Morgunblaðið - 19.11.1983, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. NÓVEMBER 1983
33
Framtíð í fjötrum
„Allt rald er í höndum eins aðila.
Ekkert afl er í landinu, sem getur
myndað mótvægi gegn gerræði
flokksins ... Hver einstaklingur
er eins og sprek í ólgusjó, getur
engu raldið um framtíð sína; getur
aðeins lotið boði að ofan ... Þeir
(leiðtogar í kerfi kommúnista)
leyfa sér þó óhjákræmilega, þar
sem þeir eru aðeins menn, að
ganga mjög langt til að ná tak-
mörkum sínum ...
Hrað sýnir þetta? Að leiðtogarnir
sronefndu skeyta hvorki um rétt
né rangt heldur aðeins geðþótta
sinn. Það myndu líka bæði ég og
þú gera í þeirra stöðu, þrí að ann-
að væri ofurmannlegt... Kerfið er
despótík, þar liggur meinsemdin
grafín.
Skúli Magnússon, bréf
frá Kína íjan. 1960.
Stefnuskrá Alþýðubandalags-
ins sýnir ótvírætt, að forystu-
mennirnir eru í grundvallarat-
riðum enn sama sinnis og þegar
þeir í leyniskýrslum lýstu holl-
ustu sinni við einræðiskerfið.
Vegna ótta við að tapa fylgi
meðal kjósenda, fordæma þeir
að vísu austrænan sósíalisma, en
í stefnuskrá þeirra er fólgin
krafa um að koma þessum sama
sósíalisma á hér á landi. Gert er
ráð fyrir þeim möguleika að
flokkurinn hrifsi til sín völdin
með ofbeldi. Ekki er farið í felur
með það, að Alþýðubandalagið
hyggst stjórna þjóðinni eftir
ríkiskenningu marxismans,
sjálfri undirstöðu sovétkerfisins.
„Pólitískt þroskaðir" kaderar
eru til reiðu eins og SÍA-
skýrslurnar sýna. Efnahagsskip-
un sú, sem Alþýðubandalagið
hefur á stefnuskrá sinni, er hin
sama og er við lýði í járntjalds-
ríkjunum. Hún virðist einkum
sniðin eftir austur-þýskri fyrir-
Stefnuskrá
Alþýdubanda-
lagsins er enn
spegilmynd
Sovétkerfisins
mynd, en það getur engan undr-
að.
Aðaleinkenni stefnuskrárinn-
ar er samþjöppun valds í þjóðfé-
laginu á hendur fárra manna,
sem stjorna í senn Flokknum og
margefldu ríkisbákni, sem lagt
hefur undir sig atvinnulífið
beint eða óbeint. „Kerfið er
despótík ...“
„Við teljum ríkis-
kenningu marxism-
ans enn í fullu gildi“
(SÍA-skýrsla í maí 1960)
í Stefhuskrá Alþýðubanda-
lagsins (Reykjavík 1975) segir:
Helstu valdamiðstöðvarnar f
nútíma auðvaldsþjóðfélagi
mynda eina samfellda heild og
því verður aldrei til langframa
stjórnað samtímis eftir tveim
andstæðum meginreglum. Á
fyrsta stigi getur því hin sósí-
alíska hreyfing smátt og
smátt komið sér upp stofnun-
um og aflað sér valdaaðstöðu,
sem gerir henni kleift að
takmarka og skilorðsbinda á
ýmsan hátt verkanir þeirra
lögmála er ríkja í auðvalds-
skipulaginu. En þegar hún
kemst svo langt að geta í veru-
legum mæli sett eigin sjón-
armið og viðmiðunargildi í
stað hinna borgaralegu verður
hún líka að vera þess albúin að
stíga skrefið til fulls og ná úr
höndum borgarastéttarinnar
helstu valdamiðstöðvum þjóð-
félagsins. Með hverjum hætti
þessu markmiði verður náð er
auðvitað ekki undir hreyfing-
unni einni komið, en hún getur
unnið að því að það gerist frið-
samlega. Til þess eru að sjálf-
sögðu því meiri líkur sem lýð-
ræðishefð á sér dýpri rætur og
aðstaða yfirstéttar til beinnar
valdbeitingar er erfiðari.
