Morgunblaðið - 21.08.1983, Blaðsíða 22

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. ÁGÚST 1983
22
„Einhverra hluta vegna spáöi ég
þrumuveðri, en slíkt myndi ég aldrei
gera í dag.“ (Ljósm. Mbl. Friðþjófur)
gerst þarf nokkuð sérstakt ástand
að fleiru leyti en einu. f fyrsta lagi
þarf helst að vera hafís og auk
þess þarf að vera ástand í loft-
hjúpnum, sem er mjög óvenjulegt
en þó hugsanlegt, og ef að þetta
tvennt færi saman gætum við
fengið svona sumar. Og það er vel
hugsanlegt að einmitt svona
sumar hafi einhvern tíma komið
jafnvel þótt við þekkjum það ekki.
Þó að við vitum um veðurfar í ís-
landssögunni svona í stórum
dráttum, þá vitum við mjög lítið
um einstaka atburði. Við þekkjum
hvað tíðarfar getur orðið vont eða
gott á landinu þegar til nokkurra
ára er litið en vitum lítið um
hversu langt það getur gengið í
einstökum tilvikum."
En koma ekki svona kuldaköst í
nokkurra ára tímabilum frekar en
að eitt kalt ár komi inn á milli
tveggja heitra?
„Jú, það hefur tilhneigingu til
þess þannig að ef að kemur eitt
vont ár eru yfirgnæfandi líkur á
því að það verði ekki það eina
næstu árin. Það er nánast óþekkt
að eitt vont ár komi inn á milli
góðra ára.“
Þetta eru nú ekki beint uppörv-
andi upplýsingar?
„Nei, og þó. Þetta er ekki fyrsta
árið í svona kuldakasti. Til dæmis
árið 1979 var mjög kalt ár og fyrst
að það ár kom mátti vita að það
væru mjög miklar líkur á að þetta
gæti orðið viðloðandi á einn eða
annan hátt. Raunar eru fyrstu
merki um þetta í desember 1973,
fyrir tíu árum. Þá gerist það að
desember er einn sá kaldasti á öld-
inni. Þá hafði ekki verið talað um
VERRA GÆTIÞAÐ VERIÐ
Spjallað við Trausta Jónsson, veðurfræðing,
um tíðarfarið og fleira
ÞAÐ VAR dumbungur og gekk á með skúrum, dæmi-
gert íslenskt sumarveður ef miðað er við veðrið á Suður-
og Vesturlandi sumarið 1983. Dökkir skýjabakkar
grúfðu yfir borginni og birtan var tæpast meiri en í
desember, en það var að vísu frostlaust. „Að vísu frost-
laust,“ segi ég og það er kannski einkennilega til orða
tekið í miðjum ágúst, en satt að segja hefur veðrið í
sumar verið þannig að menn hafa orðið að fletta upp í
dagatalinu til að fullvissa sig um að það á að vera
sumar, þótt það sé ekki komið enn. „Hvað ætli veður-
fræðingar segi um þetta?“, hugsaði ég með mér og til að
komast að því hafði ég samband við Trausta Jónsson,
veðurfræðing, til að fá álit sérfræðings á ástandinu. —
„Hálft í hvoru höfum við veðurfræðingar pínulítið gam-
an af þessu ástandi,“ sagði hann þegar ég bar upp
erindið. „Að vísu er ég frekar á móti svona kuldametum
og vil heldur fá hitamet, en við því er ekkert að gera.
Við á Veðurstofunni gerum
okkur fyllilega grein fyrir því að
þetta er fyrirbrigði sem getur
komið fyrir. Það eru ákveðnar
tölfræðilegar líkur á því að þetta
gerist og þá kemur auðvitað að því
fyrr eða síðar. Svona sumur hafa
komið áður, það hefur kannski
verið óvenju kalt hér á Suður- og
Vesturiandi í þetta sinn, en það
eru ákveðnar líkur á því að þetta
fari saman, vætan og kuldinn, þótt
það sé sjaldgæft. En það getur
gerst og sú hefur orðið raunin á
núna.
