Morgunblaðið - 24.11.1983, Blaðsíða 40

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1983
Þegar hætt
reynist för
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Steinar J. Lúðvíksson: ÞRAUTGÓÐ-
IR Á RAUNASTUND. XV. 191 bls.
Örn og Örlygur. Rvík, 1983.
Tvö ár eru hér á dagskrá, 1962
og 1963. Hvort tveggja var slysaár.
Minnisstæðasti atburður fyrra
ársins var líkast til er Elliði frá
Siglufirði fórst. Tveir af áhöfninni
týndu lífi, hinir björguðust. Og
þar var sannarlega þreytt kapp-
hlaup við dauðann. Togarinn Júpí-
ter kom á síðustu stundu og bjarg-
aði mönnunum. Veður var slæmt,
rok og stórsjór. Skipstjórinn á Ell-
iða skaut línu yfir til Júpíters og
hæfði í fyrsta skoti. Fjórum til
fimm mínútum eftir að áhöfnin
var komin yfir í Júpíter sökk Ell-
iði. Ef skotið úr línubyssu skip-
stjórans hefði geigað — hvað þá?
Árið 1963 var minnisstætt fyrir
margra hluta sakir. Loftslag hafði
þá verið hér tiltölulega hlýtt um
mörg undanfarin ár. Frá miðjum
janúar til 9. apríl umrætt ár var
veður eins gott og fagurt og hægt
var að hugsa sér, sólskin og blíð-
viðri dag hvern og hitinn tíu til
tólf stig um hádaginn. Fyrir
marslok voru flestöll lauftré
sprungin út í görðum Reykjavíkur
eins og komið væri hásumar. Að
morgni 9. apríl vöknuðu höfuð-
borgarbúar enn til sömu blíðunn-
ar. En upp úr hádegi tók veður að
skipast i lofti. Frá hádegi til mið-
nættis þennan dag féll hiti sums
staðar sunnanlands um allt að
tuttugu og fimm gráður. Norðrið
var að hefja sókn. Gerningaveður
hefði þetta einhvern tíma verið
kallað. Forspá þess reyndist líka
skuggaleg. Hlýskeiðið var á enda,
loftslagið snarkólnaði og erum við
enn í þeim kapítula. Og enginn
veit hvenær linnir.
Steinar J. Lúðvíksson kallar
þetta »mannskaðaveðrið 9. og 10.
apríl«. Og það eru orð að sönnu.
Óveður þetta, sem skall á eins og
hendi væri veifað og án þess því
Steinar J. Lúðvíksson
hefði verið spáð, varð sextán
mönnum að bana. Fjórtán fórust
með bátum sem sukku en tvo tók
útbyrðis af báti. Veðurhæðin náði
ellefu til tólf vindstigum norðan-
lands með hörkufrosti og fann-
komu. Sjómaður, sem tók út af
sökkvandi bát og tekinn var um
borð í strandferðaskipið Esju eftir
að hafa verið í sjónum þrjár til
fjórar mínútur, reyndist vera lát-
inn er til hafnar kom, slíkur var
heljarkuldinn.
En fleira lék íslenska flotann
hart en veðrin á þessum árum.
Mikla athygli vakti strand Esju
skammt norðan við Dagverðareyri
við Eyjafjörð í desember 1962.
Skipið var að koma frá Akureyri í
blíðskaparveðri og sigldi sem leið
liggur út fjörðinn þegar stefnan
var allt i einu tekin á Óxnadals-
heiði. Esjan hafði þá hvort
tveggja, siglingatæki og mann-
afla, til að komast leiðar sinnar í
besta veðri á þægilegri siglinga-
leið. Enda leið hún svo mjúklega
upp í fjöruna að hvorki áhöfn né
farþega sakaði, og aftur komst
hún á flot, annaðhvort af eiginn
rammleik eða með hjálp annars
skips sem togaði í hana, það mál
er eitthvað á huldu. Orsökin? Mis-
heyrn, misskilningur og mannleg
mistök. Nemendur í stýrimann-
askólum ættu að kynna sér þetta
strand, því ekki eru ailar fjörur
eins meinlausar og strönd sú sem
tók á móti Esjunni á friðsælu des-
emberkvöldi fyrir tuttugu og einu
ári.
Á þessum árum bjuggust menn
við Kötlugosi á hverri stundu.
Þeir, sem óku um Mýrdalssand,
höfðu ekki augun af jöklinum en
horfðu naumast á veginn fram-
undan. Ekki gaus Katla heldur
hafsbotninn suðvestur af Vest-
mannaeyjum og upp kom Surtsey.
Sú lexía kom Vestmanneyingum
síðar að góðum notum. Steinar J.