„Um yfirburði
sósíalismans sem
hagkerfís þarf ...
ekki að ræða“
(SÍA-skýrsla 1960)
í Stefnuskrá Alþýðubanda-
lagsins segir:
Svipta þarf auðmenn og auð-
félög aðstöðu til að hafa und-
irtökin í efnahagslífi þjóðar-
innar. Þar sem svo stendur á
að aðstaða þessara aðila helg-
ast af eignarhaldi á atvinnu-
tækjum og öðrum framleiðslu-
þáttum, þarf að breyta eign-
arforminu í grundvallaratrið-
um:
1) Náttúruauðlindir þurfa að
vera í almannaeigu. Jarðir til
hefðbundinna landbúnaðar-
nytja geta þó áfram verið í
eigu ábúenda.
2) Bankar, tryggingafélög og
aðrar fjármálastofnanir skulu
vera í höndum hins opinbera.
3) Utanríkisverslun skal að
meginhiuta færast á hendur
opinberra aðila.
4) Stærstu fyrirtækin í sjáv-
arútvegi, iðnaði, samgöngum
og innanlandsviðskiptum
skulu gerð opinber fyrirtæki
eða samvinnufyrirtæki.
sem þó nokkur dogmatismi
(kreddufesta, innskot Mbl.) rík-
ir. Hins vegar er þetta alltént
sósíalismi og hreint ekki svo
ósympatískt þjóðfélag að lifa í.
Við aðlögumst því að meira eða
minna leyti, og teljum okkur
skylt að verja það fyrir óvinum
þess í ræðu og riti...
Öll lífsform í Kínaveldi eru svo
framandi og ömurleg, að þú
snýst við þeim öndverður, og
sem þú fordæmir þau, reiðir þú
vöndinn að sjálfum sósíalisman-
um líka. Þetta er ekki aðeins yf-
irvofandi hætta, mér sýnist þú
þegar hafa lyft vendinum. Eg
bið þig sem íslenskan sósíalista:
hugsaðu þig um tvisvar, áður en
þú lætur hann ríða“ (bls. 78).
Þetta ritaði helsti hugmynda-
fræðingur Alþýðubandalagsins í
trúnaðarbréfi eftir þriggja ára
búsetu í einræðisríki ungverskra
kommúnista. Þá voru liðin um
fjögur ár frá því að Krúsjeff fletti
ofan af glæpum Stalíns og ung-
versk alþýða reis upp gegn kúgur-
um sínum.
Samfylkt til varnar víti
Forvitnilegt er að sjá, hvað hin-
ar þrjár aðaldeildir SÍÁ í Austur-
Þýskalandi, Tékkóslóvakíu og Sov-
étríkjunum lögðu til þessarar
deilu. í þessum deildum voru sem
fyrr segir ýmsir helstu frammá-
menn í Albýðubandalaginu, svo
sem Hjörleifur Guttormsson,
Tryggvi Sigurbjarnarson, Þór
Vigfússon, Árni Björnsson og
Árni Bergmann.
I ljós kom, að allir þessir mátt-
arstólpar SÍA tóku í grundvallar-
atriðum afstöðu með Hjalta Krist-
geirssyni gegn Skúla Magnússyni.
Hneigðust þeir einkum til að trúa
einföldustu skýringu Hjalta á
ógnarstjórn í kommúnistaríkjun-
um, þ.e. að „óhæfir kaderar" hefðu
átt mesta sök á henni. í Prag
minntu menn á það af marxískum
lærdómi, að bændur hefðu átt
mikinn þátt í byltingunni í Kína,
„en þeir eru eðli sínu samkvæmt á
lægra pólitísku þroskastigi en
verkamenn, og þar af leiðandi
flokkurinn ekki eins góður og
hann hefði orðið með sterkari
grundvöll í verkalýðsstéttinni"
(bls. 81). Þetta var eftir höfði
Hjalta: Sósíalisminn var fullkom-
inn, en fólkið sém bjó við kerfið
var ófullkomið vegna erfðasynda
frá því í tíð kapítalista.