Það er hins vegar erfitt að segja
til um hver ástæðan er fyrr en
dálítið er frá liðið, þegar við för-
um að fá inn almennilegar upplýs-
ingar erlendis frá og getum litið á
hlutina í meira samhengi. Það
gæti orðið þriggja til fimm ára bið
á því að það fáist einhverjar hald-
bærar skýringar á þessu tíðarfari
sem nú er.“
Er hugsanlegt að hitabylgjan í
Evrópu hafi þarna einhver áhrif á?
„Já, það er líklegt því þetta er
auðvitað bara hluti af stærri
heild, ef svo má að orði komast.
Það þarf að flytja ákveðið magn af
orku frá hitabeltinu norður á
heimskautasvæðin, ef hitabeltið á
ekki að ofhitna, sem það gerir
ekki, og þessir flutningar eru dá-
lítið misjafnir frá ári til árs. Ef
flutningarnir ganga t.d. óvenju vel
á stórum svæðum þýðir það, að
það þarf líka að flytja kalt loft
suður á öðrum svæðum og þeir
flutningar þurfa einnig að ganga
nokkuð vel fyrir sig, þannig að það
er ákveðin tilhneiging til þess að
þá verði tiltölulega kait einmitt
þar og það vill bara svo til að við
höfum lent á þannig svæði.
í framhaldi af þessu má geta
þess, að á þeim áratug, sem var
hvað hlýjastur hér á landi, milli
1930 og 1940, voru óvenjuleg hlý-
indi hér á landi, þá var venju
fremur kalt á Labradorskaga. Það
svæði varð þá fyrir kalda loftinu."
Geturðu nefnt eitthvert sumar hér
á landi sem er sambærilegt við þetta
sumar?
„Nei, þetta er náttúrulega ekki
alveg eins og neitt sumar sem við
höfum fundið. Mesta rigningar-
sumar á síðasta áratug var sumar-
ið 1976, sem var töluvert öðruvísi
en þetta sumar. Það byrjaði ágæt-
lega og endaði síðan ágætlega, en
var alveg afleitt í millitíðinni.
Sumarið ’69 rigndi næstum upp á
hvern dag og ’55, sem lengi hefur
verið miðað við, en þá var aftur á
móti hlýrra, þó úrkoman væri
jafnvel meiri en nú er. Annars
held ég að það sé mikið til í því
sem bændur hér á Suður- og Vest-
urlandi segja, að það sem bjargi
því að hér sé ekki komið í algjört
óefni hvað varðar hey- og gras-
skemmdir sé kuldinn."
Hefur hafísinn einhver áhrif á
þennan kulda?
„Nei, hafísinn er óvenju lítill
núna. Hins vegar eru óvenju tíðar
vestanáttir, þær eru talsvert fyrir
ofan meðallag og þetta hitastig
sem við höfum haft, t.d. hérna í
Reykjavík, er það sama og sjávar-
hitinn vestur af landinu, það blæs
alltaf af hafi. Aftur á móti á Aust-
ur- og Norðurlandi hefur sumarið
verið í sæmilegu meðallagi og
sennilega vel yfir meðallagi á
Austurlandi þegar á heildina er
litið.“
Ekkert í mannlegu
valdi getur
breytt ástandinu
Við víkjum nú örlítið út frá
sjálfri veðurfræðinni og ég spyr
Trausta hvort eitthvað sé hæft í
því, að hægt sé að skjóta niður
rigninguna, eins og fram hefur
komið í fréttum nýverið.
„Þetta er algjör misskilningur,
eins og það var sett fram í þessari
frétt. Þarna hefur orðið einhver
ruglingur á merkum rannsóknum,
sem gerðar hafa verið í Sovétríkj-
unum og Bandaríkjunum, en í
þeim er fyrst og fremst verið að
fást við úrkomutegundir sem við
höfum mjög lítið af. Það er svo-
kölluð „konvektív" úrkoma, svona
skúradembur eða þrumudembur,
sem oft fylgja miklum hitum enda
gjarnan kallað hitaskúrir. Á meg-
inlöndunum valda þessar hita-
skúrir oft miklu tjóni vegna þess
að í þeim myndast stundum mjög
stórt hag! og þegar haglið er orðið
á stærð við hænuegg, eins og
stundum vill verða, getur þetta
valdið gífurlegum skaða, bæði á
uppskeru og svo einnig bílum, rúð-
um og fleiru. Með þessum tilraun-
um er fyrst og fremst verið að
reyna að trufla myndun þessa
hagls þannig að það er alveg út í
hött að tala um þennan möguleika
hvað varðar úrkomuna okkar. Það
er ekkert í mannlegu valdi sem
getur breytt ástandinu hjá okkur."
