Morgunblaðið - 04.12.1983, Síða 36

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. DESEMBER 1983
36
Ný sýning í Islenzku óperunni
Þegar Miðillinn var frumsýndur
í háskólaleikhúsi í New York árið
1946 voru skiptar skoðanir um
gildi verksins, en þegar kom að
næstu uppfærslu, á vegum Ballet
Society í New York, lýstu gagn-
rýnendur velþóknun sinni ein-
róma. Það var þó ekki fyrr en
óperurnar voru sýndar á Broad-
way árið 1947 að þær slógu í gegn,
en aðdragandinn sannar að van-
meta skyldi hina óútreiknanlegu
duttlunga „neytandans". Þrátt
fyrir frábærar viðtökur gagnrýn-
enda sýndu leikhúsgestir Broad-
way-sýningunni lítinn áhuga í
fyrstu. Mikið fé hafði verið lagt í
uppfærsluna og þegar sýnt hafði
verið fyrir hálftómu húsi vikum
saman sáu Menotti og félagar
hans hilla undir gjaldþrot. Þá
hugkvæmdist tónskáldinu að
perur þær eftir Gian Carlo Menotti, Miðillinn og Sím-
inn, sem Islenska óperan frumsýndi á föstudagskvöld-
ið hafa lengst af verið fluttar saman. Flutningur Mið-
ilsins, sem er dramatísk ópera í tveimur þáttum, tek-
ur skemmri tíma en svo að nœgi til að hafa ofan af
fyrir óperugestum heilt kvöld, og samdi Menotti Sím-
ann sérstaklega til að sýna um leið og Miðilinn. Ekki
er ótrúlegt að tónskáldinu hafi verið í huga það sem
þessi fyrirbœri eiga sameiginlegt — þ.e. tengingu með
fjarskiptasambandi.
skrifa Arturo Toscanini sem hann
þekkti frá gamalli tíð og bjóða
honum að koma og sjá óperuna.
Toscanini var þekktur fyrir að
haga sér sem oftast gagnstætt því
sem vænst var og því brá Menotti
á það ráð að taka fram í boðsbréf-
inu að auðvitað dytti sér ekki í hug
að Toscanini þekktist boðið en sér
fyndist það skylda sín sem ítala
að bjóða landa sínum að koma og
sjá sýninguna. „Mér til mestu
undrunar," segir Menotti, „hafði
þessi ögrun rétt áhrif." „Kæri
Menotti, hví heldurðu því fram að
ég muni ekki koma til að sjá óper-
urnar þínar? Auðvitað kem ég.
Taktu frá stúku handa mér.“ Við
létum blaðafulltrúa okkar auðvit-
að vita af þessu og hann lét blöðin
vita. Og þar sem Toscanini lét
nánast aldrei sjá sig meðal leik-
húsgesta í New York varð uppi
fótur og fit þegar hann kom til að
sjá sýninguna í Barrymore-
leikhúsinu. Að heita má hver
dálkahöfundur gat um atburðinn
og útiagði á sína vísu. Næsta kvöld
urðu þau undur og stórmerki að
Toscanini birtist aftur í leikhús-
inu og nokkrum dögum síðar
hringdi hann aftur og kvaðst vilja
sjá Miðilinn einu sinni enn. Við
létum það berast að Toscanini
Miðillinn
væri að koma til að sjá sýninguna
f þriðja sinn. Nú var náttúrulega
alltaf uppselt. Tímaritið Life sendi
Gjon Mili til að taka myndir á
sýningunni. Við sýndum á Broad-
way í átta mánuði."
Eins og gefur að skilja markaði
þetta tímamót á ferli Menottis.
Miðils-hlutverkið var í höndum
Marie Powers sem varð stjarna
fyrir vikið. Hún hafði kontra-alt-
rödd og var afar stór upp á sig og
sérkennileg í háttum. Þegar hún
kom til að syngja fyrir, sem kallað
er, segir Menotti að hún hafi hag-
að sér eins og stórveldi og kynnt
sig sem Crescentini greifynju og
tók því með tregðu að hugleiða að
taka að sér hlutverkið. „Ég þarf að
kynna mér hlutverkið," hefur
Menotti eftir henni. „Ég þarf að
hugleiða málið. Þetta hljómar
ekki illa en ég verð að vera vönd
að virðingu minni, því ég hef sung-
ið í mörgum helstu húsum verald-
ar. Lofið mér að skoða handritið í
nokkrar vikur og svo læt ég ykkur
vita.“ Svo segir Menotti: „Við bara
sátum og góndum á þessa mekt-
arfrú. Svo sneri hún við blaðinu.
„Æ, við skulum annars hætta
þessu kjaftæði. Ég á nákvæmlega
fjörutíu sent í vasanum svo það er
eins gott fyrir mig að taka þessu.
Auðvitað tek ég þessu tilboði."
Og hlutverkið fór hún svo vel
með að Menotti segir hana hafa
verið hina fullkomnu. Böbu. „En
erfið var hún. Hræðileg príma-
donna. Og skrýtin var hún líka.
Hún stundaði skylmingar þegar
hún átti frí og kom aldrei öðru vísi
en á hjólaskautum í leikhúsið.
Hún bjó á Hótel Weelington og á
hverju kvöldi spennti hún á sig
hjólaskautana og lét sig renna
niður Broadway að dyrum leik-
hússins. Kolvitlaus manneskja."