Hjörleifur og félagar hans í
Austur-Þýskalandi vildu líka
skýra ógnarstjórnina í „alþýðulýð-
veldunum" með því, að stjórnvöld
hefðu verið of háð Sovétríkjunum.
Þaðan hefði stalínisminn breiðst
til annarra landa.
Þeir réttlættu
Gúlagkerfið
En hvað sögðu þeir félagar um
ógnarstjórn Stalíns, sem olli
dauða og þjáningu milljóna
manna um austanverða Evrópu,
kallaði hungursneyð yfir Sovétrík-
in, þrælkaði milljónir manna,
herleiddi þjóðir og þjóðabrot, setti
á svið sýndarréttarhöld yfir
trúum þjónum sínum og leiddi fá-
tækt, ótta og eymd yfir þorrann af
þegnum sínum. Dómur SÍA-
manna um Gúlagkerfið var svo-
hljóðandi:
„Fram til loka annarrar heims-
styrjaldarinnar gáfu hinar
sögulegu kringumstæður ekkert
svigrúm til að velja um leiðir, ef
ríkisform sósíalismans átti að
halda velli. Heimsstyrjöldin
sjálf er áþreifanleg sönnun
þess...
Var ekki svipað ástatt fyrir öll-
um sósíalískum ríkjum fram yf-
ir 1950? Höfðu ekki ráðamenn
fulla ástæðu til að óttast árás?
Ef svo var, voru þeir ekki skyld-
ugir til að undirbúa efnahagslíf-
ið undir það? Og þá er komin
sama sagan og áður í Sovét,
hraðinn í þungaiðnaðinum og
lélegu lífskjörin með tilheyrandi
ríkisvaldi. — Eða áttu kommún-
istar í þessum löndum að sleppa
hinum pólitíska möguleika, sem
stríðsúrslitin veittu, til að taka
völdin, af því að hinar sögulegu
kringumstæður voru erfiðar og
óhagstæðar?" (bls 89).
Hjörleifur og félagar höfðu
kveðið upp svipaðan dóm og Hjalti
í Ungverjalandi: Gúlagkerfið var
fyllilega réttlætanlegt sem „næsta
óhjákvæmilegt þróunarstig hinna
núverandi sósíalísku ríkja, en
vissulega engan veginn nauðsyn-
legt skref þeirra landa, sem á eftir
koma. Nú hafði ógnaræðið náð
sínum göfuga tilgangi, öll and-
staða hafði verið bæld niður. Sósí-
alistaríkin voru sem betur fer orð-
in „hernaðarlega sterkari en hið
fjandsamlega umhverfi", og „kad-
erar“ fóru „vafalítið batnandi".
Með því að svo væri komið málum,
töldu hinir upprennandi „kaderar"
Alþýðubandalagsins, að félagarnir
austan tjalds gætu slakað á ógnar-
stjórninni sósíalismanum að skað-
Iausu. Það væri kominn tími til
„að hverfa frá Stalínismanum í
stjórn hinna sósíalísku ríkja",
þ.á m. i Kína.
I leit að afsökunum
Skýringu Skúla Magnússonar á
orsökum ógnarstjórnarinnar vís-
uðu SÍA-menn í Austur-Þýska-
landi og Tékkóslóvakíu á bug eins
og Hjalti Kristgeirsson og Árni
Bergmann höfðu gert á undan
þeim. Þess var getið, að Hjalti og
Árni viðurkenndu, „að kerfið hafi
verið despótískt", þ.e. harðstjórn,
en ekki dygði að dveljast við liðna
tíð. Skúli ætti nú að fara að ráðum
þessara mætu manna og snúa sér
æðinu. Virkir dagar Stalínstíma-
bilsins voru liðin tíð í hugum
þeirra Árna og Hjalta og hátíð að
ganga í bæ sósíalismans með sam-
virkri forystu félaga Krúsjefs.
Kerfið var í eðli sínu gott og þess
vegna var mest um vert að finna
afsakanir fyrir því sem enn fór
aflaga austur í Kína. Það var
niðurstaðan.
