Morgunblaðið - 30.12.1983, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. DESEMBER 1983
Hallgrímur Pétursson (Sigurður Karlsson) og Guðríöur Símonardóttir (Steinunn Jóhannesdótt-
ir).
Gudda (Steinunn Jóhannesdóttir) og Ólafur (Hákon Waage).
Píslarvætti Guðríðar Símonardóttur
Leiklist
Jóhann Hjálmarsson
Þjóðleikhúsið:
Tyrkja-Gudda
eftir Jakob Jónsson frá Hrauni.
Tónlist: Leifur Þórarinsson.
Lýsing: Ásmundur Karlsson.
Leikmynd og búningar:
Sigurjón Jóhannsson.
Leikstjóri: Benedikt Árnason.
Jakob Jónsson frá Hrauni hef-
ur að mig minnir einhvers stað-
ar drepið á leikritun sem fyrst
og fremst var gerð fyrir þröngan
hóp, kannski heimilisfólk á af-
skekktum bæ í íslenskri sveit.
Höfundar þessara leikrita höfðu
ekki vegsemd í huga, það að vera
frægir og leiknir í stórum leik-
húsum. En þeir höfðu ríka þörf
fyrir að tjá sig í töluðu máli, láta
reyna á tunguna til að koma
hugðarefnum sínum á framfæri,
oft boðskap í siðferðilegum til-
gangi.
Tyrkja-Gudda Jakobs Jónsson
er ekki leikrit áhugamanns í
þessum skilningi. Það hefur til
að bera metnað leikritahöfundar
sem stefnir hátt. Áður en Jakob
Jónsson samdi Tyrkja-Guddu
(1945) hafði hann lokið við Öldur
(1940) sem er á margan hátt at-
hyglisverð og lipur leikritun.
Fleiri verk eftir hann mætti vit-
anleg telja. En alþýðlegur tónn
Tyrkja-Guddu minnir á leikrita-
gerð sem löngum hefur þróast
við hliðina á markvissum leik-
skáldskap og engan skaðað að ég
held. Ég á við verk áhugamanna
sem fyrst og fremst miða að því
að skemmta og fræða.
Tyrkja-Gudda hefur marga
kosti hins alþýðlega leiks. Efnið
er sögulegt og höfðar til allra
sem á annað borð láta sig sögu
þjóðarinnar varða. Það er
Tyrkjaránið alræmda. Aðalper-
sónan er Guðríður Símonardótt-
ir, þjóðsagnapersóna, frægust
fyrir að vera eiginkona Hall-
gríms Péturssonar sálmaskálds
og veraldlegs vísnasmiðs. Um
hana eru ekki til margar heim-
ildir, allra síst traustar, en
ágripskennd saga hennar gefur
skáldi byr undir vængi og freist-
ar Jakob Jónsson að gera af
henni sem heillegasta mynd, oft
á kostnað annarra persóna leik-
ritsins. Það er barátta Guðríðar
Símonardóttur fyrir lífi sínu og
glíma hennar við efasemdir sem
eru undirstaða verksins. Það
sem m.a. veldur því að Tyrkja-
Gudda er ekki einföld saga í leik-
ritsformi eru hinar trúarlegu og
tilvistarlegu spurningar sem
verkið er fullt af.
Grimmd Tyrkjaránanna kynn-
umst við í upphafi leiksins sem
dregur upp mynd frá Vest-
mannaeyjum 1627. Næst erum
við stödd í Algeirsborg í mun
mildara umhverfi, síðan í Kaup-
mannahöfn og loks á hlaðinu í
Saurbæ á Hvalfjarðarströnd
1674. Guðríður Símonardóttir
var meðal þeirra sem keypt var
úr þrældómi í Algeirsborg.
í Kaupmannahöfn er hún búin
undir heimkomu af studiosusi
Hallgrími Péturssyni. Hallgrím-
ur er upp á kvenhöndina og
stenst ekki töfra Guðríðar þrátt
fyrir aðvörunarorð Brynjólfs
Sveinsonar, þá konrektors í Hró-
arskeldu. Guðríður var gift kona
þegar henni var rænt, en í Kaup-
mannahöfn fréttir hún að maður
hennar sé látinn. Þannig verður
fátt því til fyrirstöðu að þau
Hallgrímur geti unnast og búið
saman.
Guðríður er vitanlega þunga-
miðja verksins, en Hallgrímur er
líka viðfangsefni höfundar,
skáldið og maðurinn. Endalok
hans eru meðal þess sem fallega
er gert í leikriti Jakobs og verða
þau í anda helgileiksins þar sem
krossinn stígur fram og varpar
birtu yfir svið og fram í sal.
Sterkast við þetta atriði er
heimsókn förustúlkunnar sem er
holdsveik eins og skáldið.
Ekki skortir að hinir myrku
tímar þjóðsögunnar séu túlkaðir
þannig að óhug veki. En ánauð
þess fólks í viðjum sem Tyrkirn-
ir hafa á brott með sér er líka
gerð sár; samt er stundum eins
og sú ánauð sé ekki verri en
eymdin heima fyrir. Eitt er það
sem gæðir Tyrkja-Guddu áleitnu
lífi, en það er húmor höfundar-
ins sem bregður mannlegu ljósi
á viðfangsefnið og vekur jafnvel
hlátur þegar verst gegnir hjá
persónunum.
Túlkun Steinunnar Jóhannes-
dóttur á Guðríði Símonardóttur
er mjög viðkunnanleg og víst er
hún aðlaðandi leikkona. En það
er stundum eins og reisn skorti.
