangi með
þá grillu að hann geti bjargað
þjóðinni. Hins vegar hefur höf-
undur skrifað árvisst greinar fyrir
sjálfan sig um efnahagsmál, af
áhuga, sér til glöggvunar. En þeir
sem skrifa svona greinar hafa
venjulega áhyggjur af ríkjandi
ástandi og eru þær áhyggjur meiri
nú en nokkru sinni vegna þess að
það er svo auðvelt, einmitt nú, að
gera ranga hluti sem skapa eymd
hjá stórum hluta almennings. í
fyrsta lagi vegna þess að erlendar
skuldir eru allt of miklar og í öðru
lagi vegna þess hvað álögur og
gjöld eru allt of hátt hlutfall af
launum hins vinnandi manns, sér-
staklega ungs fólks. Erlendar
skuldir verða ekki greiddar með
meiri álögum og heldur ekki með
eignaupptöku á neyslu sem þegar
er orðin, því að báðir þessir liðir
eru víxlverkandi og gagnverkandi
og neikvæðir í framleiðni Við nú-
verandi aðstædur. við núverandi
aðstæður er aðeins hægt að halda
í horfinu í vissum skilningi. Hag-
vöxtur verður að vera einhver, en
það getur hann ekki verið nema
með einhverri verðbólgu, eftir-
spurnin verður að vera lítið eitt
meiri en framboðið. Og til þess að
stuðla að þessu, þarf að fresta er-
lendum greiðslu, auka framleiðni
og stöðva víxlhækkanir kaups og
veðlags. Þetta hefur margoft
heyrst áður og allir stjórnmála-
flokkar stefna beint eða óbeint að
þessu. En menn greinir á um leiðir
og það er það sem hefur skipt máli
þegar litið er til baka og kemur til
með að skipta máli nú.
Verðbólga hefur verið frá
stríðslokum til 1970 rúm 10% að
meðaltali og síðar 40 til 80%. Á
sama tíma hefur þjóðarfram-
leiðsla aukist um 5%. Erfitt er að
segja nákvæmlega til um hagvöxt
á hverjum tíma þar sem ekki er
vitað hvort eða hvenær fjárfesting
skilar arði. Erlendar lántökur
hafa verið allt of miklar og nú upp
á skíðkastið langt yfir eðlileg
mörk, miðað við þjóðartekjur,
þegar þess er gætt að fjárfesting
hefur verið of oft óarðbær. Mikil
fjárfesting og ör, án tillits til arðs,
er í eðli sínu þenslu- og verðbólgu-
valdur. Þensluáhrifin er þó hægt
að minnka með stjórnum og að-
haldi í framkvæmd verka. Sé fjár-
festingin algjörlega óarðbær, skili
ekki atvinnumöguleikum eins og
henni er ef til vill ætlað, þá er hún
ekki aðeins skaðleg, heldur háska-
leg. Tímabundið (eyðslu-) jöfnun-
arlán getur verið réttlætanlegt til
að halda í horfinu atvinnu- og
peningalega séu nýjar tekjur í
sjónmáli.
Verð peninga, vextirnir, hafa sí-
hækkað og eru nú að nálgast 50%
á ársgrundvelli og verðtrygging
lána eru orðin algeng. Svokölluð
raunvaxtastefna á að stuðla að
frjálsum sparnaði, aukinni spari-
fjármyndun, skynsamlegri fjár-
festingu og minnkandi eftirspurn.
En með auknum greiðsluskyldum í
sköttum og framlögum til ýmissa
sjóða hefur spariféð minnkað.
Fjármagnið rennur þrengra og
verður æ meira fyrir áhrifum og
til ráðstöfunar opinberra aðila.
Fjármagnið minnkar því á frjáls-
um markaði og frjáls ráðstöfun
fer dvínandi, fjármagnið verður
óarðbærara þar sem aukin sam-
neysla og félagshyggja er greidd
með skattpeningum og þá auðvit-
að með minnkandi ábyrgð ein-
staklinganna. Deila má um mæli á
ýmsum þáttum efnahagsmála, svo
sem hvað eru raunvextir þegar
áhrifa gætir frá millifærslum,
niðurgreiðslum og ýmsum laga-
boðum, svo sem skerðingu launa
og verðlagseftirliti og jafnvel
höftum. En þrátt fyrir háa vexti
hefur eftirspurn eftir peningum
aukist. Verður það að teljast sér-
íslenskt fyrirbæri. Þetta stafar ef-
laust af því að atvinna hefur verið
nóg og hækkanir launa reglulegar
í skjóli sterkra félagslegra og póli-
tískra afla sem virka orðið af vana
til áræðis og sem trygging. Sí-
hækkandi skattar og nauðsynjar
samfara auknum skyldum við
ýmsa sjóði hafa frekar aukið eftir-
spurn, af því áunninn eða fenginn
lífsmáti er ekki látinn af hendi
baráttulaust.