Það vakti nokkra kátínu þegar þú
vitnaðir eitt sinn í Pollyönnu í sjón-
varpinu og sagðir að verra gæti það
verið. En getur veðrið orðið öllu
verra en það hefur verið í sumar?
„Já, verra gæti það verið, ég er
alveg harður á því. Og það verður
það einhvern tíma. Þá verður það
ívið verra hér á Suður- og Vestur-
landi, heldur kaldara þannig að í
staðinn fyrir 8,5 stig í júlí verður
júlíhitinn kannski eitthvað rúm-
lega 7 stig. Einnig verður þá mun
verra veður á Norðurlöndum og
meiri úrkoma þannig að það verð-
ur ekkert upp á heyskap eða annað
að hlaupa þar. Og ef hafísinn
verður svo líka fyrir landi getur
það þýtt, að útsveitir á Norður-
iandi yrðu í slíku sumri algjörlega
graslausar. Slíkt sumar yrði auð-
vitað miklu verra en þetta sumar,
með þá snjókomum niður í sjó
meira og minna allt sumarið. Hins
vegar sleppum við hér sunnan-
lands líklega við það því snjókoma
hér í júlí er nánast óhugsandi."
Hvað hefurðu fyrir þér í að slíkt
sumar gæti komið?
„Bara það að þessi möguleiki er
fyrir hendi. En til að þetta geti
köldustu vetrarmánuðina í ára-
tugi og fyrst að þetta gerðist þá,
mátti vita að töluverðar líkur
væru á því að þetta myndi endur-
taka sig, sem það hefur gert. En
það er athyglisverðast við þessa
kulda síðustu árin að þetta eru
fyrst og fremst vor-, sumar- og
haustkuldar, en veturnir hafa ver-
ið þokkalegir. Og maður bíður eig-
inlega eftir því að vetrarkuldar
bætist ofan á, því þá hefur alveg
vantað. Vetrarmánuðirnir hafa
ekki verið eins kaldir og köldustu
vetrarmánuðir sem vitað er um og
þótt desember 1973 hafi verið
kaldasti desember á öldinni er
hann samt ekki í þeim kuldaflokki
sem hinir allra köldustu mánuðir
eru í. Hann er töluvert frá því.
Það er aðeins einn slíkur á þessari
öld og það er janúar 1918.“
Til að varpa örlítilli bjartsýni
yfir þetta samtal okkar spyr ég
Trausta hvort líkur sé á því að
árið í ár geti verið fjörbrot kulda-
kastsins og að ef til vill komi bráð-
um betri tíð með blóm í haga.
„Um það veit maður ekki. En þó
má geta þess að einhver bestu tíð-
indi sem hafa borist okkur íslend-
ingum í sambandi við veðurfar var
þegar meðalhiti ársins 1981 var
gerður upp fyrir norðurhvel jarð-
ar. Þá kom í Ijós að það er hlýjasta
ár sem vitað er um á norðurhvel-
inu, það er frá því að sæmilega
áreiðanlegar mælingar hófust. Og
það marði það ekki einu sinni að
vera hlýjast heldur var það lang-
hlýjast. Árið ’82 varð hins vegar í
meðallagi. Og árið í ár þarf alls
ekki að verða undir meðallagi á
norðurhveli þótt sumarið hafi ver-
ið slæmt hjá okkur og reyndar
veturinn líka því víða annars stað-
ar á norðurhvelinu var óvenju
hlýtt, bæði í Evrópu og svo á vest-
urströnd Kanada, og þó sérstak-