Lúðvíksson segir frá því að »13.
desember lentu nokkrir Vest-
manneyingar í kröppum dansi er
þeir freistuðu landgöngu í Surts-
ey, en þennan dag var mánuður
liðinn frá upphafi gossins þar«.
En sjórinn reyndist fleiri
mönnum háskalegur, en þeim sem
stigu á skipsfjöl. Margir duttu út
af bryggjum: karlar, konur, börn.
Var það ekki á þessum árum sem
til tals kom að loka Reykjavíkur-
höfn fyrir óviðkomandi umferð?
Þar hefur of margur endað ævi
sína, en líka mörgum verið bjarg-
að frá bráðum bana. í sjávarþorp-
um hringinn um landið er bryggj-
an ekki aðeins til að binda við
hana skip, ferma þau og afferma,
hún er líka barnaleikvöllur, eins
og lesa má um í endurminningum
margra sem alist hafa upp í þorp-
unum, en því miður oft bráð-
hættulegur leikvöllur. Það sanna
mörg dæmi í þessu greinagóða
riti. Hafnarstjórnir þurfa að stú-
dera þetta rit Steinars J. Lúð-
vikssonar. í hverju einasta bindi
(eftir að hafnarmannvirki komu
til sögunnar) er greint frá fleiri
eða færri slysum sem urðu með
þeim hætti að fólk féll út af
bryggjum.
Fimmtán bindi eru þegar komin
af þessu mikla riti. Ög mikið er
enn eftir. Varla verða mörg ís-
lensk ritsöfn lengri um það er lýk-
ur.
Þó saga þessi sé að nokkrum
hluta dapurleg fjallar hún að hinu
leytinu um eitthvert jákvæðasta
starf sem unnið hefur verið í
okkar mjög svo sundurleita sam-
félagi.
Erlendur Jónsson
Aldnir minnast æskuára
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Krlingur Davíðsson: ALDNIR HAFA
ORÐIÐ. XII. 325 bls.
Skjaldborg. Akureyri, 1983.
Aldnir hafa orðið er eins konar
ársrit, kemur nú út í tólfta sinn.
Svo lífseigt væri það naumast orð-
ið ef það fyndi ekki hljómgrunn.
Enda er rit þetta jafnan heldur
notalegt. Sjö einstaklingar segja
frá hverju sinni. Stundum eru á
ferðinni þekktar persónur, fleiri
þó fáum kunnar.
Þetta tólfta bindi hefst á frá-
sögn Baldvins Þ. Kristjánssonar.
Hann hefur gegnt ýmsum störfum
um ævina. Iængst var hann er-
indreki samvinnuhreyfingarinnar
og er kunnastur sem slíkur. Bald-
vin er þaulvanur fundamaður og
nefndamaður og býr þáttur hans
að því, hann kann að koma fyrir
sig orði. Hann segir fjörlega frá.
Og hann kynnir sig sem kappsfull-
an félagsmálamann. Skemmtileg-
ast segir Baldvin frá skólavist
sinni á Núpi. Þar var mikið sung-
ið. Þykir Baldvin ekki mikið koma
til skóla þar sem enginn er söng-
urinn. Og hann sneiðir maklega að
núverandi skólakerfi: »Enginn
nema Guð einn, veit, hversu mikils
viðkomandi ungmenni fara á mis
á sama tíma og vitstola fáránleik-
inn flæðir um gættir á kostnað al-
mennings.* — Baldvin minnist
margra þekktra manna og talar
vel um alla. Þykja mér dómar
hans um menn og málefni nokkuð
einhliða. En slíkur er háttur
margra sem mikið hafa starfað á
opinberum vettvangi og óvanir eru
að segja og skrifa annað en það
sem allir mega heyra: Þeir vilja
hafa vaðið fyrir neðan sig.
Næstu tveir þættir eru skráðir
eftir rosknum Akureyringum —
Laufey Valrós Tryggvadóttir og
Sigurður Helgason rafvirkja-
meistari segja frá. Þau eru bæði
orðvör eins og Baldvin en ekki
gædd fjöri í sama mæli og hann.
Satt að segja finnst mér frásögn
þeirra í það hversdagslegasta til
að vekja forvitni og halda manni
vakandi. Nokkuð verður að bera til
sögu hverrar.
Sigurður Jóhannesson frá
Vermundarstöðum er næstur við-
mælenda Erlings en hann er nú
látinn, lést í fyrra liðlega níræður
og taldist því til hinna elstu meðal
núlifandi kynslóða. Sigurður lýsir
því hversu erfitt var fyrir ur.gan
mann og eignalausan að stofna
heimili og koma undir sig fótunum
á fyrstu áratugum aldarinnar.