Hjúskapur sósíalisma
og einræðis
í þeim skýrslum, sem spunnist
höfðu út frá ádeiiu Skúla Magn-
ússonar á kínverska einræðið,
höfðu SÍA -menn viðurkennt, að
margir gallar væru enn á fram-
kvæmd sósíalismans austantjalds.
Menn höfðu jafnvel gengið svo
langt að tala um „skipbrot
draumsjóna" sinna. En trú þeirra
á kerfið var þó í grundvallaratrið-
um óbreytt eins og hér hefur verið
sýnt fram á með mörgum tilvitn-
unum í leyniskýrslurnar. Það var
líka langt frá því, að dvölin austan
tjaldsins hefði kennt „kaderum"
Alþýðubandalagsins að meta kosti
vestræns lýðræðis. Hjörleifi og fé-
lögum hans í Austur-Þýskalandi
þótti það t.d. mesti óþarfi af
bræðraflokknum að vera að burð-
ast við að halda almennar kosn-
ingar í landinu. „Því ekki að koma
til dyranna eins og maður er
klæddur, segja það opinskátt, að
hér ríki „alræði öreiganna", sem
þrýsti hinum borgaralegu og fas-
istísku öflum niður á meðan hinir
sósíalísku þjóðfélags- og atvinnu-
hættir eru á bernskuskeiði?" (bls.
36). „Hjúskapur" sósíalisma og
lýðræðis var alls ekki á dagskrá
eins og þessi fleygu orð Hjörleifs
Guttormssonar sanna:
Við álítum, að rétt sé og sjálf-
sagt að leyfa ekki umræður né
gefa fólki kost á að velja um
neitt nema á grundvelli sósíal-
ismans ... Okkur er það jafn-
framt ljóst, að „frjálsar kosn-
ingar“ eins og tíðkast á Vestur-
löndum gefa alranga mynd af
vilja fólksins" (bls. 47).
Þrátt fyrir ýmsar aðfinnslur,
hafði það aldrei hvarflað að SlA-
mönnum, að sósíalisminn gæti um
fyrirsjáanlega framtíð þrifist á
einræði Flokksins. Það fór því vel
á því, að Hjörleifur og félagar
skyldu ljúka deilunni við Skúla
Magnússon með því að ítreka holl-
ustu sína við grundvallarkenning-
ar Marx og Leníns um flokksein-
ræðið:
„Ekki þykir okkur bysnessinn
(þ.e. ástandið í Kína, innskot
Mbl.) sanna, að alræði öreig-
anna sé úrelt hugtak og veru-
leiki þess fyrirfinnist ekki ...
Auk þess teljum við þá tilraun
sem um er rætt hér (þ.e. alræði
kínverskra kommúnista, inn-
skot Mbl.) ekki hafa misheppn-
azt, og rétt að tala um bysness-
inn sem birtingarform alræðis-
ins. Við teljum ríkiskenningu
marxismans enn í fullu gildi"
(bls. 90).
SlA-menn höfðu gagnrýnt
formgalla kerfisins, en þeir höfðu
ekki hvikað frá inntaki kenningar-
innar um „alræði öreiganna". Þá
kenningu hafði Lenín skýrgreint
svo: „Vald, er öreigalýðurinn (les:
kommúnistaflokkurinn) öðlast
með baráttu og styður með ofbeldi
gegn burgeisastéttinni, vald sem
er óbundið af öllum lögum.“ (Arn-
ór Hannibalsson: Valdið og þjóðin,
bls. 64). „Kaderar" Alþýðubanda-
lagsins höfðu lært það í járn-
tjaldsríkjunum, hvernig kommún-
istar gátu tekið sér slíkt vald og
farið með það. Þeir vonuðust til,
að flokkur sinn kæmist í þá að-
stöðu á Islandi og voru tilbúnir að
gegna skyldum sínum trúir „ríkis-
kenningu marxismans“.
„Hins vgar er þetta alltént sósíalismi og hreint ekki svo ósympatískt þjóðfélag ad lifa í. Við aðlögumst því að meira
eða minna leyti, og teljum okkur skylt að verja það ..." Þetta ritaði Hjalti Kristgeirsson, hugmyndafræðingur
Alþýðubandalagsins, eftir áralanga búsetu í Austur-Evrópu.