Morgunblaðið - 24.11.1983, Blaðsíða 22

FIMMTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1983
TÓMAS GUÐMUNDSSON
SKÁLD
Einn af fáum nákomnum vinum mínum
uppúr fermíngu og kríngum menntaskóla-
nám var skáldið Tómas Guðmundsson frá
Efribrú í Grímsnesi. Við tókum próf sam-
an inní skáldabekkinn sem svo var nefnd-
ur veturinn á eftir, 4ða bekk Mentaskólans
vorið 1918. Kunníngsskapur okkar og góð
vinátta tveggja æskumanna hélt áfram;
líka á sumrin.
Sumarið eftir þennan vetur, ríkan bæði
að reynslu og vondraumum, fór ég í orlof
mitt, gángandi heimanað frá mér úr Lax-
nesi, með hund minn Laxa, að hitta Tómas
Guðmundsson vin minn og skáldbróður
heima hjá honum á Efribrú í Grímsnesi.
Leiðin lá skáhalt Wert yfir aungvan þjóð-
veg austan Borgavhóla syðst á Mosfells-
heiði: þurrar mosaþembur gráar í þurkin-
um og stundum þýfi eða flög eftir uppi-
stöður; en hvergi vatn.
Alt gekk einsog í sögu uns komið var
austur á Nesjavelli, að Brynjólfur bóndi
bauð gaungumóðum dreing til stofu að
þiggja svaladrykk. Þegar ég kom út aftur
var hundurinn minn horfinn. Hann hefur
víst hræðst þessar ógnar fjarlægðir í tíma
og rúmi og flúið heim til sín til að lenda
ekki útí ómælinu meðan ég sat í gesta-
stofu.
Það voru þau ár.
Við Tómas vorum í rauninni sami ár-
gángur af ótilteknu víni. Við lásum hvor
annars skáldskap og skildum hann. Við
vorum vona ég einsog vín sem er að byrja
að gerja.
Tómas var ekki aðeins lífsþyrstur mað-
ur, heldur gagnþrúnginn af skáldskapar-
anda, og svo heppinn, einsog fleiri á hans
aldri, að hafa þegið af sinni góðu móður
síðrómantíska lífsneistann þýska frá
Steingrími Thorsteinssyni; og vorum við
að þessu leyti bræður og saga okkar æsku-
saga hvor annars.
Viðstaða gestsins á Efribrú fór í að klífa
þessi stóru litlu fjöll Suðurlandsundirlend-
isins, blá og góð. Við vorum kanski ekki
heimsfræg skáld, en við vorum skáld hvor
í annars heimi, eða réttara sagt, hvor í
annars draumi; og skildum hvor annars
orð samkvæmt þeim síklassiska draumi
rómantíkurinnar, sem við báðir lifðum
reyndar að sjá líða undir lok. Við lifðum að
sjá hörmúngar heimsins, forheimskun
hans og ómensku og það sem sárast var af
öllu, marklausa sigra hins góða; og lifa i
því andrúmslofti þar sem bestu vinir hitt-
ast einsog framandi menn. Ég vona að við
höfum lært að skilja hvor annars draum-
farir útfrá þeim draumi, ættuðum úr
grikkjum, sem þá átti fyrir sér að liða
undir lok fyrir augum okkar og eyrum; —
ásamt stuðlum og höfuðstöfum á íslensku;
að viðbættu metrinu og riminu. Sá ormur
sem nagar alt lifandi niður í rót, og kapp-
kostar að gera álfurnar að eyðimörku,
hrökktist inní líf okkar skálda.
Við upphófumst sem rómantískir menn;
altrúistar; öðrum góðir. Þegar tímar liðu
og vondraumar urðu hlægilegir, og atóm-
bomban var birt okkur í skrumskælingu
fagnaðarboðskapar, dróu raunveruleg
skáld sig í hlé — ef ekki var þá búið að
taka af þeim orðið áður, með þeirri afsök-
un að hans hátign djöfullinn væri kominn
til að brenna heiminn. Þegar Tómas stígur
útúr rúmi sínu gamall maður, til að gánga
útá eingið og heilsa uppá fugla blóm og
dýr, svo og grasið græna sjálft, þá vissu
þau öll að hann var kominn til að kveðja.
Halldór Laxness
Tómas ásamt konu sinni Berthu í
stúdentafagnaði á miðjum fímmta ára-
tugnum.
Foreldrar Tómasar, Steinunn Þorsteins-
dóttir og Guðmundur Ögmundsson bóndi
Efri-Brú.
Tómas 16 ára ásamt móður sinni Stein-
unni Þorsteinsdóttur.
1901/1983