Morgunblaðið - 26.10.1983, Blaðsíða 16

48
Laxeldi:
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. OKTÓBER 1983
• UndaneMislaxinn strokinn að hausti. • í Lónum í Kelduhverfi hafa verið gerðar tilraunir beði með kvíaeldi
og hafbeit. Hér hala starfsmenn nokkra væna upp á prammann til sfn,
sannkallað „silfur hafsins".
Augu manna beinast í
vaxandi mæli að hafbeit
VIÐ FYRSTU sýn virðast Sakhal-
ineyja og Falklandseyjar ekki eiga
margt sameiginlegt, en ef nánar er
að gett kemur þó annað á daginn.
Báðar eyjarnar bjóða upp á stór-
kostleg skilyrði til laxahafbeitar.
Ef lýsa etti fyrirberinu hafbeit f
mjög stuttu máli hljóðaði það
svona: Klókindaleg aðferð til að
ala laxa upp til slátrunar með því
að nýta sér hina furðulegu lifnað-
arhætti dýrsins.
LÍFSHLAUPIÐ
Laxinn klekst úr hrogni í
fersku vatni og dvelst þar allt
frá sex mánuðum í hlýju vatni
og upp í 5 ár, í kaldari vötnum,
svo sem á íslandi. Þegar ákveðn-
um þroska er náð, ganga laxarn-
ir til sjávar og þá fyrst fara þeir
að hlaða utan á sig og stækka
fyrir alvöru. Eftir eitt til þrjú ár
ganga laxarnir síðan í sömu ár
og þeir klöktust út í. í flestum
tilvikum eftir að hafa flakkað
víða í fæðuleit.
Nú til dags er algengast að
eldislaxarnir séu aldir upp í
flotkvíum og er til dæmis mikið
um slíkt í norsku fjörðunum og á
skosku sjávarlónunum. Norð-
menn sendu 15.000 tonn af laxi á
markaðinn á síðasta ári og
stefna þeir að því að framleiða
25.000 tonn fyrir árið 1985. Þessi
tegund láxaræktar hefur þó sína
annmarka. Einn er sá, að hún er
geysilega dýr, „híbýli" laxanna
og fóður þeirra. Annar er, að
stanslaust stríð stendur yfir
gegn sjúkdómum og sníkjudýr-
um, en neytendur eru yfirleitt
ekki hrifnir af því að matur
þeirra hafi verið reglulega
sprautaður með lyfjum.
UM HAFBEIT
GILDIR ANNAÐ
Um hafbeit gegnir öðru máli,
því í því tilviki fer aðeins eitt
prósent af uppvexti laxins fram
undir umsjá ræktunarmanna, að
öðru leyti vex laxinn úr grasi í
úthöfunum eins og um villtan
lax væri að ræða. Tækjakostur
er mun fábreyttari og ódýrari,
svo ekki sé minnst á fóðrið. En
auðvitað hefur hafbeitin sína
galla. Aðalgallinn er sá, að dán-
artíðni laxa í uppvextinum er
geysilega há, aðeins 5 til 10 pró-
sent seiða lifa allar hætturnar af
og ganga til æskuheimkynna
sinna á ný. Margir laxar falla
fyrir ýmsum hættum frá náttúr-
unnar hendi, er þeir eru smáir
þykja þeir hið mesta lostæti
fyrir ýmis dýr, stærri fiska og
fugla. Þegar þeir eru fullvaxnir
eltast selir enn við þá, en þeir
eru þó komnir óumdeilanlega í
hóp þeirra dýra sem éta önnur,
en eru ekki étin. Væri laxinn í
raun á grænni grein ef maðurinn
kæmi ekki til skjalanna. Maður-
inn á fyrst og fremst sök á því að
dánartalan er jafn há og raun
ber vitni, danskir og færeyskir
fiskibátar hafa lengi mokað laxi
upp úr Atlantshafsálum í
feiknamagni. Meðan engar
breytingar eru á því, er hafbeit-
arstöðvum skorinn nokkuð
þröngur stakkur.
Sjávarveiðarnar taka enn sinn
toll og óvíst er með öllu hvort að
við þeim verður hróflað, þess
vegna hafa vísindamenn freistað
þess að leysa málið með öðrum
aðferðum. Ein hugmynd sem
reynd var, var í því fólgin að
setja ákveðna efnablöndu í
hverja á, enda hafa rannsóknir
sýnt og sannað að laxinn ratar í
á sína á þefskyninu. Aðeins eitt
efni virtist gefa raun, morphol-
in. Vandamálið var einungis það,
að lyktin virtist vera svo góð að
laxar úr öllum áttum gengu í
viðkomandi ár, hvort sem þeir
áttu þar heima eða ekki. Það
sem vakti fyrir vísindamönnun-
um var að endurbæta ratvísi lax-
ins, en brátt komust þeir að
þeirri niðurstöðu að ratvísin er
nánast fullkomin og engu við
hana að bæta.
LAXINUM HJÁLPAÐ
Þá var ekki annað að gera en
að reyna eitthvað annað og hið
augljósa virtist vera að hraða
uppvexti laxins á seiðastiginu.