Verðmætamat er orðið annað
vegna breyttra neyslu- og við-
skiptavenja sem beina fjármagn-
llaukur Sveinbjarnarson
„Embættismönnum
fjölgar og allur tilkostn-
aður magnast. Verði
gengið of langt, leiðir
það til miðstýringar,
sjálfvirks embættis-
kerfis... Of há eða
mikil samneysla er
stórhættuleg þjóðfélagi
eins og okkar, sem hef-
ur mjög einhæfan at-
vinnurekstur.“
inu einnig inn á nýjar brautir,
aukin ferðalög innanlands og
utan, aukin orkueyðsla og aukin
viðskipti með alls konar trygging-
arbréfum, svo sem sjálfskuldar-
ábyrgð. Einnig er hin aukna al-
menna neyð farin að segja til sín
með minnkandi atvinnu og raun-
tekjum, til aukinnar eftirspurnar
eftir peningum, lán eru tekin til að
greiða lán. Hverskonar styrkir,
samneysla og félagshyggja eru
þættir sem allir eru verðbólguauk-
andi séu þeir greiddir með ríkisfé.
Sumir þessara þátta binda oftast
fé til langs tíma og auka heldur á
þá bindingu frekar en hitt. Hve
miklu af skattpeningum til þess-
ara þátta skal verja á hverjum
tíma er vandamál og ávallt
ágreiningsatriði. En reglan ætti
að vera sú, að sem minnstu fé
verði varið til þessara þátta án
þess að öryggi samfélagsins sé
stofnað í hættu. Verði aukning ör
í samneyslunni vex ófyrirséður
eða hliðarkostnaður oftast mun
hraðar en gert er ráð fyrir. Emb-
ættismönnum fjölgar og allur til-
kostnaður magnast. Verði gengið
of langt leiðir það til miðstýr-
ingar, sjálfvirks embættiskerfis
eða til „lög-reglu-valds“. Of há eða
mikil samneysla er stórhættuleg
þjóðfélagi eins og okkar sem hefur
mjög einhæfan atvinnurekstur.
Minnki þjóðartekjur verulega með
almennu atvinnuleysi standa
þegnarnir síður í skilum við ríkið
og almennt eigna- og peningahrun
er yfirvofandi. Lán, erlend eða
innlend, til jöfnunar eru þá oft
nauðsynleg til þess að stýra út úr
vandanum eða til að leysa hann
tímanlega. En þau eru alltaf vara-
söm ef ekki er beitt miklu aðhaldi,
sérstaklega ef skuldir eru miklar
fyrir og afborganir örar. Þá þarf
það að vera tryggt að lánin séu
arðbær, skili fénu til baka á sem
skemmstum tíma.
Fjárhagsvandi fyrirtækja verð-
ur æ meiri eftir því sem verðbólga
eykst og ef í ofanálag bætist at-
vinnuleysi, þá getur víða orðið erf-
itt. Vanskil aukast, skammtíma-
lán aukast að sama skapi og lausa-
fjárstaða versnar. Tilhneigingar
gætir til þess að fresta öllum
greiðslum en innheimta harðnar
að sama skapi. Hlutfallslega mið-
að við verðbólgu minnkar lánsfé
bankanna sem verða fyrir afskipt-
um Seðlabankans í æ ríkara mæli.
Dagleg stjórnun fyrirtækja verður
meira og meira innheimtu- og
fjármálalegs eðlis, þar sem hinir
háu vextir virka ekki nema já-
Tvær flugvélar lentu hjá „gullleitarmönnum“ á Skeiðarársandi í fyrradag, Mogginn og Frúin, undir stjórn Ragnars
Axelssonar, Ijósmyndara Morgunblaðsins, og Ómars Ragnarssonar.
Búðir „gullleitarmanna“ njörv-
aöar á miðjum Skeiðarársandi
jarðýtur. Til stóð að reisa búðirnar
fram við sjó þar sem skipið liggur f
sandinum, en vegna þess hve þar
getur stormað og bulið sandur, var
ákveðið að reisa búðirnar á malar-
kenndara svæði en foksandinum
fram við sjó.
Gullleitarmenn sem munu fyrst
og fremst leggja kapp á að ná upp
flakinu af Het Wapen von Amst-
erdam, eru nú að gera klárt fyrir
vinnu á strandstað, en stórvirk
jarðýta hefur breytt ósum Skeið-
arár, fært þá um tvo km vestur frá
flakinu af Het Wapen.
Mikil vinna hefur farið i að
ganga tryggilega frá búðunum og
mannvirkjum þar, því ef vindur
nær að blása hressilega á hinum
víðáttumiklu söndum, fer flest á
ferð sem upp úr rís. Ráðgert er að
hefja vegagerð yfir sjálft vatna-
svæðið um helgina, en búið er að
leggja veg niður að svokölluðum
Brúsastöðum, sem eru um 13 km
frá þjóðveginum í Skaftafelli.
Gullleitarmenn á Skeiðarársandi
eru nú búnir að koma upp búðum
sínum miðsvæðis á sandinum við
Lækjarbakka. Risin er þyrping
svefnhúsa, olíustöð, vatnsgeymar og
fleira auk stórvirkra tækja sem til-
heyra útgerðinni, svo sem skurðgröf-
ur, beitabflar, vörubflar, veghefill og
LjÓNmrnd Mbl. Ragnar Axelnson
Unnið við að rafsjóða saman sver rör sem undirstöður undir mannvirki
leitarmanna, en rörin eru síðan fyllt með rauðamöl og sandi. Frenist er
Kristinn Guðbrandsson, en fjær eru Jói, Frans og Þórir við malarbinginn.
Ljóamjnd: Árni Johnsen
Búðir „gullleitarmanna" við Lækjarbakka á miðjum Skeiðarársandi, vistar-
verurnar eru í miðri þyrpingunni. I fjarska sér á Skaftafellsjökul, en á miðri
mynd er stór skurðgrafa að slétta malarfláka svo flugvélar geti lent þar.