Eitt sinn leitaði hann til Sigurðar
Kristinssonar, kaupfélagsstjóra á
Akureyri. Sigurður leysti ekki að-
eins fjárhagsvanda nafna síns
heldur jók hann »bjartsýni mína
og lífsþrótt minn, svo ég leit hlut-
ina öðrum augum en áður,« segir
Sigurður Jóhannesson. Hann segir
að leiðandi menn eigi að -auka
mönnum þrótt með brýningum og
hvatningum. Betur að allir fyrir-
menn gætu það og gerðu.
Næsti sögumaður, Erik Kondr-
up, er fæddur í Kaupmannahöfn
og hálfdanskur eins og nafnið
bendir til. Móðir har.s, íslensk,
vildi eiga heima á Akureyri. Það
kostaði skilnað og fyrir bragðið
Erlingur Davíðsson
naut hann ekki forsjár föður síns.
Erik Kondrup lýsir vel sambýlinu
á uppvaxtarárunum þar sem
margar fjölskyldur og einstakl-
ingar deildu sama húsinu, jafnvel
sömu íbúðinni. Svo þröngt var bú-
ið »að því yrði tæplega trúað nú þó
rétt væri lýst.« Erik Kondrup var
bæði iðnaðarmaður og veitinga-
maður, rak meðal annars Hótel
Norðurland sem margir miðaldra
og eldri Akureyringar minnast
með gleði því það var á árum áður
fjölsóttur skemmtistaður.
Hrafn Sveinbjarnarson, næstur
á blaði, er Austfirðingur. Hann
segir meðal annars frá vegavinnu
á Mývatnsöræfum og bygginga-
vinnu á Skriðuklaustri — hjá
Gunnari skáldi. Þá fluttist Hrafn
að Hallormsstað og hefur búið þar
síðan. »Ég hef aðeins einu sinni
séð Lagarfljótsorminn,« segir
Hrafn. Ymsum mundi nú þykja
það nokkuð til frásagnar.
Að lokum víkur sögunni vestur,
Sigríður Pétursdóttir frá Selskerj-
um við Breiðafjörð segir frá. Sig-
ríður fæddist fjórum árum fyrir
aldamót og man því tímana
tvenna. Mikið var líf og fjör við
Breiðafjörð á uppvaxtarárum
hennar. og gróska í mannlífinu.
Eitt sinn bað vinkona Sigríðar
hana — gift kona — að passa
bónda sinn sem væri nokkuð fjöl-
þreifinn til kvenna, sjálf yrði hún
tímunum saman fjarri heimili
sínu. »Þegar ég kom í nýju vistina
þurfti ég ekki lengi að bíða þess að
vita vissu mína í því efni, að vin-
kona mín hafði í engu logið á
bónda sinn.« Sigríður mátti því
gæta sjálfrar sín, fyrst og fremst.
En svo Iiðu árin, fólki fækkaði við
Breiðafjörð, Sigríður fluttist norð-
ur til Akureyrar og situr þar að
Ijúfum minningum í hárri elli.
Mig minnir ég hafi látið þess
getið vegna fyrri binda þessa
mikla ritsafns að skrásetjari
mætti vera nokkru aðgangsharð-
ari við sögumenn, láta þá opna sig
betur. Það stendur enn. Það er
ekki alltaf mikið sem skilur á milli
hins góða og hins ágæta. Hér
vantar aðeins herslumuninn.
Endurminningarnar í þessari bók
mættu vera blóðríkari, enda þótt
ekki sé verið að biðja um að flett
sé ofan af einhverjum heilögum
leyndarmálum, síður en svo.
Erlendur Jónsson
Fjör og frísk-
ir vöðvar
Skjaldborg á Akureyri hefur sent
frá sér bókina Fjör og frískir vöðvar
— vaxtarrækt fyrir konur og karla
eftir Svíann Andreas Cahling.
Eins og nafnið gefur til kynna
er hér á ferðinni bók ætluð þeim,
sem vilja stunda vaxtarrækt,
hvort heldur er heima eða í sér-
stökum æfingastöðvum. Þá segir í
fréttatilkynningu, að bókin henti
vel öllum þeim, sem vilja hugsa og
styrkja líkama sinn og halda sér í
góðu líkamlegu ástandi.
Andreas Cahling hefur m.a.
hlotið heimsmeistaratitil í vaxt-
arrækt og hann hefur jafnframt
komið hingað til lands til þess að
sýna árangur æfinga sinna.
Bókin Fjör og frískir vöðvar er
rumlega 140 bls. að stærð og í
henni er að finna 120 skýringar-
myndir. Gísli Rafnsson og Sigurð-
ur Gestsson tóku bókina saman.
m pið í kvöld til 1 kl.20
o í HAGKAUPSir akureyr! |