Þegar seiðin ná vissri stærð,
breyta þau um útlit og ganga þá
til sjávar. Þessi breyting lax-
anna hefur verið vandskýrð, og
fjórar orsakir eru taldar starfa
saman að þeim: erfðaþættir,
daglengd, mataræði og vatnshiti.
Þar sem allir þættirnir virðast
skipta miklu máli, hafa vísinda-
menn ráðist að þeim öllum með
tilraunum sínum.
a) Vatnshiti: Seiðin vaxa hraðar
eftir því sem vatnið er volgara,
en heitt vatn er víðast rokdýrt.
Á íslandi standa hafbeitarmenn
vel að vígi þar sem þeir geta not-
að jarðhita. Bandaríska fyrir-
tækið Oregon Aquafoods notar
umframvatn frá móðurfyrirtæki
sínu sem er risavaxið skógar-
höggsfyrirtæki. En þetta er erf-
iður kostnaðarhjálli.
b) Mataræði: Hér er einnig
vandamál á ferðinni. Vissulega
væri hægt að flýta vexti seið-
anna með kjarnmeira fóðri, en
þau seiði myndu ugglaust eiga I
meiri erfiðleikum en önnur seiði
að bjarga sér úti í náttúrunni.
c) Daglengd: Seiðin verða að
upplifa að minnsta kosti einn
vetur áður en haldið er til hafs,
gervilýsing hefur hins vegar
reynst svo vel, að það hefur
reynst kleift að hraða vexti seiða
sem nemur sex mánuðum með
því að veita réttan skammt af
skammdegi.
d) Erfðir: Langt er síðan að lax-
ræktarmenn hófu að nota seiði
bráðþroskaðri laxa öðrum frem-
ur, seiði laxastofna sem að eðl-
isfari gista tvo vetur í söltum sjó
áður en gengið er í ferskt vatn á
ný. Eru það bráðþroskaðri stofn-
ar og einstaklingarnir stærri er
þeir veiðast í ánni og getur mun-
að um meira en helming.
ÁHUGI
Hafbeit er ekki viðtekin venja,
því lönd þau sem Atlantshafs-
laxinn gistir liggja misjafnlega
vel við ef svo mætti að orði kom-
ast. Fyrirbærið hentar til dæmis
Norðmönnum illa, því Noregur
liggur of langt frá úthafssvæð-
um laxins. Hætt er við að heimt-
ur yrðu litlar. Kanadamenn og
Frakkar eru að íhuga málið og
um Bretlandseyjar er nokkurn
veginn það sama að segja og um
Noreg, auk þess sem þar eru enn
fleiri vandamál, meðal annars
skefjalaus netaveiði fiskibáta
við strendurnar. Þá eru landeig-
endadeilur nægar til að standa
hafbeitinni fyrir þrifum sem
sakir standa. Island liggur landa
best við hafbeitinni, enda er
áhugi hér mikill.
STUNDAÐí
KYRRAHAFINU
Umrædd ræktunaraðferð er í
burðarliðnum hjá Atlantshafs-
löndunum, en í Kyrrahafinu
hafa menn verið duglegri að
stunda þetta. Japanir slepptu
heilum milljarði laxaseiða árið
1982 og endurheimtu 28 milljón
fiska. Sovétmenn hafa einnig
haft sig í frammi, þeir slepptu á
síðasta ári milljarði seiða sem
alin voru í ræktunarstöðvum á
Sakhalineyju og Kamchatka-
• Laxinn leitar i æskuslóðirnar.
skaga. Sovétmenn hafa reynt
annað, sem vakið hefur mikla
gagnrýni, þeir hafa sleppt í stór-
um stíl seiðum coho- og bleik-
laxa í Atlantshafið. Tegundirnar
eru smærri en Atlantshafslax-
inn, en stækka hraðar og skila
sér fyrr, en það dregur mjög úr
afföllunum. Heimtur hafa verið
slakar, en um skeið veiddust
þessir laxar um öll Norðurlönd,
meðal annars í ám á íslandi.
Umhverfisverndarsinnar hafa
áhyKKÍur af framtíð Atlants-
hafslaxins verði framhald á til-
raunum Rússa. Frakkar hafa
sleppt Kyrrahafstegundunum
úti fyrir ströndum sínum, en í
miklu minni mæli. Hafa heimtur
þeirra einnig verið lélegar.
HAFBEIT ÞAÐ SEM
KOMA SKAL?
í sumum af laxveiðilöndunum
virðist svo sem hafbeit sé það
sem best sé að einbeita sér að í
framtíðinni og hinir mörgu sem
áhyggjur hafa af framtíð Atl-
antshafslaxins, einkum með
hliðsjón af úthafsveiðum, vilja
veg hafbeitar sem mestan, því
þannig væri hægt að auka þrýst-
ing á úthafsveiðiþjóðirnar, svo
ekki sé minnst á þann möguleika
að gera þær sjálfar að hafbeit-
arlöndum. Þá yrðu úthafsveiðar
kannski úr sögunni fyrir fullt og
allt. En áður en það getur ræst
þurfa hafbeitarmenn að sýna
neytendum fram á að hafbeitar-
lax sé síst verri neysluvara en
villtur lax, sem 20 til 30 prósent-
um meira í aðra höndina. Er það
meinloka sem er erfið viðureign-
ar.
íBjííft * Science and technology. -gg.)