Kona sem getur ógnað serknesk-
um víkingum og ekkju dey í Al-
geirsborg þarf að vera heldur
getur gustmikil persóna. Slíkar
kröfur uppfyllir Steinunn ekki.
Aftur á móti virkar hún sann-
færandi andspænis skáldinu og
kennimanninum í Saurbæ og
sem velgerðarmaður þurfalinga
á íslandi.
Sigurður Karlsson leikur
Hallgrím Pétursson og nær frá
byrjun skemmtilegum tökum á
( "

AÐGÆSLA — VÖRN GEGN VÁ Æ
(JMSJÓN: ULS
LANDSSAMBAND HJÁLPARSVEITA SKÁTA ;
Flugeldareglur
l,átið aldrei flugelda í vasa ykk-
ar.
Ærslist aldrei með flugelda og
kastið þeim ekki til.
Haldið hundum og köttum inn-
andyra þegar kveikt er á flugeld-
um.
Bogrið aldrei yfir flugeldum, en
kveikið á þeim í um það bil arms-
lengd frá og standið þannig, að
vindur beri ekki neista í föt ykkar.
I,esið vandlega leiðbeiningar
sem fylgja flugeldum og blysum,
þó aldrei við opinn eld. Farið í einu
og öllu eftir leiðbeiningunum.
Víkið vel frá flugeldunum, þegar
kveikt hefur verið á þeim.
Standblys
Skorðið standblysin vel af.
Kveikið á kveiknum og víkið frá.
Standið þannig, að vindur beri
ekki neista íföt ykkar.
Haldið hundum og köttum
innandyra, það er þeim fyrir
bestu.
Munið að bogra aldrei yfir
blysum þegar kveikt er á þeim.
Handblys
Beinið handblysum vel frá lík-
amanum og gætið þess, að kúlur
eða neistar lendi ekki á öðrum
nærstöddum. Haldið ekki á nein-
um blysum nema sérstaklega
merktum handblysum, blysum
með tréskafti og stjörnuljósum.
Notið ullar- eða skinnhanska.
Þeir geta komið í veg fyrir slæm
brunasár, ef óhapp hendir.
Kælið brunasár.
Flugeldar
Flugeldum má aðeins skjóta af
stöðugri undirstöðu. Þær eru t.d.
skotfótur, vel skorðaðar flöskur
eða rör bundið við staur.
Skjótið aldrei flugeldum af
svölum húsa.
Jafnan skal beina flugeldum
burt frá öðru fólki sem fylgist
með.
Geymið flugelda fjarri eldi og
aldrei í vasa. Gætið þess, að þeir
flugeldar, sem eftir er að kveikja
á séu í öruggri fjarlægð frá
neistaflugi. Haldið aldrei á ein-
um flugeldi samtímis því sem
kveikt er á öðrum.
Ærslist aldrei með flugelda og
bogrið ekki yfir þeim þegar
kveikt er á.
Gangið aldrei að ósprungnum
flugeldi, ef ekki hefur tekist að
kveikja á honum. Það gæti
leynst glóð og hann farið af stað
þegar minnst varir.
Fylgið flugeldaleiðbeiningum í
einu og öllu og munið, að aðgæsla
er vörn gegn vá.
Aðgát skal höfð
Þegar keyptir hafa verið flug-
eldar til áramótanna, hafið þá
eftirfarandi í huga:
Geymið flugeldana á þurrum
og öruggum stað. Látið ekki börn
og óvita leika sér með þá, því
þessir skemmtilegu hlutir geta
orðið að slysavöldum ef ekki er
rétt með þá farið.
Munið einnig, að ölvun og
flugeldar eiga ekki samleið.
Vaxta- og peninga-
mál - Athugasemd
— eftir Gunnar
Tómasson
í framsöguerindi undirritaðs
um íslenzk vaxta- og peningamál á
ráðstefnu Verzlunarráðs Islands,
sem haldin var 26. október 1982,
voru sett fram ýmis sjónarmið,
sem andmælandi (Jónas H. Har-
alz) lýsti sig ósammála. Af frá-
sögn Mbl. af erindi Jónasar H.
Haralz í hádegisverðarboði FÍS 8.
desember sl., má ráða, að enn er
um fræðilegan ágreining að ræða
um mikilvæg atriði. Þar sem far-
sæl lausn aðsteðjandi vanda í ís-
lenzku atvinnu- og efnahagslífi er
öllum slíkum ágreiningi mikil-
vægari, þá skal farið nokkrum
orðum um sjónarmið undirritaðs.
í erindi sínu komst Jónas H.
Haralz m.a. þannig að orði: „Já-
kvæðir raunvextir eru skilyrði
þess að innlán aukist, sem aftur er
undirstaða þess að bankar geti
aukið útlán sín og lengt lánstím-
ann.“ (Mbl. 9. desember 1983, bls.
25). Að mati undirritaðs, þá er
jákvæðum raunvöxtum hér gefið
hlutverk, sem ekki verður stutt
gildum fræðilegum rökum.
Jákvæðir raunvextir hafa engu
slíku hlutverki að gegna að því er
varðar þann meginhluta „inn-
Gunnar Tómasson
lána“, sem skapast við kaup banka
á víxlum og öðrum skuldaviður-
kenningum gegn færslu andvirðis-
ins á „innlána“-reikning við-
skiptaaðila. Þar sem öll „útlán"
banka eru í mynd slíkra kaupa, þá
er einnig sönnu nær að segja að
aukning „útlána" er forsenda þess
að „innlán" aukist!
Cunnar Tómasson er hagfræðingur
og hefur starfað um árabil hji Al-
þjóðagjaldeyrissjóðnum í Wash-
ington.