Síðan segir Menotti frá því að
einn góðan veðurdag hafi Marie
Powers boðað sig til fundar ásamt
öðrum aðstandendum sýningar-
innar og lögfræðingi sínum. Þegar
á hólminn var komið flutti lög-
fræðingurinn langa og ítarlega
ræðu um það að hinar frábæru
Menotti og Samuel Barber í heimsókn Jacqueline og JFK í Hvíta
húsinu.
Marie Powers og Leo Coleman í Miölinum á Broadway.
og srniinn
viðtökur sem Miðillinn fengi væri
Marie Powers að þakka og því
bæri ekki aðeins að skrá nafn
hennar yfir nafni Menottis heldur
skildi það skráð á þrisvar sinnum
stærra letri. Menotti féllst á þessa
kröfu, í fyrsta lagi af því að hon-
um var sama og í öðru lagi af því
að hann nennti ekki að standa í
argaþrasi út af slíkum smámun-
um.
Þegar sýningum á Miðlinum og
Símanum lauk á Broadway var
haldið til Evrópu þar sem óper-
urnar voru settar upp í Lundúnum
og París við mikinn orðstír. Eftir
þá frægðarför var Menotti farinn
að láta að sér kveða á alþjóða-
vettvangi og síðan hafa þessar
óperur hans og fleiri verið sýndar
víða um lönd.
MIÐILLINN
Menotti fékk hugmyndina að
þessari óperu í Salzburg árið 1936.
Þar var honum boðið að sitja mið-
ilsfund og eftir á sagði hann efa-
semdir sínar vegna þess sem fyrir
bar ekki vera undirrót verksins
heldur áfergju fundarmanna í að
leggja trúnað á að þeir væru
raunverulega komnir í beint sam-
band við framliðna ástvini sína.
Reyndar voru þetta ekki fyrstu
kynni Menottis af spíritisma. í
æsku hafði hann dvalist um tíma
á heimili í Genúa þar sem húsráð-
endur voru spíritistar og héldu
reglulega miðilsfundi, sem Men-
otti heillaðist mjög af.
Um Miðilinn segir tónskáldið:
„Þetta er raunasaga konu sem
er á milli tveggja heima, hins
raunverulega heims sem hún ber
ekki fullt skynbragð á og hins yf-
irnáttúrulega heims sem hún get-
ur ekki trúað að sé til. Baba, mið-
illinn, vílar ekki fyrir sér að beita
skjólstæðinga sína svikum og
prettum þar til óvænt atvik kemur
henni í opna skjöldu. Atvikið
sviptir hana sjálfstrausti og hún
verður hamslaus af bræði."
I ÞÁTTUR
Óperan hefst á því að Móníka,
Gian Carlo
Menotti
Enda þótt Gian Carlo Menotti
sé fæddur og uppalinn á ftalíu
þá hefur hann verið talinn
brautryðjandi í bandarískri
óperu, enda fluttist hann til
Bandaríkjanna sautján ára að
aldri og var búsettur þar lengst
af starfsævi sinnar. Gian Carlo
Menotti fæddist í Gadegliano í
námunda við Mílanó árið 1911,
hinn sjötti í röðinni í hópi tíu
systkina. Fjölskyldan var vel
efnum búin og móðirin ákafur
unnandi fagurra lista. Hún réð
heimiliskennara til að annast
listrænt uppeldi barnanna og lét
þau læra á fiðlu, selló og píanó.
Snemma kom í ljós að Gian
Carlo var gæddur sérstökum
tónlistarhæfileikum og fimm
ára að aldri var hann farinn að
semja smálög á píanóið. Ellefu
ára að aldri hafði hann samið
fyrstu óperu sína, Dauða Pierr-
ots. Um fjögurra ára skeið
stundaði hann nám við tónlist-
arskólann í Mílanó en þá taldi
móðir hans tímabært að hann
fengi eins góða tónlistarmennt-
un og völ væri á. Hún fluttist
með hann til Bandaríkjanna þar
sem hann nam við Curtis-
stofnunina í sex ár.
Ines Menotti, móðir tónskálds-
ins, var afar sterkur persónu-
leiki og hafði mikil áhrif á son
sinn og reyndar börnin öll.
„Hún var mjög geðrík kona,“
segir Menotti, „og mjög fögur.
Hún var ákaflega ráðrík og fólk-
inu í þorpinu fannst hún lfta
stórt á sig. Ég held að faðir minn
hafi verið dauðhræddur við
hana, en við börnin, hvert eitt og
einasta, dáðum hana takmarka-
laust. Faðir minn barði mig að-
eins einu sinni og ég minnist
þess mjög vel því að refsingin
var svo köld og harkaleg. Á hinn
bóginn held ég að móðir mín hafi
barið mig allt að því daglega, en
ég man ekkert eftir því, af því að
það var sjálfsagður hlutur þar
sem tilfinningar voru með í spil-
inu. Hún var afar hugmyndarík.
Hún lét okkur alltaf hafa nóg að
gera og var aldrei í vandræðum
með verkefni handa okkur. Ég
man eftir því að iðulega brast
föður minn þolinmæði þegar
honum þóttu uppátæki hennar
keyra úr hófi. Eitt sinn fékk hún
t.d. þá hugmynd að umturna
garðinum og endurskipuleggja
hann. Hún lét skera niður allar
kamelíurnar og plantaði mímós-
um í staðinn. Stöðugar deilur
voru uppi vegna þess að móðir
Gian Carlo Menotti er annálaóur fyrir persónutöfra og glæsimennsku.
Hann hefur alla tíö haldiö sig ríkmannlega, en þessi mynd er úr Life
Magazine.